رودخانه حفاظت شده سردآبرود چالوس گرفتار فاضلاب و تصرف

به گزارش خبرنگار ایرنا، رودخانه حفاظت شده سردآبرود چالوس روزگاری تشنگان را سیراب و زمین های اطراف را مشروب می کرد و ماهیان آن در جشن شادمانه رضایت داشتند و جریان آب بدون شرمندگی به دریای خزر می ریخت و امروز نیز با وجود اقدامات مسوولان امر در حفاظت از آن، حال و روز خوبی ندارد.

رودخانه سرداب رود به طول حدود ۶۰ کیلومتر از کوه های خرسان و سیاه کمان در شهرستان کلاردشت آغاز می شود و در نزدیک روستای ونداربن شاخه آب دیگری از کوه تخت سلیمان به آن می ریزد.

رودخانه های کلجاران، نفت چال، حصارچال، خرم دشت، شهرزمین، میش رود و خشکرود در شکل دهی رودخانه سردآبرود نقش دارند.

سردآبرود در مسیر خود از مراکز جمعیتی روستایی از جمله ونداربن، اتاق سرا، برپر، اکاپل، رودبارک، اوجابیت ، کلاردشت، کردمحله عبور می کند و سرانجام در روستای سردآبرود در ۲ کیلومتری غرب شهر چالوس به دریای خزر می ریزد.

اهمیت حفاظتی شدن این رودخانه علاوه بر عبور از دل جنگل های باستانی هیرکانی وجود گونه های آبزیان ارزشمندی چون قزل آلای خال قرمز، قزل آلای رنگین کمان، ماهی خیاطه (لپه)، سس ماهی (لب پهن یا برزم)، ماهی سر مخروطی سیاه فلس بوده است که مشکلات زیست محیطی بوجود آمده از ادوار گذشته تا امروز سبب شده تا بسیاری از این گونه ها اکنون در این رودخانه نیستند.

بر پایه نقشه های سازمان حفاظت محیط زیست کشور این رودخانه و بیشتر سر شاخه های آن از مبدا شروع تا خروجی آن به دریای خزر حفاظتی است.

رودخانه سردآبرود از چهار دهه گذشته تا امروز گرفتاری های زیست محیطی زیادی را پشت سر گذاشته از پیامدهای حاشیه ساخت آزادراه تهران - شمال گرفته تا تهدید و تصرف بستر و حریم با احداث واحدهای معدنی در جوار و اهالی همجوار و ورود فاضلاب خانگی و زباله از جمله آنها است.

با وجود نظارت نهادهای مربوط به گفته جمعی از کارشناسان و اهالی پرونده مشکلات زیست محیطی رودخانه سردآبرود چالوس به گفته شماری از کارشناسان و کنشگران حوزه محیط زیست روز به روز قطورتر می شود.

استان مازندران ۱۲۰ رودخانه اصلی و فرعی به طول هفت هزار کیلومتر دارد که حدود ۲۰ رودخانه از این تعداد رودخانه های بزرگ و اصلی هستند، تلار، تجن، بابل رود، چشمه کیله، سردآبررود، نکارود و هراز از جمله مهم ترین رودخانه های شیلاتی و کشاورزی مازندران هستند.

ضرورت تهیه نقشه حفاظت اصولی

یک کنشگر محیط زیست در غرب مازندران با تاکید بر ضرورت حفظ همه رودخانه های استان مازندران یادآور شد: بسیاری از رودخانه این استان و کشور گرفتار مشکلات محیطی زیستی هستند.

علیرضا شایگان مهر در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود : رودخانه سردآبرود از جمله این رودخانه ها واقع در محدوده شهرستان های کلاردشت و چالوس است که گرفتار فاضلاب خانگی و به صورت پراکنده زباله نیز است.

وی خاطرنشان کرد : در روزگاری که بسیاری از رودخانه های دایمی سرزمین عزیزمان ایران به دلایل مختلف تهدیدات انسانی و طبیعی بی آب شدند و یا بتدریج در حال خشکیدگی است، باید برای رفع چالش ها و موانع فراروی آن تدابیر ویژه ای اندیشید.

این کنشگر محیط زیست تهیه نقشه حفاظت اصولی همه رودخانه های کشور را در روزگار کنونی که با تغییرات اقلیمی نظیر خشکسالی های پیاپی و دیگر تهدیدات و تصرفات انسانی مواجه ایم ضروری می داند.

چالش ساخت و سازها و فاضلاب ها

شایگان مهر یادآور شد: در همین رودخانه های حفاظت شده سردآبرود و رودخانه چالوس نیز انواع گونه های آبزیان حضور داشتند اما امروز خبری از آن ها نیست و حتی حریم این آبراه ها تا پنج دهه گذشته واحدی رفاهی و خدماتی و مسکونی احداث نشده بود اما امروز همین ابینه ها و فاضلاب آن ها نفس این رودخانه ها را بند آورده است.

وی تاکید کرد : مسوولان نهادهای مربوط باید مباحث محیط زیست و کشاورزی را در اولویت برنامه ریزی های خود قرار دهند و این مهم باید در استان های شمالی و استان مازندران و به خصوص غرب مازندران ویژه دیده شود.

این کنشگر محیط زیست یادآور شد : قانون باید در بحث برداشت شن و ماسه از بستر رودخانه تا تصرف حریم گرفته تا ورود انواع فاضلاب به داخل آن جدی برخورد کند البته فراموش نشود که زیرساخت های مربوط از جمله در مورد جمع آوری فاضلاب شهری و روستایی نیز باید فراهم تا جلوی بهانه ها گرفته شود.

شایگان مهر معتقد است با ایجاد و تقویت گروه ها و تشکل های مردمی، جرائم و تخلفات مرتبط با رودخانه ها کاهش می یابد.

وی گفت : بی توجهی به مباحث محیط زیستی زندگی بشر را در دنیای صنعتی امروز با چالش های عدیده ای مواجه کرده است و ضروری است عقلای هر منطقه ای در حوزه های مختلف برای جلوگیری از خسارت بیشتر به محیط، تدابیر ویژه ای اتخاذ کنند.

این کنشگر محیط زیست خاطرنشان کرد : برآیند سرنوشت رودخانه های سردآبرود و حتی رودخانه چالوس نشان می دهد که در دهه آینده این آبراه های حیات بخش را باید در کتاب ها بخوانیم و حسرت بخوریم.

وی بر ضرورت تلاش بیشتر نهادهای مربوط و اطلاع رسانی و فرهنگ سازی برای حفظ محیط زیست در جامعه تاکید کرد.

فاضلاب خانگی تهدید می کند

رییس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان های چالوس و کلاردشت در این ارتباط گفت : سردآبرود یکی از رودخانه های حفاظت شده مصوب و دارای ۲۰۰ متر حریم کیفی است که باید این حریم رعایت بشود تا مشکلی برای آن بوجود نیاید.

سید اصغر مطهری در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود : در مورد رودخانه سردآبرود گزارشی مربوط به زباله نداشته ایم اگر در رسانه ها مطرح شده آدرس بدهند تا مشکل را برطرف کنیم این رودخانه که آنچه برای آن مشکل ایجاد کرده فاضلاب های خانگی روستاهای همجوار آن است.

وی اظهارداشت : تاکنون شکایتی مبنی بر انباشت زباله در این آبراه نداشتیم البته گاهی اتفاقی شاید به طور مثال ماشین های لنج کش هستند که در این مورد گزارش دادند و ما پیگیری کردیم و با آن فرد برخورد شده است.

وی سرآبرود را از جمله رودخانه های برف آبی برشمرد که از یخچال های منطقه کلاردشت تغذیه می شود، گفت: گونه قزل آلا گونه شاخص این رودخانه است و مصب این رودخانه یکی از زیستگاه های مناسب برای ماهیان خزر در فصل تخم ریزی است.

رییس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان های چالوس و کلاردشت یادآور شد : در همین ارتباط نیز هر سال کارشناسان شیلات در دهانه مصب این رودخانه مستقر می شوند بحث تکثیر و پرورش ماهیان سفید را در برنامه دارند.

به گفته مطهری این رودخانه از ارتفاعات علم کوه جاری می شود و از شهر کلاردشت و روستاهای مسیر عبور کرده تا پس از گذر از شهر چالوس ه دریا می ریزد.

وی به عنوان مثال یادآور شد : یکی ز واحد معدنی شن و ماسه که اثر مخربی بر محیط زیست این رودخانه داشت سال های گذشته با حکم قضایی تعطیل شد.

وی تصریح کرد : بسیاری از رودها و نهرهای منتهی به رودخانه سردآبرود به خاطر ورود فاضلاب خانگی روستاهای همجوار آن ها به این آبراه حفاظت شده در آلودگی این رودخانه نقش دارند.

تصرف بستر و حریم / اقدامات نظارتی ادامه دارد

مطهری تخریب و تصرف بستر و حریم رودخانه را دیگر تهدید رودخانه سردآبرود برشمرد و افزود : این مورد به خصوص در محدوده های شهری و روستایی داشته ایم که با این وجود این مورد را تا جایی که توانستیم مانع شدیم و به بستر و حریم رودخانه تصرف نشود و پرونده های قضایی متعددی در این ارتباط در حوزه قضایی شهرستان وجود دارد و تاکنون چندین مورد با حکم قضایی هم تخریب شده است.

رییس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان های چالوس و کلاردشت یادآور شد: این ۲ مورد تهدید اصلی این رودخانه است و ما برای این موارد تشکیل پرونده می دهیم و برخی از نقاط که در حریم کمی رودخانه هستند آب منطقه ای و برخی نیز در حریم کیفی رودخانه هستند دو نهاد محیطی زیست و آب منظقه ورود می کند و مانع ساخت و ساز می شویم.

مطهری در عین حال داشتن برنامه برای حریم ۲۰۰ متر کیفی رودخانه را ضروری دانست و افزود : حریم یک محدودیتی برای مردم ایجاد می کند طبق قانون باید نهادها حریم ها را تملک کنند و این هم امکانش نیست که طول مسیر رودخانه ها و انشعاباتش را تملک شود.

وی ادامه داد : هم اکنون خیلی از شکایت ها در این مورد در حوزه قضایی موجود بوده بابت این که روستاییان همجوار رودخانه سرآبرود می گویند زمین واقع شده در محدود حریم تحت تملک آنهاست و سند مالکیت دارند و می گویند حریم در نظر گرفته شده ۲۰۰ متری آنان را با مشکل مواجه کرده است.

وی بیان کرد : آن روستایی رد محدود حریم ۲۰۰ متری زمین دارد و می خواهد طبق سند مالکیتی که دارد خانه بسازد اما قانون مانع آن می شود چرا که حریم باید رعایت بشود.

رییس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان چالوس و کلاردشت گفت : این مساله بین منافع مردم بومی منطقه و حوزه محیط زیست تعارض ایجاد می کند و ضروری است نهادهای متولی از جمله محیط زیست برای این مساله یک دستور العمل و برنامه ریزی داشت باشد تا مانع از این تعارضات شویم.

مطهری همچنین برای رفع چالش ورود فاضلاب خانگی به رودخانه سردآبرود بر ضرورت داشتن تصفیه خانه فاضلاب در شهرستان تاکید و اضافه کرد : اگر در مناطق روستایی و شهری سیتستم جمع آوری فاضلاب داشته باشیم این مشکلات برطرف خواهد شد و بر دغدغه این نهاد می کاهد.

ضرورت ساخت تصفیه خانه فاضلاب

وی اظهارداشت : باید زیرساخت های مربوط جمع آوری فاضلاب در داخل شهرها و روستاها به ویژه در حاشیه رودخانه و ساحل فراهم بشود که نقش موثری در حفظ محیط زیست رودخانه و دریا دارد.

وی خاطرنشان کرد : در برنامه سوم توسعه شهرداری ها و وزارت کشور مکلف شده بودند که شهرهای ساحلی باید شبکه جمع آوری فاضلاب و تصفیه خانه داشته باشند ولی آنچه که اکنون مشاهده می شود این است که شهرهای ساحلی چه در شمال چه در جنوب کشور همچنان با مشکل فاضلاب برای منابع آبی مواجه هستند.

وی محیط زیست را دستگاه حاکمیتی و نظارتی دانست و گفت : تامین زیرساخت های یادشده بر عهده نهادهای دیگر از جمله وزارت نیرو و آب و فاضلاب شهری و روستایی است اما ترک فعل برخی از نهادها در انجام امور محیط زیست را دچار مشکل می کند.

به گزارش خبرنگار ایرنا، رودخانه‌های مازندران که از مهم‌ترین عناصر محیط زیستی این استان محسوب می‌شوند و نقشی اساسی در اقتصاد بومی این استان یعنی کشاورزی و دامداری دارند، سال‌هاست که مورد بی‌مهری قرار گرفته‌اند. اگر از خشکسالی به عنوان یکی از دلایل اقلیمی حال ناخوش رودخانه‌ها در مازندران صرف‌نظر کنیم، از یک سو بی‌توجهی شهروندان به این عناصر مهم محیط زیست در حال آسیب زدن به آن‌هاست و از سوی دیگر اجرای طرح‌های عمرانی به بهانه توسعه، رودخانه‌های مازندران را از ماهیت اصلی زیست‌محیطی‌شان دور می‌کند.

چالش هایی که نفس رودخانه ها را به شماره انداخته است

به اعتقاد کارشناسان امر موضوع مدیریت رودخانه‌ها در دنیا از سال ۲۰۰۰ به بعد متفاوت شد، یعنی نگرشی که به رودخانه وجود داشت تغییر کرد، به طور مثال در برخی از رودخانه اطراف آن را بتن و کف آن را هم از فرم طبیعی خارج شده است.

در رودخانه های استان سازه‌هایی وجود دارد که ارتباط‌های طبیعی موجود در رودخانه را قطع کردند همه این‌ها کارها از نگاه علمی ضد محیط زیستی است و اکوسیستم رودخانه را کامل تغییر داده است، ضمن این که به اعتقاد کارشناسان با توسعه پایدار به طور کامل منافات دارد.

در گذشته ماهی‌ها در رودخانه حرکت داشتند، در کناره رود گیاهانی وجود داشت که بین آن‌ها یک سری جانداران زندگی می‌کردند، ماهی برای تخم‌ریزی در طول مسیر از جانداران کنار آبزی و حشرات تغذیه می‌کرد، سرعت و عمق آب طوری بود که ماهی می‌توانست حرکت کند، این شرایط طبیعی طی هزاران سال شکل گرفته بود تا چرخه ایجاد شود اما کافی است که فقط یک سازه کوچک ایجاد شود و با یک سد یکی از حلقه‌های این زنجیره قطع شود، به طور طبیعی زنجیره مختل خواهد شد و ارتباط گیاهی حاشیه رودخانه و مسائل جانوری تغییر می‌کند.

به چالش‌های مربوط به رودخانه‌های استان مازندران باید مسائل متعدد مانند رها شدن پساب خانگی و صنعتی، تخلیه زباله‌ها، فعالیت غیراصولی معادن شن و ماسه در حاشیه رودخانه‌ها، رعایت نشدن حریم و تصرف به بستر به شیوه‌های گوناگون افزود، معضلاتی که سال‌هاست در مازندران وجود دارد و نفس بسیاری از این شریان‌های حیاتی طبیعت را به شماره انداخته است.

هر چند در راستای صیانت از آب و منابع آبی به عنوان «مایه حیات»، قوانین و مقررات متعدد و متنوعی در کشورمان مصوب و اعلام شده است، اما «آیین نامه مربوط به بستر و حریم رودخانه ها، انهار، مسیلها، مردابها، برکه های طبیعی و شبکه های آبرسانی آبیاری و زهکشی مصوب سال ۱۳۷۹»، صراحت بیشتری در ارتباط با موضوع رفع تصرف از حریم رودخانه ها دارد.

بر اساس ماده پنج این آیین نامه، «پس از اعلام نظر کمیسیون موضوع ماده ۳ این آیین نامه، شرکت آب منطقه ای نسبت به علامت گذاری نهایی حد بستر و حریم تعیین شده به نحو مقتضی اقدام خواهد کرد و نسخه ای از نقشه مربوط به بستر و حریم را برای اطلاع اداره ثبت اسناد و املاک، بخشداری و شهرداری حوزه عمل ارسال و نیز مراتب را به نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران اعلام خواهد داشت و از تجاوز اشخاص به بستر و حریم با همکاری ماموران انتظامی جلو گیری خواهد کرد»

قوانین وجود دارد اما با جدیت اجرا شود

ماده ۱۲ آبین نامه نیز حاکی است که «عبور لوله نفت و گاز و غیره از بستر و حریم رودخانه ها، انهار طبیعی، مسیلها، مردابها و برکه های طبیعی با موافقت وزارت نیرو بلامانع است ولی مسئولیت حفاظت آنها با دستگاههای ذی ربط خواهد بود».

بنا بر ماده ۱۳ آئین نامه نیز «وزارتخانه ها، مؤسسات و شرکتهای دولتی، شهرداریها و همچنین سازمانها و نهادهای وابسته به دولت مکلفند قبل از اجرای طرحهای مربوط به خود و صدور پروانه لازم بستر و حریم رودخانه ها، انهار مسیلها، مردابها و برکه های طبیعی را استعلام نمایند هر نوع تصرف در بستر و حریم منوط به موافقت کتبی و قبلی وزرات نیرو است. متخلفان از این ماده طبق مقررات موضوع تعقیب و مجازات خواهند شد».

نگاهی گذرا به قوانین و مقررات مربوط به آب در کشورمان نشان می دهد که بستر قانونی کافی برای برخورد با عاملان تصرف حریم رودخانه ها وجود دارد و کافی است که قوانین و مقررات موضوعه با جدییت اجرا شوند.

البته تجریه زیسته جوامع دیگر در صیانت از منابع آبی و رعایت حدود و ثغور رودخانه ها، نشان می دهد که تکیه صرف بر اجرای قانون، در این موارد پاسخگو نیست و فرهنگ سازی و هشیار و آگاه سازی وجدان عمومی نیز در تحقق اهداف قوانین و مقررات رفع تصرف از حریم رودخانه ها بسیار موثر است.

در واقع در کشورهای پیشرفته، از طریق های فرهنگ سازی و آموزش های عمومی از دوران مدرسه و توسط رسانه های جمعی، بیشتر روی اقدامات پیشگیرانه - به معنای جلوگیری از تصرف حریم رودخانه ها و مسیل ها - تمرکز می شود تا نیازی به اقدامات سلبی بعدی برای رفع تصرف از حریم رودخانه ها نباشد.

در شهرستان های غرب مازندران نور، نوشهر، چالوس، کلاردشت، عباس آباد، تنکابن و رامسر ۳۴ رشته رودخانه جریان دارد.