نتیجه همنشینی با افراد بد چیست؟

پیامبر اکرم (ص) در شانزدهمین روز از ماه مبارک رمضان اینگونه دعا کردند: اَللّهُمَّ وَفِّقْنِی فِیهِ لِمُوَافَقَةِ الْأَبْرَارِ وَ جَنِّبْنِی فِیهِ مُرَافَقَةَ الْأَشْرَارِ وَ آوِنِی فِیهِ بِرَحْمَتِک إِلَی ‌دار الْقَرَارِ بِإِلَهِیتِک یا إِلَهَ الْعَالَمِینَ؛ خدایا مرا در این ماه به همراهی و همسویی با نیکان توفیق ده و از هم نشینی با بدان دور بدار و به حق رحمتت به خانه آرامش جایم ده، به خدایی خودت ای معبـود جهانیان.

ضرب المثل پسر نوح را همه شنیده ایم و گاهی در صحبت های خود به آن استناد می کنیم که پسر نوح با بدان بنشست و خاندان نبوتش گم شد ولی به اهمیت و عمق موضوع توجهی نداریم. اشرار یا همان افراد بد شامل چه کسانی می شوند؟ دروغگویان، اختلاسگران، ویژه خواران، رشوه گیران، رباخواران، قاچاقچیان مواد مخدر و گروه های مافیا، اعتشاشگران یا قاتلان یا تقلب کنندگان در کنکور؟ اگر بخواهیم اینگونه به تقسیم بندی اشرار بپردازیم به قول پروین اعتصامی باید بگوییم گر حکم شود که مست گیرند... ولی مساله این است که هر کس با توجه به شرایط خود می تواند به مرزبندی با افراد بد بپردازد. بنا بر این گاهی یک دزد هم هنگام تقسیم اموالی که با همدستان خود دزدیده، دم از عدالت می زند و خواهان توزیع عادلانه اموال مسروقه است. چون شاید طبق تئوری قورباغه پخته، همنشینی چنین شخصی با دزدان به مرور از او یک دزد ساخته ولی تصور می کند که انسان پاکی است و باید عدالت را همواره رعایت کرد.

استاد شهید مرتضی مطهری سخنی جالب درباره همنشینی با افراد بد دارد که در کتاب فلسفه تاریخ آمده است: حدیثی هست که من همیشه از آن نتیجه ای می‌گیرم و آن حدیث این است :مجالسة الاشرار تورث سوء الظن بالاخیار؛ همنشینی با بدان موجب‌ بدبینی به خوبان است این یک حقیقتی است. انسان اگر همیشه با آدم های بد بنشیند، همه انسانها را بد می‌بیند، یعنی خوب ها را هم نمی‌تواند تصور کند که خوبند، یعنی نمی‌تواند به خوب معتقد شود، کما اینکه عکسش هم صادق‌ است. کسی که همیشه با خوبان نشسته باشد همه مردم را خوب می‌بیند و دیگر بدها را هم نمی‌تواند بد ببیند.

استاد مطهری در ادامه داستانی نقل می کند که به حاجی کلباسی درباره دزدهایی که‌ دستگیر شده بودند، گفتند این دزدها سر شب تا نصف شب بیرون می‌روند برای‌ دزدی و به قافله ها حمله می‌کنند، گفت پس اینها کی نماز شب می‌خوانند؟ ! خیال می‌کرد دزدها هم نماز شب می‌خوانند، چون فقط در جو محیط خودش بود. حال این را شما تعمیم بدهید به خود انسان. نزدیک‌ترین همنشین آدمی خود اوست ، یعنی آن آدمی که در خودش بدی نمی‌بیند، قهرا به همه مردم خوش‌بین‌ می‌شود و آن آدمی که در خودش جز شرارت و جز حقه و تقلب و نفاق نمی‌بیند، نمی‌تواند به آدم خوب معتقد شود.

شهید مطهری اینگونه نتیجه گیری می کند: شما به افرادی که نمی‌توانند به پیامبران‌، صلحا و ائمه خوش باور باشند نگاه کنید. می‌بینید خودش اصلا یک آدم بد ذات و بد جنسی است. آدمی خواه ناخواه وجود خودش را معیار قرار می‌دهد. آدم بد نمی‌تواند به خوب معتقد شود، چون از خوبی چیزی سراغ ندارد و می‌گوید انسان یعنی موجودی مثل من و هر کس را که در نظر بگیرد، فکر می‌کند اگر به جای او می‌بود چه می‌کرد؟ من که چنینم پس او هم چنین است.همنشینی با بدان موجب بدی می گردد؛ همچون بادی که از جایگاه متعفّن و آلوده می گذرد؛ بوی بد را با خود می برد.

حالا اهمیت رفت و آمد و نشست و برخاست با افراد بد را بهتر می توان درک کرد. روایتی که شهید مطهری به آن اشاره کرد از امیرمومنان است که فرمود: همنشینی با بدکاران، بدبینی به نیکان را پدید می آورد و همنشینی با نیکان، بدکاران را به نیکان می پیوندد. هرگاه موقعیّت کسی بر شما مبهم گشت و دین او را نشناختید، به معاشرانش بنگرید که اگر اهل دین خدا بود، او نیز پیرو دین خداست و اگر پیرو دین خدا نبود، او را نیز از دین خدا بهره ای نیست.

از امام صادق (ع) روایت شده کسی که با اهل شک و گمان بد هم نشینی کند، از آنها می شود و حضرت علی(ع) نیز فرمود: همنشینی با بدان موجب بدی می گردد؛ همچون بادی که از جایگاه متعفّن و آلوده می گذرد؛ بوی بد را با خود می برد.

در کتاب کافی به نقل از یکی از یاران امام هشتم به نام جعفری آمده است: امام رضا (ع) به من فرمود چرا تو را نزد عبدالرحمن بن یعقوب (که شخصی گنهکار و منحرف است) می بینم؟! عرض کردم او دایی من است. حضرت فرمود او درباره خدا سخن ناشایست می گوید و خدا را به جسم و صورت وصف می کند، پس یا با او همنشین شو و ما را واگذار و یا با ما بنشین و او را ترک کن. عرض کردم او هرچه می خواهد بگوید، به من چه زیانی دارد وقتی که من آنچه را او معتقد است، معتقد نباشم؟ فرمود آیا نمی ترسی به او عذابی برسد و آن عذاب هردوی شما را فراگیرد؟

تا توانی می گریز از یار بد؛ یار بد، بدتر بود از مار بد

مار بد تنها تو را بر جان زند؛ یار بد، بر جان و بر ایمان زند

قبلا گفتیم همنشین داریم تا همنشین و داستان آن مسلمانی را بیان کردیم که چگونه رفاقت با رفیق بی دینش او را از پیامبر جدا کرد. تعصب داشتن به جناح ها و گروه های حزبی و سیاسی نیز می تواند انسان را به همین درد مبتلا کند. پیروی چشم بسته و بدون منطق، باعث می شود تا به بهانه همنشینی سیاسی و حزبی دچار افراط و تفریط های جناحی شده و در گرداب های سیاسی راه نجات را گم کنیم. حالا به این روایت حضرت علی (ع) دقت کنیم که فرمود همنشین خوب، نعمت است و همنشین بد، نقمت. همچنین آن حضرت به حارث همدانی، یکی از یارانش فرمود از رفاقت با کسانی که افکارشان خطاست و اعمالشان ناپسند، برحذر باش. چون آدمی به راه و روش دوستش خو می گیرد.