ضرورت راهبرد کشاورزی دانش بنیان در استان قزوین از ابتدای سال جاری تاکنون با توجه به فرامین مقام معظم رهبری، تاکیدات استاندار قزوین و همچنین سفر اخیر رییس جمهوری به استان بیش از پیش احساس شده است.
پیشبرد این مهم اگرچه به تازگی در گفتمان مسوولان استان قزوین قرار گرفته است، اما تبیین و تدوین نقشه راه تا دستیابی به مقصود برای برداشتن گام‌های تحول گرا اهمیت بسزایی دارد.
احداث قرارگاه کشاورزی دانش بنیان در استان قزوین، آمادگی پارک علم و فناوری برای استقرار و ایجاد شرکت‌های کشاورزی و استقبال نخبگان و فرهیختگان دانشگاهی برای فعالیت در این عرصه اگرچه یک گام به جلو تلقی می‌شود، اما همواره برای نیل به اهداف مورد نظر نیازمند یک نقشه راه هستیم.
در میان این بحبوحه، صحبت‌هایی شنیده می‌شود مبنی بر اینکه خودکفایی در حوزه کشاورزی تقریبا غیرممکن بوده و نیاز کشور به برخی واردات مثل نهاده‌ها همواره ادامه خواهد داشت؛ این اظهار نظرات غیرکارشناسی در حالی عنوان می‌شود که به عقیده تمامی فعالان و کارشناسان اقتصادی، با تکیه بر مدیریت دانش بنیان می توان بر تمامی مشکلات فایق آمد.
برخی از موانع و معضلات بخش کشاورزی مربوط به حوزه آب و مسائلی دیگری است که به عقیده کارشناسان مدیریت دانش بنیان به همه این موارد پاسخ می‌دهد:
برای تبیین این مهم به سراغ یکی از اقتصاددان‌های استان قزوین رفتیم؛ روح الله بیات عضو هیات علمی و استاد اقتصاد در دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره) در ادامه به سوالات خبرنگار ایرنا پاسخ می‌دهد:
ایرنا. چه مواردی باید در کشاورزی دانش بنیان در اولویت قرار بگیرد؟
در بحث دانش بنیان باید به منابع آبی توجه کنیم، برای درک این مهم باید اینگونه بیان کنم که اگر توجه به مباحث آب در کشور مستحب باشد در قزوین واجب است، این یعنی موضوعات فرونشست دشت قزوین و پایین رفت منابع آب بسیار مهم بوده و در کشاورزی بسیار حایز اهمیت است؛ مخصوصا در شهرستان بویین زهرا بیشتر با این دست مشکلات روبرو هستیم.
معضل دیگری که باید در کشاورزی دانش بنیان مورد توجه قرار گیرد، رعایت الگوی کشت است که به عنوان معضل بزرگ استان در این سال‌های گذشته تبدیل شده بود؛ به طور حتم الگوی کشت که متناسب با اقلیم قزوین بوده و به خصوص بتواند در زراعت با مشکلات کم آبی مقاوم باشد.
ایرنا. مدیریت دانش بنیان چگونه می‌تواند به اصلاح الگوی کشت و تولید بذرهای مقاوم با کم آبی کمک کند؟
با کمک علوم روز دنیا در حوزه کشاورزی می‌توان انواع بذرهای سازگار با کم آبی را به تولید انبوه رساند و حتی در حوزه باغی نیز یک انطباق جدید با کم آبی فراهم نمود؛ مهم ترین موضوع در کشاورزی دانش بنیان تحقیق و توسعه است که باید گسترش پیدا کند که متاسفانه در این زمینه آنچنان که باید اتفاق قابل توجهی نیافتاده است، بنابراین در قدم اول باید میزان تحقیق در این حوزه افزایش یابد.
نکته دیگر در بحث کشاورزی این است که در واقع عصر کشت‌های معمولی به پایان رسیده و قزوین هم با توجه به قرارگیری در قطب کشاورزی باید در این زمینه بر اساس دانش بنیان گام بردارد؛ حرکت به سمت کشت‌های گلخانه‌ای پیشرفته از حیث مصرف کم آب تا بهره وری بالا در این نوع سیستم‌ها می‌تواند بسیار حایز اهمیت باشد؛ ضمن اینکه با توجه به کنترل مواد شیمیایی در محصولات گلخانه‌ای یک بازار هدف نیز در فراسوی کشور قابل پیش بینی خواهد بود.
مهم ترین موضوع در کشاورزی دانش بنیان تحقیق و توسعه است که باید گسترش پیدا کند که متاسفانه در این زمینه آنچنان که باید اتفاق قابل توجهی نیافتاده است.
تجربه نیز به ما ثابت کرده است که اگر بخواهیم ثروت را از طریق دانش بنیان افزایش دهیم، طرح تحقیق و توسعه اهمیت دارد؛ مخصوصا هنگامی که محصولات مبتنی بر تحقیق علمی به تولید انبوه می‌رسند، اقتصاد را با یک بازده بالا همراه می‌سازند.
اگر یادمان باشد، در تابستان سال ۱۴۰۰ بود که متوجه شدیم کشور روسیه فلفل‌های دلمه‌ای ایران را عودت داده و اعتقاد داشتند که میزان سموم کشاورزی در آن بالا بوده و یا در آن استانداردهای لازم رعایت نشده است؛ با اینکه وزارت جهاد کشاورزی دلایلی را اعلام کرد و توانست توضیح دهد، اما روی هم رفته به بازار صادراتی ضرر و زیان رساند؛ همه این موارد بر اهمیت تحقیق و توسعه در کشاورزی تاکید می‌کند که باید به سمت تحقق آن گام برداریم.
ایرنا. همانطور که به بازار صادراتی اشاره کردید، آیا محصولات دانش بنیان می‌تواند بازار خوبی برای محصولات فراهم کند؟
توجه به کشاورزی دانش بنیان باعث می‌شود که محصول به خوبی فروش رفته و بازارهای جدیدی پیدا کند، در نهایت با مدیریت کشاورزی دانش بنیان، ترکیبی از عوامل مثبت متعدد در اقتصاد خودنمایی می‌کند؛ با این حال یکی از مشکلات و معضلات ما در حوزه دانش بنیان این است که نمی توانیم محصولات خودمان را به بازارهای هدف برسانیم، باید در این حوزه سوال کنیم که خریدار چه می خواهد تا ما نیز همان را تولید کنیم، بنابراین نوع تقاضا می‌تواند به خوبی ما در حوزه کشاورزی دانش بنیان راهنمایی کرده و برای ما چراغ راه باشد.
مسئله مهم دیگر در راهبرد کشاورزی دانش بنیان، نسبت بین ورودی‌ها در سیستم و محصول نهایی است؛ اینکه تا چه اندازه تزریق منابع در نظام تولید می‌تواند برای ما سودآور باشد، این موضوع نیز با کمک دانش بنیان محقق می‌شود؛ به هرحال واقعیت این است که اکنون با وجود همه هزینه‌ها برای واردات نهاده‌های دامی به خوبی نتوانسته‌ایم کشاورزی سودآوری داشته باشیم.
ایرنا. یکی از مباحث مهم در کشاورزی دانش بنیان این است که ما هرگز نمی‌توانیم در تولید نهاده‌های کشاورزی خودکفا شویم، آیا این موضوع صحت دارد؟
قطعا چنین موضوعی صحت ندارد و با کمک دانش بنیان می‌توانیم در خیلی از موارد خودکفا شویم، وقتی در بحث نانو، سلول های بنیادی و حتی واکسن کرونا توانستیم جز ۱۰ کشور اول دنیا باشیم، چطور ممکن است در تولید نهاده‌های کشاورزی ناکام بمانیم؟ فرمولاسیون کدام یک سخت تر بوده است؟ وقتی دانشمندان کشور می‌توانند انواع داروهای جدید را با فناوری‌های روز دنیا تولید کنند، پس در حوزه کشاورزی به مراتب بیشتر موفق خواهند بود.
امروز کسانی که حرف از ناتوانی و وابستگی کشور می‌زنند، طرفداران جریان انحصار در بازار هستند که از واردات بخش کشاورزی سود می‌برند و هرگز نمی‌خواهند کشور به خودکفایی برسد؛ وگرنه تولید نهاده‌های کشاورزی یا مثلا تولید پودر ماهی و یا ذرت با توجه به شرایط اقلیمی کشور کار چندان سختی نیست و به صورت کامل امکان پذیر است.
اینکه گفته می شود ما اصلا نمی توانیم یک حرف خنده دار است، این افراد مجازند که بگویند پنج یا نهایت ۱۰ سال دیگر به جایگاه مورد قبول در دانش بنیان می رسیم، اما اینکه دانش بنیان را ناتوان جلوه کنند و بر طبل غیرممکن بکوبند، کاملا غیر عقلانی است.
وقتی در بحث نانو، سلول های بنیادی و حتی واکسن کرونا توانستیم جز ۱۰ کشور اول دنیا باشیم، چطور ممکن است در تولید نهاده‌های کشاورزی ناکام بمانیم؟ فرمولاسیون کدام یک سخت تر بوده است؟
ایرنا. با وجود همه ظرفیت‌ها در حوزه کشاورزی دانش بنیان چرا تاکنون این همه عقب افتادگی وجود دارد؟
مشکل اینجاست که علم در بخش کشاورزی توسعه نیافته است، در کشور دانمارک دانشگاه‌ها در بخش کشاورزی ورود پیدا کرده اند و فناوری را ابداع می کنند و به مرحله آزمون قرار می‌دهند؛ اگر به محصولات این کشورها نگاه کنیم، با وجود کوچک بودن حجم عظیمی محصولات صادراتی را در حوزه فرآورده های کشاورزی به خود اختصاص داده‌اند، حال سوال اینجاست که چرا آن ها موفق شده‌اند اما ما نمی‌توانیم موفق شویم؟ پاسخ این است که ما علوم دانشگاهی را به سمت کشاورزی سوق نداده‌ایم.
دانشکده‌های کشاورزی ایران بدون توجه به نیازهای کشور دانشجو می‌گیرند و در نهایت با ارتقا دادن به افراد آن ها را فارغ التحصیل می‌کنند، درحالی که چنانچه کشاورزی ما به رشد علمی برسد و افراد متناسب با بازار در آن تربیت شوند، کشور ما به جایگاه‌های بسیاری در حوزه تولیدات و صادرات دست خواهد یافت.
در همین هلند و کشورهای همسایه آن در حوزه بذر بسیار موفق عمل شده است، در یک پاکت چند عدد تخم خیار می‌گذارند که برابر با ده‌ها دلار است و اگر بخواهیم آن را خریداری کنیم، باید چندین بشکه نفت به فروش برسانیم.
ایرنا. آیا می‌توان اینگونه برداشت کرد که تمام عقب افتادگی حوزه کشاورزی به نبود رویکرد دانش بنیان است؟
الان در حوزه دانه های روغنی ما اراده لازم را برای توسعه مزارع نداریم و این گناهش بر گردن فقدان دانش بنیان نیست، بلکه برنامه ریزی خوبی صورت نگرفته و دولت باید به آن ورود پیدا کند؛ در بخش دیگری شاهد هستیم که تمام منابع زیرزمینی ما روی هندانه متمرکز شده و منابع آبی را از دست می‌دهد؛ در بحث محصولات کشاورزی مثل نیشکر و غیره با وجود انطباق اقلیم و امکان پذیر بودن تولید هنوز وابستگی داریم که این موارد باعث می‌شود از مسیر خودکفایی دور شویم.
طرح طوبا در استان قزوین که به دنبال کشت سراسری زیتون بود مورد بی توجهی کامل قرار گرفت، در برخی مناطق استان قزوین مثل طارم، درخت زیتون به شکل بومی داشتیم که میزان مصرف آن کم بود، اما اکنون که می خواهند به بازدهی بالای زیتون برسند مصرف آب را افزایش داده‌اند که باید سنجیده تر و بر اساس دانش نوین جایگزینی لازم برای آبرسانی فراهم کرد.
انشکده‌های کشاورزی ایران بدون توجه به نیازهای کشور دانشجو می‌گیرند و در نهایت با ارتقا دادن به افراد آن ها را فارغ التحصیل می‌کنند.
سخن آخر شما با مخاطبان ایرنا؟
برای افزایش توسعه در حوزه کشاورزی دانش بنیان باید دولت وارد عمل شده و از امکانات مادی خویش در راستای توانمندی شرکت های دانش بنیان استفاده کند؛ فرض کنید در همین استان قزوین اگر یک لابراتوار کشاورزی وجود داشته باشد، شرکت های دانش بنیان برای استفاده به سمت آن جذب شده و به تدریج خودشان مسیر اصلی را پیدا می کنند؛ بنابراین قدم اول برای بسترسازی در حوزه توسعه کشاورزی دانش بنیان بر عهده دولت قرار دارد.
نظر شما