متغیرهای خارجی در معادلات داخلی لیبی

پس از سرنگونی معمر قذافی در لیبی در سال ۲۰۱۱ ، این کشور عملا به دو بخش شرقی و غربی تقسیم شد. در بخش غربی به مرکزیت طرابلس ، دولتی موسوم به "دولت وفاق ملی" به ریاست "فایز السراج" بر سرکار آمده که مورد تایید و حمایت سازمان ملل متحد است و در بخش شرقی این کشور، "خلیفه حفتر" یک ژنرال بازنشسته ، کنترل این منطقه را در دست دارد.

گرچه بحران لیبی ظاهرا یک جنگ داخلی است، ولی حضور نیروهای خارجی در این بحران بحدی است که عملا تمامی عوامل داخلی را تحت الشعاع قرار داده است.

در یک سوی بحران لیبی ، " ژنرال خلیفه حفتر" با پشتیبانی عربستان سعودی، مصر ، امارات و یونان و در سوی دیگر ، فایز السراج با حمایت ترکیه ، قطر و برخی کشورهای اروپایی قرار دارند.

در این میان برخی قدرتهای فرامنطقه ای مانند روسیه و آمریکا نیز با سیاست دوگانه خود برای تعامل با هر دو طرف تلاش می کنند. 

این وضعیت موجب بروز متغیرهای متعددی در معادلات پیچیده لیبی شده که با هیچ تابعی قابل تعریف و تبیین نیست و چشم  انداز ثبات و مصالحه در صحنه سیاسی این کشور را در کوتاه مدت مخدوش کرده است.

نیروهای ستاد فرماندهی مستقل نظامی آمریکا در آفریقا سپتامبر گذشته در هماهنگی با دولت وفاق ملی مواضع گروههای تروریستی در جنوب لیبی را با حملات هوایی هدف قرار دادند که در جریان این عملیات دهها تروریست کشته شدند.

همزمان با این اقدامات، نیرو های نظامی روسیه سرگرم همکاری با نیروهای ارتش ملی لیبی به رهبری ژنرال حفتر بودند و   نیرو های روسی یگان "واگنر" برای نخستین بار حضور خود را در لیبی علنی کردند.

در این شرایط ظاهرا چنین به نظر می رسد که واشنگتن از دولت فایزالسراج و روسیه از خلیفه حفتر حمایت می کنند، ولی این تمام ماجرا نیست؛ چرا که دونالد ترامپ رییس جمهوری آمریکا چندی پیش در یک گفتگوی تلفنی با ژنرال خلیفه حفتر عملا از وی حمایت کرد و از سوی دیگر فایزالسراج نیز هرازگاهی برای حضور در نشست هایی به مسکو  دعوت می شود.

این رویدادها از پیچیده بودن شرایط لیبی حکایت می کند، ضمن اینکه بیانگر تلاش قدرتهای منطقه ای و فرامنطقه ای برای حضور و تاثیر گذاری در فضای سیاسی، امنیتی لیبی است.

در همین راستا گفته شده است که  واشنگتن در واکنش به افزایش و گسترش نفوذ روسیه در لیبی، قصد دارد مرکز فرماندهی مستقل نظامی آمریکا در آفریقا (افریکوم) را از شهر اشتوتگارت آلمان به شهر "سرت " در لیبی انتقال دهد و پایگاه نظامی "معیتیقه" را مجددا در تصرف خود قرار دهد، به همین منظور فرماندهان نظامی آمریکا در حال گفتگو با فایز السراح رییس دولت وفاق ملی هستند.

از سوی دیگر در حالی که دولت ترکیه با فایزالسراج قرارداد تعیین حریم دریایی به امضا می رساند ، "نیکوس دندیاس" وزیر امور خارجه یونان با سفر به شهر بنغازی با ژنرال خلیفه حفتر دیدار و گفتگو می کند.

در این میان  با پشتیبانی امارات 500 نیروی نظامی از سودان و 200 نیروی نظامی از چاد برای حمایت از ژنرال حفتر وارد بنغازی می شوند؛ و این درشرایطی است که پیش از این 700 نیروی نظامی از کشور آفریقایی چاد در کنار نیروهای حفتر حضور داشتند.

همچنین منابع مختلف خبری اعلام کرده اند که مصر تعدادی نیروی نظامی برای آموزش نیروهای حفتر و برنامه ریزی عملیات به لیبی اعزام کرده است؛ و این در حالی است که ترکیه نیز اعلام کرده است در صورت لزوم آماده است نیروهای نظامی خود را راهی طرابلس کند.

در این کارزار نیروهای شبه نظامی روس یا به گفته برخی کارشناسان روسیه ، نیروهای امنیتی خصوصی که به "گروه واگنر " موسوم هستند جایگاه دیگری دارند.

این نیروها که تعدادشان در لیبی مشخص نیست در کنار نیروهای ژنرال حفتر قرار دارند. گرچه مسکو هرگونه ارتباط رسمی با این نیروها را رد می کند و آنها را متعلق به یک شرکت خصوصی امنیتی می داند ، ولی از دیدگاه کارشناسان این نیروها قطعا با هماهنگی و موافقت مسکو در لیبی و یا نقاط دیگر جهان حضور می یابند.

نیروهای گروه "واگنر" اولین بار در فوریه2014 میلادی و همزمان با بحران جزیره "کریمه" در اوکراین ظاهر شدند و در کنار جدایی طلبان اوکراین قرار گرفتند.

نیروهای واگنر در آوریل 2018 در ماداگاسکار، در سال 2019 در ونزوئلا ، سودان جنوبی و موزامبیک مشاهده شدند. این نیروها طی سال های اخیر در سوریه نیز فعالیت گسترده ای داشته اند.

نیروهای گروه  واگنر که به گفته برخی منابع ماهانه تا 300 هزار روبل معادل حدود پنج هزار دلار دستمزد دریافت می کنند، سعی دارند معادلات را به نفع ژنرال حفتر تغییر دهند.

به نظر می رسد که دو انگیزه مهم موجب شده است که  نیروهای خارجی در لیبی حضور یابند. برخی کشورها نظیر عربستان سعودی، امارات ، قطر ، یونان، ترکیه ، مصر و حتی الجزایر با انگیزه توسعه نفوذ و برعهده گرفتن نقش ژئوپلتیکی در منطقه وارد مناقشه لیبی شده اند و برخی قدرتهای فرامنطقه ای مانند روسیه و آمریکا با هدف در اختیار گرفتن کارت نفت لیبی و حضور موثر در تقسیم ذخایر این کشور وارد این کارزار شده اند.

به هر روی آنچه که قطعی به نظر می رسد این است که با ادامه روند کنونی ، لیبی در آستانه فروغلتیدن در باتلاق و بحرانی است که می تواند ابعاد و پیامدهای ناگوار بسیاری بیشتر از سوریه به همراه داشته باشد.  

تشدید بحران در لیبی نه تنها مردم این کشور را با فجایع بزرگی نظیر ناامنی گسترده ، آوارگی و فقر مواجه خواهد کرد، بلکه تداوم این روند می تواند لیبی را به پایگاه بزرگی برای گروههای تروریستی بدل کند و با توجه به موقعیت جغرافیایی این کشور، این گروهها می توانند از لیبی بخش های مختلف آفریقا و اروپا و خاورمیانه را مورد تهدید قرار دهند.