به گزارش خبرنگار فرهنگی ایرنا، شهرت او در ایران به خاطر عقد قرارداد معروف به امتیازنامه رویتر با ناصر الدین شاه قاجار است و وجهه بین المللی‌اش بیشتر برخاسته از بنیانگذاری خبرگزاری است که در عصر خود پیشتاز و اکنون هم از رسانه‌های طراز اول دنیاست.
اسرائیل جوان
اسرائیل در سال ۱۸۱۶ در کاسل آلمان در خانواده‌ای یهودی پا به دنیا گذاشت. پدرش یک خاخام یهودی بود که مشاوره قضایی اقلیت یهود را بر عهده داشت. او از دست سربازان ناپلئون به شهر کاسل گریخته بود.
مرگ پدر در ۱۳ سالگی اسرائیل، او را واداشت برای امرار معاش به گوتینگن آلمان برود و نزد پسر عموی خود که بانکدار بود مشغول کار شود.
اسرائیل در ۲۹ سالگی به لندن رفت و در آنجا به دین مسیحیت در آمد و نام پاول یولیوس رویتر را برای خود برگزید. مدت کوتاهی بعد هم با دختر یکی از بانکداران شهر ازدواج کرد.
پاول انقلابی
او علاوه بر کارمندی بانک در یک چاپخانه شراکت کرد و از طریق آن شب نامه‌هایی را در جنبش انقلابی ۱۸۴۸ نشر داد. اما جنبش شکست خورد و رویتر برای حفظ جان به فرانسه متواری شد.
او در همان سالها وقتی که تلگراف در حال دگرگونی بود، آژانس خبری رویتر را در آخن آلمان تاسیس کرد. جالب این که از کبوترهای نامه‌بر برای انتقال پیام و خبر از آخن به بروکسل و بالعکس استفاده کرد. این راه، راه پیوند بین برلین و پاریس بود. کبوترهای نامه بر رویتر بسیار سریع‌تر از قطارهای پست، پیام‌ها و اخبار را به مقصد می‌رساندند. همین باعث شد رویتر قبل از دیگران از اخبار بورس پاریس مطلع شود.
خداحافظ کبوترهای نامه بر
اما در سال ۱۸۵۱ کبوترهای نامه‌بر جای خود را به خط مستقیم تلگراف دادند.
مدت کوتاهی بعد هم، یک خط تلگراف بین بریتانیا و اروپا از طریق کانال مانش به وجود آمد.
خبرهای شناور در دریا
این خط در سال ۱۸۶۳ تا سواحل جنوب غربی ایرلند در کورک توسعه پیدا کرد. در آنجا کشتی‌هایی که از آمریکا می‌آمدند حامل خبرهایی بودند که داخل قوطی قرار داشت. آنها این قوطی‌ها را به آب می‌انداختند. این اخبار از آب گرفته و با استفاده از تلگراف به لندن مخابره می‌شدند. همین باعث شده بود اخبار قبل از خود کشتی‌ها به مقصد برسند.
رویتر در ۱۸۵۱ به لندن برگشت و خبرگزاری رویترز را که کمی بعد یکی از مهم‌ترین خبرگزاری‌های مالی دنیا شد را در این شهر بنیان نهاد.
او ۶ سال بعد به عنوان یک شهروند بریتانیایی پذیرفته شد.
بدنامی رویتر در ایران
بارون جولیوس دورویتر در ایران اصلا خوشنام نیست. او را به عنوان مردی ثروتمند می‌شناسند که با عهدنامه موسوم به رویتر قصد غارت ایران را داشت.
لرد کرزن دیپلمات انگلیسی و ایران‌شناس معروف، قرارداد رویتر با ناصر الدین شاه قاجار را بزرگترین اعطای منابع ملی یک کشور به یک فرد خارجی در تمام تاریخ دانست و نوشت: وقتی که امتیاز رویتر منتشر گشت، مندرجات آن حاکی از تسلیم کامل و خارق‌العاده کلیهٔ منابع صنعتی کشور به بیگانگان بود که تا به امروز در هیچ مستعمره‌ای داده نشده است.
ترکمانچایی دیگر
رویتر به موجب این قرارداد که در قبال اعطای وامی ۲۰۰ هزار لیره‌ای و سود ۵ درصدی آن برای ایران، با ناصرالدین شاه عقد شد به امتیازاتی از جمله این موارد دست می‌یافت:
- ساختن هرگونه راه و راه‌آهن و سد از دریای مازندران تا خلیج فارس و بهره‌برداری از همه معادن ایران به جز طلا و نقره
- ایجاد مجاری آبی و قنات و کانال‌ها برای کشتیرانی یا کشاورزی
- ایجاد بانک و هر گونه کمپانی صنعتی در سراسر ایران
- حق انحصار کارهای عام‌المنفعه
- استفاده و بهره‌برداری از جنگل‌ها برای مدت هفتاد سال
- استفاده از گمرکات ایران به مدت بیست و پنج سال
بعدها معلوم شد که رویتر به ۴ مقام ایرانی از جمله صدراعظم میرزا حسین خان سپه سالار مبالغ گزافی رشوه پرداخته است تا آنها جاده صاف‌کن بستن این عهدنامه باشند.
همه علیه رویتر
اما عواملی چون اعتراضات داخلی به رهبری ملاعلی کنی و واکنش تند برخی دیگر از روحانیون که معتقد بودند شاه مملکت را به یک یهودی فروخته است، فشار روسیه که انگلستان را رقیب خود می‌دانست، پشتیبانی نکردن دولت انگلستان از رویتر، عدم حمایت نظامی انگلیس از ایران و مخالفت شدید دربار؛ باعث لغو این عهدنامه شد.
شاه که در حال بازگشت از اروپا بود تلگرافی را به امضای ۸۰ نفر از درباریان دریافت کرد که خواهان عزل سپهسالار بودند. درباریان که بیش از همه صدراعظم را در عقد این قرارداد مقصر می‌دانستند یا چون زورشان به خود شاه نمی رسید وزیر ارشدش را می زدند؛ به منزل انیس الدوله زن سوگلی شاه رفتند. عده‌ای از مردم نیز در ارگ شاهی تحصن کردند. سپهسالار ناگزیر استعفا داد اما شاه آن را نپذیرفت. اما پادشاه این بار نامه تهدیدآمیزی از ملاعلی کنی و سید صالح عرب دو مجتهد پر طرفدار پایتخت دریافت کرد که صدر اعظم را واجب القتل دانسته بودند. شاه این‌بار دست تسلیم را بالا برد و استعفای سپهسالار را پذیرفت.
رویتر البته سالها بعد به بهانه خسارت گرفتن از ایران برای لغو قرارداد رویتر، توانست امتیاز تاسیس بانک شاهی را بگیرد و نخستین اسکناسهای ایرانی را چاپ کند.
نظر شما