خطر فروچاله ها در فارس تهدیدی كه باید جدی گرفته شود

از طرفی، خطر فروچاله‌ها این روزها در برخی از نقاط فارس آثارش هویدا شده است و این مسأله باعث شده تا نگاه مسئولان و كارشناسان استانی و كشوری به آن معطوف شود.
به گفته كارشناسان، گرچه وجود فروچاله در اغلب نقاط دنیا و حتی برخی نقاط فارس بر اثر خشكسالی امری عادی به‌نظر می‌رسد، اما پدیدار شدن فروچاله‌ای به عرض 45 و عمق 100 متر در حاشیه روستای 'چاه دراز' در دشت 'ایج'شهرستان استهبان كه به لحاظ سرعتی در یك فاصله زمانی كوتاهی رخ داده نیز جای بسی تأمل دارد.
* احتمال تخلیه روستای 'چاه دراز' قوت گرفت
فرماندار استهبان با اشاره به مسدود شدن راه ارتباطی و خودرویی روستای 'چاه دراز' بر اثر شكاف‌های بزرگ جاده‌ای از یك سو و شنیده شدن صدای مهیبی در درون این فروچاله به فاصله زمانی هر 10 دقیقه یكبار طی روزهای اخیر موجب هراس ساكنان این روستا شده است.
'محمد مهدی شرفی' افزود:افزایش قطر فروچاله و از سویی مسأله قرار داشتن منطقه 'ایج' كه این روستا در آن واقع شده روی گسل فعال كه اخیراً از سوی كارشناسان و استادان بخش زمین شناسی دانشگاه شیراز مطرح شده ضرورت جابه‌جایی ساكنان این روستا را در صورت دامنه دار شدن این پدیده در دیگر روستاهای همجوار محتمل می‌سازد.
وی با اشاره به اینكه این روستا در چهار كیلومتری منطقه'ایج' قرار دارد، بیان كرد: قسمتی از جاده این روستا شكاف برداشته لذا به همین علت خودروها از تردد در این مسیر واهمه دارند و فرزندان روستاییان برای سوارشدن به سرویس مدرسه ناچارند كه روزانه یك هزار و 500 متر پیاده‌روی كنند.
شرفی، پیرامون زمان پدیدار شدن فروچاله و نحوه افزایش سریع قطر آن، گفت: فروچاله‌ای كه در نزدیكی روستای'چاه دراز' درهشتم آبان ماه امسال شكل گرفت، طی روزهای اخیر قطر آن افزایش یافته است.
وی ادامه داد: از طرفی، شكاف‌هایی چند كیلومتری در جاده منتهی به این روستا ایجاد شده به طوری كه هیچ وسیله نقلیه‌ای به این روستا تردد نمی‌كند.
فرماندار گفت :در این ارتباط نیز هیأتی از مؤسسه ژئوفیزیك و وزارت راه و شهرسازی به منطقه اعزام شد و بررسی‌های كارشناسی را انجام داد و در حال حاضر منتظر نتیجه اعلام نظر كارشناسی این هیأت هستیم كه در مورد ساكنان روستا برای ماندن یا رفتن‌شان تصمیم‌گیری كنیم.
*نشست زمین و گسل فعال عامل احتمالی ایجاد فروچاله اعلام شد
مدیركل زمین شناسی و اكتشافات معدنی منطقه جنوب كشور در این خصوص گفت: بررسی‌های اولیه كارشناسی حكایت از این دارد كه فرونشست زمین بر اثر شكنندگی لایه‌های زمین و گسل فعال در حوالی روستای 'چاه دراز'در استهبان موجب ایجاد فروچاله در این نقطه شده است.
طهمورث یوسفی افزود: هر چند كه نتایج نهایی كارشناسی هنوز به طور قطعی مشخص نشده، اما ظواهر امر نشانگر آن است كه این فروچاله براثر برداشت بی‌رویه آب از سفره‌های زیرزمینی به وجود آمده است. علاوه بر خالی شدن سفره‌های آب زیرزمینی علت دیگر این شكاف‌ها و فروچاله‌ها، قرار داشتن این منطقه روی گسل فعال است كه حركت آنها بر سرعت این خرد شدگی می‌افزاید.
*راهكار اولیه برای جلوگیری از پیشرفت فروچاله ها
یوسفی، تنها راهكار اولیه جلوگیری از ادامه این وضعیت را كه از لایه آبرفتی با ضخامت كمتری برخوردار است، ممنوع شدن برداشت آب از دشت‌های 'ایج' و 'شش ده قربلاغ' مشرف به این منطقه دانست چرا كه در پهنه این دشت‌ها نیز ترك خوردگی و شكاف‌هایی هم دیده شده است.
* چرایی و چگونگی ایجاد فروچاله در استهبان از نگاه یك پژوهشگر
یك استاد دانشگاه شیراز و پژوهشگر زمین شناسی نیز با اشاره به بافت خاك و زمین در محل ایجاد فروچاله در استهبان، گفت: پایین آمدن سطح آب در سفره‌های آب زیرزمینی علت ایجاد این فروچاله است.
عزت‌الله رئیسی اردكانی با اشاره به بررسی‌های علمی عملیاتی خود در منطقه طی سال‌های گذشته، بیان كرد: فروچاله در هر نقطه‌ای كه سطح آب‌های زیرزمینی كاهش یافته، ایجاد نمی‌شود بلكه در شرایط زمین‌شناسی كه آهك زیر خاك رس قرار داشته باشد و منابع آب زیرزمینی بیش از حد برداشت شود، موجب می‌شود كه آب از خاك رس وارد لایه‌های آهكی شود.
وی یادآوری كرد: برخلاف خاك رس كه آب از همه نقاط آن قابل نفوذ به لایه‌های پایین‌تر است، در لایه‌های آهكی زمین، این وضعیت حاكم نیست بلكه آب نفوذ یافته از لایه بالاتر تنها در برخی مجاری در لایه آهكی جریان می‌یابد كه با توجه به كاهش مجاری عبور، سرعت آب در لایه آهكی افزایش می‌یابد و همراه با این آب، دانه‌های رس نیز حمل می‌شود.
این پژوهشگر اظهار داشت : در چنین وضعیتی و با حمل دانه‌های رس به درون لایه آهكی، روی لایه آهكی زمین یك طاق و حفره ایجاد می‌شود كه به مرور زمان بزرگ‌تر می‌شود. در دو حالت است كه این حفره یا طاق ریزش می‌كند؛ یا اینكه این حفره آنقدر بزرگ شده كه پایداری سقف از بین رفته، یا اینكه به میزان زیادی از آب‌های زیرزمینی برداشت شده و سطح آب درون حفره پایین‌تر آمده است.
رئیسی اردكانی ادامه داد: زمانی كه میزان آب داخل حفره زیاد باشد، آب مانند یك ستون مانع از فروریختن سقف حفره می‌شود، اما زمانی كه میزان آب درون حفره كم شود، مانند این است كه ستون نگهدارنده آن را برداشته اید و ریزش می‌كند.
وی در پاسخ به این پرسش كه آیا بزرگی فروچاله ایجاد شده در استهبان نگران‌كننده نیست، گفت: فروچاله‌های بزرگ‌تر از این در سایر كشورها و هم در شهر همدان داشته‌ایم و پدیده‌ای نیست كه بگوییم فقط در منطقه استهبان است.
وی ادامه داد: باید توجه داشت كه در دنیا، گاه این فروچاله‌ها در شهرها ایجاد می‌شود و آن زمان نگران‌كننده می‌شود.
این پزوهشگر اظهار داشت :پیشگیری اساسی از فروچاله‌ها منوط به این است كه سطح سفره‌های آب را به شرایط اولیه برگردانیم كه در شرایط فعلی ممكن نیست.
*مدیریت بحران فروچاله‌ها
مدیركل مدیریت بحران استانداری فارس هم گفت: با توجه به اهمیت مسأله، 2 تیم كارشناسی متشكل از كارشناسان مجموعه‌های زمین شناسی كشور و استان، دانشگاه شیراز و مدیریت بحران به شهرستان‌های استهبان (روستای چاه دراز) و فسا (روستای دیندارلو) اعزام شدند.
حسن فیاض پور افزود:این تیم‌ها هم اینك مشغول بررسی میدانی مسأله هستند و طی روزهای آینده نتایج بررسی آنان جمع‌بندی و اعلام خواهد شد.
گفتنی است، طی دو سال اخیر وضعیت خشكسالی و به‌دنبال آن فقر سفره‌های آب در این استان بر اثر برداشت بی‌رویه آب از هزاران حلقه چاه مجوز دار یا غیر قانونی افزایش یافته كه مستلزم برخورد جدی با این مسأله است.
البته ناگفته نماند كه طی یكسال گذشته هر چند اقدامات موردی در خصوص پركردن چاههای غیر مجاز در استان فارس از مجرای قانونی صورت گرفته است ولی صیانت در جهت استمرار این طرح پركردن چاههای غیر مجاز و از سویی كنترل جدی در جهت گلوگیری از برداشت غیر مجاز آب از چاههای مجاز نیز می تواند تا اندازه ای از تبعات قهر طبیعت در رابطه با معضل بی آبی كاست .ك/4
5054
گزارش : بهنام احمدی