نماز داریم تا نماز

به گزارش ایرنا، رسول خدا (ص) در پانزدهمین روز از ماه مبارک رمضان اینگونه دعا کردند: اَللّهُمَّ ارْزُقْنِی فِیهِ طَاعَةَ الْخَاشِعِینَ وَ اشْرَحْ فِیهِ صَدْرِی بِإِنَابَةِ الْمُخْبِتِینَ بِأَمَانِک یا أَمَانَ الْخَائِفِینَ؛ خدایا در در این ماه طاعت فروتنان را نصیبم کن و سینه‌ام را برای توبه‌ای همانند توبه خاضعان گشوده گردان، به امان دادنت ای امان بخش هراسندگان.

طاعت فروتنان را می توان در عبادت و به ویژه نماز تجربه کرد. طلیعه آیات سوره مومنان به ویژگی های ایمان آورندگان اشاره می کند که اولین ویژگی فروتنی و خشوع در نماز دکر شده است. برخی مفسران معتقدند این آیه اشاره به نمازی دارد که فقط شامل الفاظ و حرکات بی‌روح و معنی نیست، بلکه مومنان به هنگام نماز آن چنان حالت توجه به پروردگار و حضور قلب در آنها پیدا می‌شود که از غیر او جدا می‌گردند و به او می‌پیوندند.

اما مشکل اینجاست که چگونه در نماز حضور قلب داشته باشیم. شخصی از حجت الاسلام قرائتی پرسیده بود چگونه حضور قلب را کسب کنیم که قرائتی گفت اگر نشانی کسی را پیدا کردید که حضور قلب دارد، به من هم نشان بدهید. شاید این فیلم ۱۰۰ ثانیه ای بهترین قطعه هنری باشد که بتواند حال و روز نمازگزارانی را نشان دهد که بدون توجه و حضور قلب نماز می خوانند! شما که اینگونه نماز نمی خوانید؟

شاید به همین دلیل است که در روایات آمده کسی که دو رکعت نماز مورد قبول درگاه الهی بخواند، بهشت بر او واجب می شود. شخصی از کوفه در روزگاران قدیم این روایت به گوشش خورده بود و تصمیم گرفت تا دو رکعت نماز با حضور قلب بخواند و بهشت را برای خودش پیش خرید کند. مسجد کوفه را به عنوان بهترین مکان انتخاب کرد و با رعایت تمام مقدمات و مستحبات، نماز را آغاز کرد و تمام حواس خود را متمرکز بر توجه به نماز کرد ولی وقتی برای لحظه ای سرش را بلند کرد، نگاهش به گنبد مسجد کوفه افتاد و به این فکر فرو رفت که چنین مسجد با عظمتی که مورد تاکید ائمه و پیامبران بوده، چرا مناره ندارد و این مساله مانند جرقه ای به آتش تبدیل شد که ای کاش می توانستم بهترین مصالح ساختمانی را تهیه کرده و بهترین کاشی کاران و معماران را به استخدام بگیرم و مناره هایی در شان این مسجد بسازم. این شخص در نماز همچنان مشغول ساختن مناره بود که با گفتن السلام علیکم و رحمت الله و برکاته، متوجه شد که مثلا داشته نماز می خوانده و آنجا بود که فهمید بهشت را به بها دهند نه به بهانه.

استاد اخلاق آیت‌الله محمدعلی جاودان در این زمینه گفت: شما نماز را که شروع می‌کنید؛ بسم الله الرحمن الرحیم را که می‌گویید مثل اینکه اصلاً نگفتید، این به‌خاطر مشکلات درونی شماست و اگر گناه کنید و به گناه هم عادت کرده باشید، دیگر اصلاً متوجه نماز خواندن نخواهید بود.خصوصاً اگر گناه اعتیادی داشته باشید، مثل اینکه معتاد به نگاه کردن به نامحرم باشید که این خیلی خطرناک است و اصلاً نمی‌توانید در نماز تمرکز داشته باشید.

وی افزود: اما کسی که از صبح تا شب گناه نمی‌کند ولی خیالاتی از گذشته در ذهن او وجود دارد، این خیالات موقع نماز سراغ او می‌آید. نماز، گران قیمت است و انسان می‌تواند با دو رکعت نماز درست و صحیح بهشت را بخرد و بهشت بر انسان واجب می‌شود، نه اینکه تمام عمر همینطور بی‌حضور و فقط برای ادای تکلیف نماز بخوانید، کافی است دو رکعت نماز درست بخوانید و بهشت را به شما می‌دهند.

این شاگرد آیت الله عبدالکریم حق شناس به نقل از استاد خود گفت: ذهن من در اختیار من است. تا انسان اختیاردار ذهن خود شود، ۴۰ سال ریاضت می‌خواهد، تازه ذهنش به اختیار خودش آمد، تازه می‌گویند بفرمایید راه بروید. از این به بعد باید راه بروید. آن وقت در شلوغی بازار هستید ولی درست راه می‌روید.

به هر حال معیار قبولی نماز، حضور قلب است و به مقدارِ حضور قلب، نماز مقبول واقع می شود. البته نماز صحیح داریم و نماز مقبول. نمازی صحیح است که احکام فقهی آن مانند ارکان و واجبات و مقدمات را به شکلی صحیح انجام داده باشیم ولی نماز مقبول نمازی است که معراج انسان باشد و او را به خدا نزدیک کند و حضور قلب در صفای باطن و قرب الی الله مؤثر است. امام صادق(ع) فرمود: وقتی بنده، به نماز ایستاد خداوند به او توجه می کند و توجه اش را از او قطع نمی کند تا زمانی که سه مرتبه از یاد خدا غافل شود که در این هنگام خدا نیز از او اعراض خواهد کرد.

این سفارش امیرمومنان (ع) را فراموش نکنیم که فرمود: در حال کسالت و چرت زدن نماز نخوانید و در نماز به فکر خودتان نباشید، زیرا در محضر خدا ایستاده اید. حقیقتاً آن مقدار از نماز بنده قبول می شود که قلباً به خدا توجه داشته باشد.

بسیاری از بزرگان برای پیدا کردن حضور قلب در نماز پیشنهادهایی داده اند. مثلا نمازگزار باید اهمیت و ارزش نماز را بداند و هر اندازه این معنا را دریابد، به همان اندازه در نماز توجه حاصل می کند یا گفته اند به آداب ظاهری نماز هم اهمیت بدهید. مثلا اذان و اقامه بگویید و مستحبات نماز را هم رعایت کنید.

برخی هم گفته اند به صورت تدریجی خود را ریاضت دهید تا تمرکز حواس و توجه به مقام ربوبی در نماز پیدا کنید یا توجه کنید که در مقابل چه کسی ایستاده اید و با چه کسی سخن می گویید.

بعضی دیگر از این سفارش ها برای کسب حضور قلب عبارتند از: دانستن معنای جملات نماز، انتخاب محل مناسب برای نماز خواندن، خوار شمردن خود در پیشگاه الهی، شرکت در نماز جماعت، خواندن نماز در اول وقت و روایت جالبی داریم که می فرماید تصور کنید این نماز، آخرین عبادتی است که در این دنیا به جا می آورید و بعد از نماز به ملاقات پروردگار خواهید رفت.