عملیات شبانه وعده صادق در بامداد ۲۶ فروردین که در راستای پاسخ به حمله اسرائیل به کنسولگری کشورمان در دمشق انجام شد، هم به دلیل حجم پرتابه‌های شلیک شده و هم به لحاظ عملیات مستقیم ایران علیه رژیم اسرائیل، در نوع خود بی‌نظیر بود؛ با این حال ابعاد آن هنوز چندان روشن نیست و پیش‌بینی پیامدهای آن برای امنیت ایران و منطقه، موضوع‌های مهمی است که در گفت‌وگو با کارشناسان به آنها می‌پردازیم.
گفت‌و گوی پژهشگر ایرنا با «علی منتظری» کارشناس مسائل خاورمیانه را در این زمینه می‌خوانیم:
هر عملیات نظامی برای تحقق طیفی از اهداف استراتژیک طراحی شده و به انجام می‌رسد. عملیات اخیر موشکی و پهپادی ایران علیه اسرائیل اساسا چه اهدافی را دنبال می‌کرد و آیا توانست موازنه‌های منطقه‌ای را به سود تهران تغییر دهد؟
در کشورهای منطقه این شائبه ایجاد شده بود که ایران از موضع ضعف در مقابل حمله به کنسولگری ایران در دمشق نه فقط بدون پاسخ مانده، بلکه فاقد اهرم و ابزار قوی برای پاسخگویی استحمله اسرائیل به کنسولگری ایران، فصل جدیدی از حملات دائمی این رژیم را گشود و برنامه حملات آن به اهداف ایرانی در بالاترین سطح خود که بسیار گستاخانه و تحریک آمیز نیز بود، کامل شد. پیش از آن بارها اسرائیل نیروهای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را در سوریه هدف قرار داده بود و ایران هیچ واکنش پرقدرتی از خود ارائه نکرده بود و همین امر این شائبه را ایجاد کرده بود که ایران موازنه نظامی و امنیتی را در سوریه در برابر اسرائیل از دست داده است. از همین رو ایران پس از عملیات اخیر اسرائیل در دمشق، به این نتیجه رسید که باید پاسخی مناسب به او بدهد.
این پاسخ فقط بحث ایران نبود، بلکه در کشورهای منطقه این شائبه ایجاد شده بود که ایران از موضع ضعف در مقابل حمله به کنسولگری ایران در دمشق نه فقط بدون پاسخ مانده، بلکه فاقد اهرم و ابزار قوی برای پاسخگویی است. از سوی دیگر برای بدنه مردمی مقاومت در منطقه نیز این سوال پیش آمده بود که چرا ایران در مقابل سریال حملات دائمی ارتش اشغالگر قدس همچنان بدون پاسخ مانده و فقط نظاره می‌کند و شعار می‌دهد؟ اگر نگاهی به واکنش‌های داخی و خارجی داشته باشیم، متوجه می‌شویم که افکار عمومی در منطقه نیز به دیده تردید به اقدام بعدی ایران می‌نگریستند.
موازنه امنیتی بین ایران و اسرائیل دوباره احیا شد
در واقع ایران در موضعی قرار گرفته بود که پاسخ نظامی مناسب می‌توانست آخرین اقدام در مقابل گستاخی اسرائیل باشد و بنابراین معادله بازگشت موازنه نظامی و امنیتی بین ایران و اسرائیل در منطقه، در دستور کار سپاه قرار گرفت و بالاخره بامداد یکشنبه اجرایی شد و تقریبا تمام تردیدها و یا سوء برداشت‌ها در باره رفتار ایران در برابر کیان رژیم اشغالگر قدس از بین رفت. من براساس رصد واکنش‌ها به عملیات «وعده صادق» در رسانه‌های گروهی منطقه، با تاکید می‌توانم بگویم موازنه نظامی و امنیتی بین ایران و اسرائیل دوباره با همان قدرت سابقش مجدد احیا شد و حتی می‌توان گفت که ایران اکنون دست برتر را در مقابل اسرائیل دارد.
ایران نه تنها در برابر اسرائیل به عنوان یک کفه سنگین قد علم کرد، بلکه در میان کل کشورهای منطقه و افکار عمومی این کشورها و حتی سطح بین المللی نیز پیام‌های خاص خود را تحمیل کرد و از سویی، بار دیگر محبوبیت ایران به عنوان دست برتر در منطقه خاورمیانه در نزد مردمی که مقاومت را در دامن خود گرفته بودند، ظاهر شد.
در ادبیات روابط بین‌الملل و از منظر واقعگرایان، بازیگران تحولات منطقه‌ای و جهانی ضمن آمادگی دست زدن به عملیات نظامی باید از توانایی زدن ضربه دوم در منازعات برخوردار باشند. آیا اسرائیل به این حملات پاسخ خواهد داد یا همانند حمله به عین الاسد درگیری در این نقطه پایان می‌پذیرد؟ چه برآوردی از توان ایران در مواجهه با تبعات حمله و مقابله با پاسخ احتمالی تل آویو دارید؟
هنوز هیچ نشانه جدی وجود ندارد که اسرائیل به دنبال پاسخگویی به ایران است. اگر ارتش اسرائیل از پاسخ به حملات ایران خودداری کند، می‌توان مجددا با قاطعیت گفت، ایران معادله‌ای را احیا کرده که موجب وحشت نتانیاهو نخست وزیر اسرائیل شده است. در هر حال، ایران دیگر کشوری نیست که در برابر اقدامات اسرائیل در سوریه تسامح و تساهل به خرج دهد و اکنون زمان آن رسیده که ایران پرونده ترور فرماندهان نظامی‌اش در سوریه را برای همیشه ببندد و این مهم زمانی واقعی و حقیقی شکل می‌گیرد که رسما ایران اعلام کند از این پس هر حمله ارتش اسرائیل به مواضع و اماکن ایرانی در سوریه، با واکنش و پاسخ ایران روبه‌رو می‌شود.
همه شواهد موجود هم نشان می‌دهد اسرائیلی‌ها به شدت در برابر عملیات «وعده صادق» دچار نگرانی شدید شده‌اند و به سختی می‌توانند تصمیم حمله به ایران را بگیرند؛ به خصوص آنکه جو بایدن رییس جمهور آمریکا از نتانیاهو نخست وزیر اسرائیل نیز خواسته برای جلوگیری از توسعه جنگ، به حملات ایران پاسخ ندهد و از طریق سیاسی به دنبال اهرم فشار بر ایران باشد. این در حالی است که حتی بایدن پس از این عملیات با آن که بر همبستگی و دفاع از اسرائیل تاکید کرد، اما اعلام کرد به همراه گروه ۷ به دنبال بهترین راهکار سیاسی و دیپلماتیک علیه ایران برخواهد آمد.
جو بایدن رئیس‌جمهوری آمریکا بهتر از هر کس دیگری می‌داند اسرائیل بدون حمایت هم‌پیمانانش قدرت دفاع از خود را ندارد
آمریکا تلاش می‌کند جلوی پاسخ نظامی اسرائیل به ایران را بگیرد
یکی از دلایل این رویکرد بایدن، بدون شک حجم سنگین عملیات «وعده صادق» بوده و او خود بهتر از هر کس دیگری می‌داند اسرائیل بدون حمایت هم‌پیمانانش قدرت دفاع از خود را ندارد و از سوی دیگر هر گونه پاسخ اسرائیل، پاسخ مجدد ایران را در پی دارد و این می‌تواند منجر به یک جنگ بزرگ در خاورمیانه باشد؛ جنگی که اسرائیل را در مخمصه‌ای بزرگ می‌اندازد و آمریکا نیز در کوران حوادث نظامی گرفتار شده و به سوی سرنوشتی نامعلوم در منطقه حرکت خواهد نمود.
این حوادث در نهایت می‌تواند به از دست دادن فرصت‌ها برای آمریکا در مقابل رقبایی چون چین و روسیه در منطقه تبدیل شود. لذا آنچه تا کنون از مواضع آمریکا بر می‌آید این است که تلاش خواهد نمود جلوی پاسخ نظامی اسرائیل به ایران را بگیرد.
عملیات ایران چه تاثیری بر امنیت کشور داشت؟ آیا باعث بازدارندگی دربرابر اقدامات بعدی می‌شود یا زمینه ساز ادامه تهدید کشور می‌شود؟
معادله بازدارندگی نظامی عملا در عملیات «وعده صادق» سپاه پاسداران شکل گرفته است و این امری اجتناب ناپذیر است اما به منزله از بین رفتن تهدیدات علیه کشورمان نیست معادله بازدارندگی نظامی عملا در عملیات «وعده صادق» سپاه پاسداران شکل گرفته است و این امری اجتناب ناپذیر است اما به منزله از بین رفتن تهدیدات علیه کشورمان نیست. از این مرحله به بعد، این ایران و سیاست خارجی‌اش و اداره زمین بازی منطقه‌ای و بین‌المللی است که می‌تواند زمینه ساز از بین بردن تهدیدات علیه کشور باشد.
نمی‌توانیم مدعی شویم تهدیدات خاتمه یافته
تهدیدات علیه ایران فقط نظامی نیست که ما با تکیه بر عملیات اخیر مدعی شویم تهدیدات خاتمه یافته است. اکنون پس از عملیات نظامی باید با تکیه بر سیاست‌های متین و متقن بتوانیم از میدان نظامی به میدان بازدارندگی سیاسی نیز پیش برویم و با تکیه بر هم پیمانان منطقه ای خود در حوزه سیاسی کشورهای حامی مقاومت نیز حضوری پرقدرت داشته باشیم و همه فرصت‌های سیاسی و نظامی بزرگ را به دستاوردهای اقتصادی با تکیه بر حضوری دراز مدت در منطقه تبدیل کنیم و همه تهدیدات منطقه ای و بین المللی را به فرصت‌های جدیدی تبدیل کنیم. نباید فراوش کنیم که آمریکا و اسرائیل با تکیه بر هم پیمانانشان ممکن است درصدد بر آیند تا از راه دیپلماسی و اقتصادی و با تکیه بر گسترش تحریم‌های اقتصادی شدیدتر از گذشته ایران را در بزنگاه‌های دیگر با تهدیدات بزرگتری روبرو کنند و این وظیفه دیپلماسی کشور است تا با درایت وآینده نگری از گذرگاه‌های پرتهدید، کشور را عبور دهد.
بازیگران بین‌المللی در چارچوب شورای امنیت و نیز آمریکا، اروپا و کشورهای عربی چه رویکردهایی در قبال تحولات اخیر در پیش خواهند گرفت و پیامدهای آن برای ایران چه خواهد بود؟
بدون شک، استقلال و عزت مداری و بزرگی ایران در عملیات «وعده صادق» به رخ کشورهای منطقه و جهان کشیده شده و این دستاورد کمی نیست و از نگاه کشورهای مختلف دنیا مخفی نخواهد ماند.
این عملیات فصل جدیدی در تاریخ ایران است که نشان می‌دهد ایران بدون واهمه از هیاهوی اسرائیل و آمریکا، آنچه شرط استقلال و کرامت خود می‌دانسته، اجرایی کرده و بر عملی ساختن آن پای فشرده است و همین می‌تواند زیربنایی محکم برای قرار گرفتن در بین بازیگران بزرگ منطقه‌ای و بین‌المللی تلقی شود.
اما این امر مستلزم آن است که همه اجزای ایران به شکلی متناسب رشد کند و بال درآورد و اگر اینگونه شود، آنگاه ایران می‌تواند نه تنها در جمع بازیگران بین المللی و منطقه ای قرار گیرد، بلکه به عنوان الگویی در بین آنها باشد.
کشورهای غربی فشارهای اقتصادی و سیاسی را بر ایران بیشتر خواهند نمود
واکنش به عملیات اخیر در بین کشورهای مختلف، متفاوت است. در کشورهای عربی ایران از نظر قدرت سرآمد است و از نظر جذب روانی و عاطفی مردمان این کشورها در موقعیت برتر قرار دارد و لذا این کشورها توان یا جرات مقابله با ایران را ندارند و به احتمال قوی بعید است در بازی دیپلماسی اسرائیلی قرار گیرند. فراموش نکنیم که اسرائیل به دلیل جنایات جنگی و نسل کشی در نوار غزه در موضع ضعف شدید قرار دارد و این ضعف اسرائیلی با توجه به عملیات «وعده صادق» بیشتر هم شده است.
اما داستان آمریکا و اروپا با این کشورها متفاوت است و بسیاری از این کشورها در مقام دفاع مطلق و یکجانبه از اسرائیل هستند و به همین دلیل بسیاری از مفاهیم انسانی و بشری که در غرب وجود داشته، به دلیل همین رفتار کشورهای غربی به سخره گرفته شده است. در حقیقت حادثه قتل عام فلسطینی‌ها در نوار غزه باعث شده مفاهیم حقوق بشر و موازین انسانی کاملا از دست برود. بنابراین کشورهای غربی با آنکه تلاش خواهند کرد پس از عملیات اخیر جانب اسرائیل را بگیرند، اما اگر ما برنامه سیاست خارجی فعالی در پیش بگیریم، می‌توانیم از طرح و برنامه‌های دیپلماتیک اسرائیل و آمریکا برای فشار بر ایران رهایی یابیم.
نشست شورای امنیت که به نتیجه نرسید و هنوز مشخص نیست آمریکا چه خوابی در عرصه دیپلماتیک برای ایران دیده است. اما بدون شک این گروه از کشورهای غربی بیشترین تلاش خود را خواهند نمود تا با بیشترین فشارهای اقتصادی و سیاسی بر ایران، توان کشور ما را در همه بخش‌ها به حداقل ممکن برسانند. اما مهم این است که ایران با زمینه‌های جدیدی که پس از عملیات وعده صادق به دست آورده، همه توان خود را برای ظرفیت‌های اقتصادی و سیاسی بسیج کند و با بهترین برنامه در کارزار بازیگران بین المللی حضور یابد.
عملیات ایران چه تاثیری بر سرنوشت جنگ غزه داشت؟ آیا باعث تقویت حماس شد یا منجر به مظلوم‌نمایی اسرائیل و تحت الشعاع قرار گرفتن جنایات ۶ ماه اخیر آن خواهدشد؟ به طورکلی به سود کدام جریان و دولت‌های منطقه خواهد بود و وضعیت گروه‌های مقاومت را دچار چه تغییراتی خواهد کرد؟
اسرائیل تلاش دارد در سایه عملیات ایران، موضوع غزه را به یک موضوع دست دوم در عرصه افکار عمومی جهان تبدیل کند
اسرائیل تلاش دارد در سایه عملیات ایران، موضوع غزه را به یک موضوع دست دوم در عرصه افکار عمومی جهان تبدیل کند. از سوی دیگر نتانیاهو در تلاش است با تکیه بر این موضوع، برنامه‌های خود را برای سرکوب کامل فلسطینی‌ها و سپس مهاجرت اجباری آنها از نوار غزه به مصر واردن را عملیاتی کند و زمینه بقای خودش در فضای سیاسی اسرائیل را فراهم کند. بدون شک افکار عمومی جهانی تحت تاثیر برنامه‌های اسرائیل قرار نمی‌گیرد، زیرا میزان جنایت ضد انسانی ارتش اسرائیل در این منطقه از جهان بسیار بالاست و بنابراین باید از همه ظرفیت‌ها برای پایان رنج مردم فلسطین در نوار غزه استفاده کرد.
عملیات ایران موجب تقویت روحی و روانی نیروهای مقاومت خواهد شد
به نظر می‌رسد نیروهای مقاومت همچنان به سیاست‌های خود برای وادارکردن اسرائیل به عقب نشینی از نوار غزه ادامه می‌دهند و تغییری در برنامه‌های مقاومت پدید نخواهد آمد. عملیات ایران بدون تردید موجب تقویت روحی و روانی آنان خواهد شد و در این بین کشورهایی مثل اردن و مصر باید به وظایف خود در قبال فلسطینیان عمل کنند و با فشار بر اسرائیل، مقدمات لازم برای جلوگیری از مهاجرت اجباری فلسطینی‌ها از نوار غزه را فراهم کنند.
موضع حزب الله در بین نیروهای مقاومت بسیار مهم است و البته بدون شک عملیات ایران در اسرائیل توان مضاعفی را به حزب الله می‌دهد و از سویی دیگر این نیروی مقاومت را از زیر فشار سیاسی وروانی که تا پیش از حمله ایران به اسرائیل، بر حزب الله وارد می‌شد، رهایی خواهد داد و زمینه پیوندهای ایران و حزب الله را عمیق‌تر خواهد کرد. وضعیت حماس هم همین طور است، با این تفاوت که اکنون دست حزب الله برای رویارویی با اسرائیل بازتر است و حزب الله همچنان تا پایان جنگ در نوار غزه در کنار حماس و مردم فلسطین خواهد بود.
تاثیر کلی این تنش بر اقتصاد و زندگی مردم در ایران و سرزمین‌های اشغالی چگونه است؟ آیا باعث آشفتگی خواهد شد یا خیر؟
این عملیات بر زندگی مردم اسرائیل در طول دو هفته اخیر تاثیراتی قابل مشاهده گذارد و این نشان می‌دهد اگر این تنش‌ها در این سطح در اسرائیل وجود داشته باشد زمینه فروپاشی اقتصاد اسرائیل را فراهم می‌کند چنانچه عملیات طوفان الاقصی ضربات سنگینی بر اقتصاد اسرائیل وارد نمود.
وضع آشفته اخیر در اسرائیل از طریق فضای مجازی نیز قابل رصد و پیگیری بود، اما در ایران با توجه به این که ما در کشور در سال‌های اخیر تجربه تحریم‌های اقتصادی را داریم حتما در مقایسه با اسرائیل کمتر خواهد بود ضمن این که وضعیت داخلی ایران تحت تاثیر مستقیم این عملیات قرار نگرفت و البته باید منتظر بمانیم و بینیم آیا اسرائیل موجبات استمرار این عملیات را فراهم می‌کند یا نه، آنگاه بهتر می‌توان به این سوال پاسخ داد.
نظر شما