به گزارش خبرنگار تئاتر ایرنا، در تاریخ پرشکوه تمدن‌ساز ایران، رفتار و کنش‌های آئین‌مند ایرانیان باورمند به آداب، رسوم و سنتی که تجمیع آنها فصل مهمی از فرهنگ و تمدن جهان را بنیان گذاشته و ارابه‌اش را به پیش رانده، خود می‌تواند مرکبی دیگر برای پیمودن مسیر روزهای آغاز قرن پانزدهم خورشیدی و نوروز ۱۴۰۱ با وجود شرایطی مشابه نوروز پیشین (کرونا) باشد.
پس این‌بار به بهانه فرارسیدن نوروز ۱۴۰۱ خورشیدی خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا) در مرور آئین‌های فرهنگ‌ساز و همدل با جشن نو شدن زمین، تلاش می‌کند به آن دسته رفتارهای آیینی و نمایشی بپردازد که اجرای آنها توسط افراد یک خانواده بتواند روزگاران را برای خانواده‌ها به ارمغان آورد.
عدل و انصاف مهمترین کلیدواژه آیین «میر نوروزی»
لحظه تحویل سال یا به عبارت دیگر نو شدن روز و تقویم سال (نوروز) در نگاه جغرافیایی به «اعتدال بهاری» معروف است. اعتدال بهاری روزی است که در آن طول روز و شب با یکدیگر یکسان می‌شود و این مساله به واسطه گردش زمین به دور خورشید و قرار گرفتن زمین در محوری خاص که از آن به عنوان محور «اعتدال بهاری» نام برده می شود به وقوع می پیوندد.
به استناد همین مهم، یکی از مهمترین پیام‌ها و ویژگی‌های نوروز، مساله عدالت و عدالت محوری است. اهمیت این موضوع تا جایی است که مقوله احترام به عدالت؛ رفتار عادلانه و عدالت محوری در انجام کارها به یکی از مهمترین خصوصیات ایرانیان در تاریخ تمدن و فرهنگ زیست و زندگی آنها بدل شده است.
آیین میر نوروزی نیز از جمله آیین‌های نمایشی‌ست که بر پایه همین نگاه استوار شده و شکل گرفته است. در فرهنگ ایرانیان باستان هر سال شامل ۱۲ ماه و هر ماه شامل ۳۰ روز بود که در نهایت یک سال را ۳۶۰ روز تشکیل می‌داد و پنج روز باقیمانده از سال را ایرانیان «پنجه دزدیده شده» یا «خمسه مسترقه» نام می‌بردند. هر چهار سال یکبار در «سال کبیسه» این پنج روز به شش روز افزایش پیدا می‌کرد.
در این بازه زمانی آیینی مبتنی بر نگاه عدالت محوری ایرانیان برگزار می‌شد، و طی آن در این روز فرماندار، امیر یا ارباب منطقه به شکل نمایشی و نمادین از حکومت خلع می‌شد و فردی به عنوان امیر یا پادشاه نوروزی (میر نوروزی) انتخاب می‌شد.
میر نوروزی؛ تمثیلی بر نقد اجتماعی
میر نوروزی در آن پنج روز حق صدور احکام مختلف را داشت و تمامی احکام او مانند احکام امیر و پادشاه لازم الاجرا بود. البته چون این نمایش به شکل نمادین و در آستانه نوروز برگزار می‌شد بیشتر احکام با شوخی، خنده و یا در مواردی شوخی با قدرت و نیروی ارکان پادشاهی را در بطن خود به احرا می‌گذاشت.
بر همین مبنا بود که حتی گاهی شاهد بودیم که میر نوروزی در این چند روز در کنار حکم به عزل پادشاه، به تغییر وزیران رای می‌داد و یا امر به افزایش باج و خراج مردم می‌داد. اما بعد از پایان آن پنج روز که توأم با جشن، پایکوبی، شادی، صدور احکام آمیخته با طنز و لودگی میر نوروزی بود مردم با پادشاه عدل گستر خود تجدید پیمان می‌کردند و با شادکامی به استقبال بهار طبیعت می‌رفتند.
به محض پایان یافتن آن پنج روز؛ دوران حکومت میر نوروزی نیز به پایان می‌رسید.
بخشش محکومان بخشی از تجلی رفتار آیینی
در مواردی از اسناد مکتوب در عهده قاجار به این نکته اشاره شده است که کسانی که برای اجرای نمایش آیینی میر نوروزی انتخاب می‌شدند افرادی بودند که یا به اعدام و یا به حبس ابد محکوم شده بودند. آنها در این پنج روز فرصت داشتند با اجرای بهترین نمایش در قالب قهرمان و کاراکتر میر نوروزی خود را پذیرای بخشش کرده و احترام و دلسوزی مردم را به شکلی توأمان برای خود به دست آوردند.
در پایان این پنج روز اگر مردم حکم به بخشش او می‌دادند، حاکم شرع نیز میر نوروزی (همان فرد خطا کرده که نقش پذیر میر نوروزی شده بود) را به واسطه خواست مردم از یک سو و از سوی دیگر فرا رسیدن نوروز و نگاه عدالت محورانه به عنوان پیام بهار مورد عفو و بخشش قرار می‌داد.
با ورود ایرانیان به جامعه مدرن و زندگی صنعتی، امروز کمتر شاهد اجرای آیین‌های نمایشی نوروزی در اقصی نقاط کشورمان هستیم؛ اما خوشبختانه نمایش میر نوروزی به ویژه در منطقه شرق و شمال ایران هنوز هم در بسیاری از روستاها و قریه ها اجرا می‌شود.
نظر شما