طرح بازار آب و ایجاد تحول اقتصادی در قزوین

به گزارش ایرنا، قزوین به عنوان یکی از استان های خشک و بیابانی کشور با مشکل کم‌آبی و تنش آبی دست و پنجه نرم می کند که در سال های اخیر، وقوع خشکسالی ها و کاهش بارش ها این مشکل را به یک بحران و معضل جدی در استان تبدیل کرده است.

در ۱۰ سال اخیر ۱۹ شهر و ۱۹۰ روستای استان با چالش جدی تامین آب شرب مواجه بوده اند که به رغم پیشنهاد و کلنگ زنی طرح های بزرگ مانند انتقال ۶۰ میلیون متر مکعب آب از سد طالقان به قزوین، انتقال آب از سد شاهرود و ساخت سد بر روی رودخانه الموت‌رود هنوز نتیجه‌ای حاصل نشده و کام تشنه ساکنان این مناطق سیراب نگردیده است.

حال که زنگ بحران آب در این استان کهن و با سابقه به صورت جدی به صدا درآمده، ضرورت اهمیت و توجه بیشتر به مقوله اقتصاد آب مورد توجه قرار گرفته است.

طبق آمارهای ارایه شده ۸۸ درصد آب استان در حوزه کشاورزی، هشت درصد در حوزه شرب خانگی و چهار درصد هم در حوزه صنعت استفاده می‌شود ولی آورده اقتصادی هر بخش با میزان مصرف همخوانی و تناسب ندارد.

به گفته نماینده عالی دولت در استان بر اساس آمارهای سال ۹۹ از تولید ناخالص داخلی ۱۰۰ هزار میلیارد تومانی در سطح استان حدود ۴۰ هزار میلیارد تومان به بخش صنعت و ۱۰ هزار میلیارد تومان به بخش کشاورزی اختصاص دارد درحالیکه بخش صنعت چهار درصد و بخش کشاورزی ۸۸ درصد آب استان را مصرف می‌کنند.

این ناهمخوانی و فقدان توازن در میزان مصرف و بهره وری اقتصادی آن هم در این شرایط خشکسالی و تنش آبی موجب شده که مسوولان ارشد استان به فکر اجرای طرح بازار آب در استان باشند.

طرح بازار آب یا تجارت و مبادله آب به معنی فرایند خرید و فروش حقوق دسترسی به آب یا حقابه است که در کشورهای پیشرفته و توسعه یافته جهان نیز اجرا می شود.

در این طرح به اعتقاد اقتصاددانان، تجارت آب می تواند باعث تخصیص کاراتر آب شود، زیرا بازار مبتنی بر قیمت به عنوان محرکی برای کاربران در اختصاص منابع از فعالیت های کم ارزش به فعالیت های با ارزش بالاتر می شود و در نتیجه بهره وری اقتصادی، اصلاح الگوی کشت، جلوگیری از تخریب های زیست محیطی و توجه به مصرف بهینه این سرمایه خدادادی بدون جایگزین در دستور کار قرار می گیرد.

اجرای طرح بازار آب در قزوین برای افزایش بهره وری اقتصادی

با توجه به مصرف ۸۸ درصدی منابع آبی در بخش کشاورزی استان و همخوانی نداشتن بهره وری اقتصادی با میزان مصرف، باید مدیریت مصرف آب کشاورزی در استان در کمترین زمان ممکن اصلاح شود و الگوی کشت نیز متناسب با کارآمدی بازارهای آب در عمل، پیامدهای اجتماعی و زیست محیطی و فاکتورهای اقتصادی تغییر یابد.

استاندار قزوین در این خصوص گفت: به رغم اینکه کشاورزی یکی از مزیت‌های مهم استان است و این استان از نظر موقعیت جغرافیایی، تجربیات و دانش کشاورزی وضعیت خوبی برای تولید محصولات دامی و کشاورزی دارد ولی فقدان بهره‌وری در حوزه مصرف آب، بزرگ‌ترین آسیب این استان در حوزه کشاورزی است.

محمدمهدی اعلایی گفت: با توجه به خشکسالی های اخیر و کاهش بارش ها و نزولات آسمانی باید به میزان مصرف در بخش های مختلف توجه ویژه شود.

وی افزود: در حوزه کشاورزی باید میزان مصرف آب متناسب با ارزش افزوده محصولات باشد و هر چقدر محصولی پر ارزش‌تر است، سهمیه آب بیشتری به آن تعلق بگیرد تا افزایش بهره وری اقتصادی را شاهد باشیم.

استاندار قزوین گفت:در این راستا برای اولین بار در استان، بازار آب را راه‌اندازی خواهیم کرد که در آن، فضای تعامل و فروش آب برنامه‌ریزی شده است که این امر بهره‌وری اقتصادی در بخش کشاورزی و صنعت را به همراه دارد.

وی با اشاره به اجرای طرح بازار آب در استان در راستای افزایش نرخ بهره‌وری اقتصادی از منابع آبی، افزود: در این زمینه به عنوان استان پیشرو و نمونه، مطالعاتی انجام داده ایم که طی آن تفاهم‌نامه بین دستگاه های متولی منعقد شده است تا آب به یک منبع قابل توجه درآمدی تبدیل شود.

اعلایی افزود: در این طرح هرکسی که به مصرف آب بیشتری نیاز دارد می‌تواند آن را از بازار آب خریداری کند که فرصت خوبی برای مصرف بهینه و هدایت منابع آبی به بخش های با ضریب اقتصادی بالاتر است.

وی گفت: با توجه به وضعیت منابع آبی استان باید میزان ضریب تبدیل آب به درآمد در استان به استاندارد جهانی برسد که در این راستا باید ابتدا رصدخانه آب استان قزوین افتتاح و بهره‌برداری شود که نخسین گام برای ایجاد بازار آب در قزوین است.

اعلایی با تاکید بر تکمیل هرچه سریعتر سدهای مخزنی استان، گفت: بهره‌برداری نهایی از این سدها می‌تواند سرمایه آبی بزرگی را برای اجرای طرح بازار آب در اختیار ما قرار دهد و نرخ بهره‌وری از منابع آبی استان را به طرز چشمگیری افزایش دهد.

مطالعات ایجاد طرح بازار آب در استان قزوین آغاز شده است

طرح بازار آب برای اولین بار در کشور در شهر خواف در استان خراسان رضوی اجرا شده که نتایج بسیار مثبتی به دنبال داشته و موجب تحول اقتصادی، صنعتی و کشاورزی این منطقه شده است.

مدیرعامل شرکت آب منطقه ای استان قزوین در گفت و گو با خبرنگار ایرنا درباره طرح بازار آب، افزود: با اجرای طرح بازار آب می خواهیم این سرمایه و نعمت الهی طبق ارزش اقتصادی خود مصرف شود و هر کسی می تواند از آن بهره وری بالایی داشته باشد از آن بهره مند گردد.

یدالله ملکی اضافه کرد: در این طرح، کسانی که حقابه و زمین کشاورزی دارند ولی عایدی از آن ندارند می توانند در این بازار فعالیت کنند و سهمیه خود را برای ایجاد ضریب اقتصادی به فعالان سایر بخش ها واگذار نمایند.

وی افزود:حدود یک هفته است که قرارداد این طرح را منعقد کرده ایم و مطالعات آن را انجام می دهیم و به زودی بازاری را تشکیل خواهیم داد تا مبادلات آب در این بازار انجام شود.

این مسوول گفت: این طرح در مرحله مطالعات است و برای آن مشاور گرفته و تفاهم نامه امضا کرده ایم و می خواهیم ببینیم که آیا این طرح در استان قابلیت اجرا دارد.

وی افزود: اگر این طرح در استان اجرا شود کار ارزشمندی است و نتایج بسیار مفیدی به دنبال خواهد داشت.

ملکی اضافه کرد:طرح بازار آب در خواف خراسان رضوی که یک دهم دشت قزوین هم نیست اجرا شده و نتایج بسیار خوبی داشته و اقتصاد و صنعت آن منطقه را متحول کرده است.

وی گفت: قزوین بعد از خراسان رضوی دومین استان کشور است که این طرح را اجرا خواهد کرد و ما در واقع از خواف الگو گرفته ایم.

ملکی خاطرنشان ساخت: با توجه به وسعت دشت قزوین و میزان مصرف آب و تنوع آن در قزوین نسبت به خواف نیازمند مطالعات بیشتری هستیم.

مدیرعامل شرکت آب منطقه ای استان قزوین گفت: طبق پیش بینی ها مطالعات این طرح در نیمه نخست امسال تمام می شود و در صورت نتیجه دادن، طرح بازار آب در نیمه دوم سال در استان اجرایی خواهد شد.

فروش آب پیشتر از این به صورت غیررسمی در کشور معمول بوده است

خبرنگار ایرنا برای بررسی دقیقتر طرح بازار آب به سراغ یک استاد دانشگاه و دکترای عمران- منابع آب رفت تا نظر او را درباره این طرح بپرسد.

این مدرس دانشگاه، معتقد است که فروش آب در کشور پیشتر از این به صورت غیررسمی معمول بوده اما هم اکنون به صورت رسمی اعلام شده که قزوین به عنوان دومین استان کشور در اجرای طرح بازار آب است.

وحید عزیزی در این باره در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اجرای طرح بازار آب را دارای برخی مزایا و معایب می داند که باید مسوولان به آنها دقت و توجه لازم را داشته باشند تا شاهد موفقیت در اجرای این طرح باشند.

وی با بیان اینکه موضوع بحران آب با تنش آبی فرق دارد، افزود:در بحران آب، ضربه ای که به اکوسیستم و آب های زیرزمینی وارد می شود امکان احیا ندارد ولی در تنش آبی در یک منطقه، مقدار آب شرب آن منطقه نسبت به جمعیت ساکن در آن کمتر است و مصرف و نیاز مردم بیشتر از ذخایر آبی می باشد که بر اثر زمین گرمایی و تغییر اقلیم ایجاد می شود و باید به تعریف این دو اصطلاح دقت کرد.

مدیرعامل شرکت پیمانکاری آبهای زیرزمینی گفت: ما در مناطقی که دچار تنش آبی هستیم ابتدا باید بپذیریم که دیگر آبی وجود ندارد مانند کارخانه‌داری که قبول می کند ورشکسته شده است و دیگر چک بی محل نمی کشد و به خانواده خود اعلام می کند با شرایط موجود سازگار بشوند و با کم کردن مصارف، هزینه را پایین بیاورند.

وی گفت: در صورت قبول این وضعیت، برای سازگاری و اصلاح الگوی مصرف اقدام می کنیم که یکی از راهکارها در این زمینه اجرای طرح بازار آب است.

عزیزی افزود: هدف از تشکیل بازار آب این است که به آب یک کاراکتر و شخصیت بدهند و آن را از بی ارزشی بیرون بیاورند و به آن به عنوان یک کالای ارزشمند نگاه کنند.

آب به سادگی نمی تواند به یک کالای تجاری تبدیل شود

این استاد دانشگاه گفت: وقتی آب به عنوان یک کالای تجاری اعلام می شود باید خصوصیات تجارت را داشته باشد و چون آب یک کالای استراتژیک و مال مردم است نمی تواند به این سادگی به یک کالای تجاری مثل سایر کالاها تبدیل بشود.

وی گفت: یک بخشی از آب متعلق به انسان و یک بخش دیگر متعلق به سایر جانداران و اکوسیستم است و وقتی آب، نقش یک کالا را می گیرد که هرکس بتواند آن را خرید و فروش کند احتمال فساد در این امر به وجود می آید چون ممکن است چاه های غیرمجاز بیشتر گردد و سهم طبیعت گرفته شود.

این دکترای عمران-منابع آب گفت: وقتی صحبت از خرید و فروش آب می کنیم حقابه داران و دارندگان چاه های عمیق و کشاورزی در این حوزه فعالیت خواهند کرد ولی ابهاماتی در این حوزه مثلا در توزیع عادلانه مجوزها وجود دارد و اینکه آیا در اعطای مجوزها رانت و فساد وجود داشته و اینکه احتمال رانت های جدید هم وجود دارد؟

وی گفت: بحث دیگر این است که ما اطلاعات کاملی نسبت به منابع آبی زیرزمینی و ذخایر آبی کشور نداریم و نمی دانیم در کدام استان چقدر منابع آبی زیرزمینی وجود دارد که برای فروش آن اقدام شود.

این استاد دانشگاه افزود: از یکسو بحران آب داریم ولی هیچکس نمی داند تا چند سال دیگر منابع آبی را در اختیار داریم و اطلاعاتی درباره کالا یا آبی که اسم کالا را می خواهد بگیرد و توزیع آن چقدر طول خواهد کشید نداریم.

کشور استرالیا در اجرای طرح بازار آب موفق بوده است

وی در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به محاسن اجرای این طرح، افزود:برای موفقیت طرح باید زیرساخت های لازم برای اجرای آن را فراهم کنیم چون سیستم های آبی بسیار پیچیده هستند و زیرسیستم ها زیادی دارند و آب یک پدیده اجتماعی است و به همه چیز ربط دارد.

عزیزی گفت:به عنوان مثال وقتی در یک شهر و روستا آب شرب و کشاورزی وجود نداشته باشد تبعات اجتماعی مثل مهاجرت به شهرهای بزرگ، حاشیه نشینی، آسیب های اجتماعی و ایجاد شکاف و فاصله طبقاتی در کلان شهرها بروز می کند که ناشی از خشکسالی و بی آبی در روستا بوده و به فساد بزرگی تبدیل می شود.

وی با اشاره به محاسن اجرای بازار آب، گفت: اگر زیرساخت ها به صورت کامل ایجاد شود، شرایط اجرای درست بازار آب فراهم گردد و آب ارزش پیدا کند طرح بسیار خوبی است.

 این دکترای عمران-منابع آب گفت: کشور استرالیا در این زمینه پیشرفته بوده و موفق عمل کرده است ولی کشورهای دیگر چون زیرساخت اجرای این طرح را فراهم نکرده اند موفق نشده اند.

وی با اشاره به مصرف بی رویه آب در بخش کشاورزی، گفت: کشاورزان سنتی حدود ۹۰ درصد منابع آب یک منطقه را نابود می کنند درحالیکه کشورهای دیگر آنها را توانمند کرده اند اما ما فقط از آنها حمایت می کنیم و با صِرف حمایت کردن هیچ تحول و اقدام مفیدی در بخش کشاورزی و مصرف بهینه آب رقم نخواهد خورد.

این مدرس دانشگاه گفت: با اجرای این طرح اگر آب را از کشاورز ناتوان خریداری کرده و به یک کشاورز توانمند بدهیم که سیستم های نوین آبیاری را اجرا کند و با مصرف ۶۰ درصد منابع آبی، برداشت بیشتری داشته باشد این یک حسن و موجب مصرف بهینه منابع آبی است.

عزیزی افزود: همچنین اگر آب را از بخش کشاورزی غیرتوانمند گرفته و به بخش صنعت بدهیم ارزش افزوده بیشتری ایجاد می شود چون در حال حاضر حدود ۹۰ درصد آب را به بخش کشاورزی می دهیم اما ۱۰ درصد در تولید ناخالص ملی نقش دارد.

مدیرعامل شرکت پیمانکاری آبهای زیرزمینی اضافه کرد: اگر این سهم به بخش صنعت در یک منطقه داده شود احتمالا سهم تولید ناخالص ملی صنعت آن بخش افزایش می یابد و کشاورزان و فرزندانشان نیز در بخش صنعت شاغل می شوند.

وی در مقایسه صنعت با کشاورزی، گفت: تکنولوژی و فناوری همیشه از غذا گرانتر بوده است و ما می توانیم محصولات استراتژیک مثل گندم را در برخی مناطق که آب هست کشت کنیم و برخی محصولات مثل خیار و گوجه را با درآمد حاصل از تخصیص آب به صنعت وارد کنیم.

عزیزی با اشاره به یکی دیگر از حسن های اجرای این طرح، گفت: اگر کشاورز بداند می تواند مقدار آبی را که مازاد مصرفش است پس انداز کرده و به فروش برساند حتما این کار را خواهد کرد و جلوی اتلاف آب را خواهد گرفت که این مورد نیز از مزایای اجرای طرح بازار آب است.

برآیند:

اجرای طرح بازار آب با توجه به خشکسالی ها و تنش آبی در استان قزوین به عنوان یکی از طرح های جدید برای اصلاح الگوی مصرف و افزایش ضریب بهره وری اقتصادی در بخش های کشاورزی، صنعتی و خانگی مطرح شده است.

این طرح هم اکنون در مرحله مطالعاتی خود قرار دارد و در صورت مثبت بودن نتایج مطالعات به زودی به مرحله اجرا می رسد.

 اگر نتیجه طرح بازار آب صرفه جویی در بخش آب و ایجاد ارزش افزوده بیشتر در منابع آبی باشد به نفع مردم و جامعه است و باید هرچه سریعتر برای اجرای آن اقدام شود.