سطح نخست به مناسبات دو جانبه تهران و مسكو باز مي‌گردد كه ادامه روند رو به رشد روابط اقتصادي، سياسي و نظامي دو جانبه را دنبال مي‌كند.
بويژه در دوره دوم رياست جمهوري ولاديمير پوتين شاهد آن بوديم كه دو كشور در اين عرصه‌ها روند رابطه رو به رشدي را داشتند و پس از اين سفر نيز با توجه به قراردادهاي متعددي كه در موضوعات منعقد شد، رشد قابل توجهي در اين روابط بويژه در حوزه اقتصادي قابل تصور است.
از منظر سياسي نيز اين قراردادها از آن جهت حائز اهميت هستند كه به نوعي نشان مي‌دهند در فضاي پسابرجام چه موقعيت‌هاي تازه‌اي براي كدام كشورها به وجود آمده است و كدام كشورها تلاش دارند تا در اين رقابت برنده باشند.
برخلاف دولت‌هاي اروپايي همچنان دچار ترديد‌هايي براي گسترش روابط اقتصادي با ايران هستند و نگراني‌هايي از ناحيه مجازات‌هاي امريكا دارند، روسيه چنين دغدغه‌اي ندارد و انگيزه بيشتري براي استفاده از فضاي پسابرجام دارد.
از طرف ديگر اين مراودات پيامي است از طرف ايران كه چنانچه كشورهاي غربي پيشقدم نشوند ايران فرصت‌هاي ديگري را جست‌و‌جو مي‌كند و بازار بزرگ هشتاد ميليوني ايران مي‌تواند براي بسياري از كشورهاي ديگر پر جاذبه باشد.
بنابراين اين سفر و قراردادهاي منعقدشده در آن مي‌تواند با تقويت اين فضاي رقابتي به تسريع روند توسعه مراودات اقتصادي با كشورهاي قدرتمند ديگر منجر خواهد شد.
سطح دومي كه در تحليل نتايج اين سفر مطرح است، سطح منطقه‌اي است كه حائز اهميت بيشتري نيز هست.
خاصه آنكه در دوره دوم رياست جمهوري پوتين شاهد آن بوده‌ايم كه گرايش‌هاي منطقه‌اي كرملين رشد قابل توجهي داشته و مسكو در بسياري از موضوعات غرب آسيا و خاورميانه نقش آفريني بيشتري داشته است. نقطه اوج اين نقش آفريني را مي‌توان در قضيه مبارزه با تروريسم تكفيري مشخصاً در بحران‌هاي سوريه و عراق شاهد بود.
نقش آفريني كه تلاقي و انطباق قابل توجهي با ملاحظات امنيتي ايران داشته است. بنابر اين اهميت اين سفر و ملاقات‌ها را بايد از اين جهت ارزيابي كرد كه در موضوعي مانند سوريه مي‌توان انتظار داشت منافع تهران و مسكو همپوشاني كاملي در همه حوزه‌ها نداشته باشد، چنانكه در آخرين دور مذاكرات آستانه مشخص بود كه برخي اختلافات وجود دارد؛ اما به نظر مي‌آيد كه اين دور از مذاكرات روحاني و پوتين در مسكو، فضايي را دنبال مي‌كنند كه به تبع آن تعاملات و همكاري‌هاي بيشتري بين اين دو كشور اصلي در موضوع بحران سوريه ايجاد شود.
با وجود تأكيد مقامات دو كشور بر همكاري سه جانبه ميان ايران روسيه و تركيه، از آنجا كه رقابت‌ها و تنش‌ها ميان مسكو و آنكارا مجدداً بالاگرفته است و خوش‌بيني‌هاي اوليه مبني بر بهبود و تلطيف روابط مسكو و واشنگتن تا حدود زيادي تضعيف شده است؛ لذا به نظر مي‌رسد كه فضا براي افزايش همكاري‌هاي امنيتي، سياسي و حتي نظامي تهران و مسكو فراهم‌تر شده باشد.
ما در هفته‌هاي اخير شاهد آن بوديم كه روس‌ها نسبت به اقدامات نظامي اسرائيل در سوريه موضع انتقادي صريحي داشتند. همچنين نزديك شدن امريكا به محور متحدان خودش يعني اسرائيل و كشورهاي عربي حاشيه خليج فارس با محوريت عربستان نيز در حال احياي همان قطب‌بندي سابق است. بر اين اساس به نظر مي‌رسد كه روسيه براي تحقق سياست منطقه‌اي‌اش بايد اتكاي بيشتري به ايران داشته باشد.
اين واقعيت موقعيت نسبتاً مناسبي را براي سياست منطقه‌اي ايران فراهم مي‌كند. مسأله ديگري كه در اين ميان از اهميت ويژه‌اي برخوردار است، نحوه شكل‌گيري ترتيبات امنيتي خاورميانه در دوران پسا داعش است.
ما با غروب جغرافياي خلافت در سوريه و عراق روبه‌رو هستيم. هم رقه و هم موصل بزودي آزاد خواهند شد و مذاكرات و رايزني‌هاي روسيه براي شكل‌گيري اين ترتيبات امنيتي جديد در حال حاضر از اهميت بسيار زيادي برخوردار است. زيرا اين رايزني‌ها جنبه‌هاي راهبردي دارد و صرفاً به ابعاد تاكتيكي كه ما تا الان با آن مواجه بوده‌ايم، محدود نمي‌شود.
سوريه پس از داعش و عراق پس از تصرف موصل وضعيت جديدي را رقم مي‌زنند.
زيرا اينكه دولت جديد امريكا اعلام مي‌كند كه خواهان نقش آفريني بيشتر در عراق است و اين مسأله‌اي نيست كه از ديد ايران و روسيه ناديده انگاشته شود. بنابر اين به نظر مي‌رسد با وجود برخي تفاوت‌هاي ايران و روسيه در اهداف و راهبردهاي منطقه‌اي، در مجموع دو كشور امكان همكاري‌هاي راهبردي بيشتري نسبت به گذشته دارند.
يكي از موضوعات مهمي كه طي ماه‌هاي گذشته بين ايران و روسيه مطرح بوده است، استفاده نيروي هوايي روسيه از پايگاه‌هاي نظامي ايران در مسير مبارزه با تروريسم بود.
طبيعتاً در اين مورد در ايران ديدگاه‌هاي متعارض و پرمناقشه‌اي وجود دارد، اما صحبت‌هاي وزير امورخارجه ايران مبني بر امكان استفاده موردي روس‌ها از پايگاه‌هاي ايران نشان داد كه در اين مورد كمابيش يك رويكرد واحدي در داخل كشور به وجود آمده است كه ناظر بر مطالبه ايران از روسيه است.
تهران از مسكو توقع دارد كه سطح مناسبات دوجانبه از سوي روس‌ها در سطح راهبردي تعريف و پذيرفته شود و صرفاً به جنبه‌هاي تاكتيكي و موردي محدود نشود. در اين صورت اگر ما به ازا‌هاي مطلوب و مناسبي در نظر گرفته شود، ايران مي‌تواند به صورت اجماعي و در قالب طرح دراز مدت و براي شكل دهي به ترتيبات امنيتي آتي خاورميانه تعاملات بيشتري با روسيه داشته باشد.
*كارشناس
منبع: روزنامه ايران 09/01/1396
پژوهشم**1197**
روابط بين‌الملل پيامدهاي منطقه‌اي و جهاني مذاكره روحاني و پوتين- جعفر حق‌پناه*
۹ فروردین ۱۳۹۶، ۹:۲۸
کد خبر:
82476763
سفر رئيس جمهوري ايران به روسيه و ملاقات‌هاي ايشان با مقامات اين كشور از جمله همتاي روس‌شان و نيز اسناد تفاهم متعددي كه ميان دو كشور منعقد شد در دو سطح تحليل قابل بررسي است.