در دنیای كنونی تهدیدهای جدید ایمنی مواد غذایی بطور مداوم در حال ظهور و افزایش هستند و تغییرات در تولید، توزیع و مصرف مواد غذایی، تغییرات در محیط زیست و عوامل بیماری زای جدید و در حال ظهور، مقاومت ضد میكروبی مواد غذایی را به چالش كشیده اند.
همچنین افزایش سفر و تجارت، احتمال آلودگی در سطح بین المللی را گسترش داده است.
ایمنی مواد غذایی بطور فزاینده ای در حال جهانی شدن است و نیاز به تقویت سامانه های ایمنی مواد غذایی در كشورها بیش از پیش احساس می شود.
مواد غذایی ایمن هنگام حمل و آماده سازی و نگهداری، آلودگیهای میكروبی، شیمیایی و فیزیكی پیدا نمی كنند و سبب بیماری مصرف كنندگان نمی‌شوند.
اطمینان از اینكه غذایی كه می خوریم، كاملا سالم است و به دور از آلودگی میكروبی، انگلی و شیمیایی است، ایمنی مواد غذایی محسوب می شود.
اهمیت ایمنی مواد غذایی تا بدانجا مورد توجه قرار گرفته است كه سازمان جهانی بهداشت شعار خود را در سال 2015 ترویج بهبود ایمنی مواد غذایی از مزرعه تا بشقاب قرار داد.
با گسترش فناوری ها، مصرف افزودنی ها، آفت كش ها، آنتی بیوتیك ها و هورمون ها نیز در تولید مواد غذایی در كشورهای در حال توسعه رشد چشمگیر داشته است كه منجر به اثرات سوء انكار ناپذیر بر سلامت انسان و بروز انواع بیماری ها شده است.
* تهدید در كمین امنیت غذایی جامعه
رئیس موسسه پژوهشی علوم و صنایع غذایی در این باره گفت: 'ایمنی غذایی' به معنای حصول اطمینان از فقدان هرگونه آلودگی میكروبی، انگلی یا شیمیایی در غذای مورد مصرف جامعه است كه از نظر سلامت اهمیت فراوان دارد.
دكتر قدیر رجب زاده با بیان اینكه ایمنی مواد غذایی در سطح جهان بطور مداوم در معرض تهدیدهای جدید قرار دارد افزود: تغییرات در تولید، توزیع و مصرف مواد غذایی و نیز تغییرات محیط زیست و عوامل بیماری زای جدید، بر مقاومت ضد میكروبی مواد غذایی اثر می گذارند و ایمنی و سلامت غذایی را تحت تاثیر قرار می دهند.
وی اظهار داشت: به همین دلیل تقویت سامانه های نظارت موثر بر ایمنی مواد غذایی بیش از پیش ضروری است.
وی گفت: مصرف انواع افزودنی، آفت كشها، آنتی بیوتیكها و هورمونها در تولید مواد غذایی در كشورهای در حال توسعه همزمان با گسترش فناوری رشد چشمگیر داشته كه منجر به اثرات سوء بر سلامت انسان از جمله بروز انواع بیماریهای كبدی، تنفسی، ناهنجاریهای مادرزادی و سرطانها به ویژه در كودكان شده است.
رجب زاده افزود: آلودگی هایی نظیر فلزات سنگین از جمله سرب و كادمیوم از طریق كودهای فسفاته و پسابهای صنعتی وارد گیاهان شده و با تغذیه دامها با علوفه آلوده، این آلاینده ها از طریق شیر وارد چرخه غذایی انسان می شوند.
وی اظهار داشت: فلزات سمی در ارگانهای بدن انسان به ویژه كلیه ها تجمع پیدا كرده و در نتیجه باعث نارسایی كلیوی می شوند.
رئیس موسسه پژوهشی علوم و صنایع غذایی گفت: تغذیه با مواد غذایی آلوده به سم آفلاتوكسین در محصولاتی مانند گندم و آرد، پسته، بادام زمینی و شیر نیز باعث بروز سرطان كبد در انسان می شود.
وی سلامت آحاد جامعه را یكی از مهمترین زمینه های پویایی و توسعه دانست و افزود: در این راستا تامین غذای سالم و مطمئن برای حفظ سلامت جامعه انكارناپذیر و حیاتی است زیرا غذای ناسالم موجب خسارات جبران ناپذیر برای جامعه خواهد بود.
دكتر رجب زاده اظهار داشت: نخستین شرط دستیابی به این مهم، سلامت مواد اولیه غذایی به خصوص میوه ها و سبزیجات در مراحل مختلف تولید از مزرعه تا سفره است.
* غذای طیب گامی برای ورود به بازار جهانی
وی با اشاره به اهمیت غذا و سالم بودن آن گفت: با هدف تامین این نیاز و مطالبه عمومی، ایمنی غذایی با عنوان 'غذای طیب' در موسسه پژوهشی علوم و صنایع غذایی مورد پیگیری است.
وی افزود: نتیجه این فعالیتها در زمینه غذای طیب، فعال شدن موسسه كیفیت رضوی در آستان قدس رضوی است كه در فعالیت آن شاخصهای غذای طیب در قالب چهار پروژه در محصولات برنج، خرما، عسل و گوشت مد نظر قرار دارد.
رئیس موسسه پژوهشی علوم و صنایع غذایی اظهار داشت: در چارچوب این طرحهای پژوهشی تلاش می شود 'برند طیب' راه اندازی گردد تا یك بازار خاص و جدید برای محصولات غذایی ایجاد شود.
وی گفت: با توجه به نیاز و مطالبه برای غذای سالم در دنیا می توان با معرفی تولیدات برند طیب بازار جدید، پر سود و پر طرفدار در عرصه جهان به وجود آورد.
وی افزود: باید به دغدغه روحی و روانی موجود در جامعه در زمینه سلامت و ایمنی مواد غذایی توجه داشت تا فعالیتهای تحقیقاتی و تولیداتی مثبت در این زمینه افزایش یابد.
رئیس موسسه پژوهشی علوم و صنایع غذایی اظهار داشت: افزایش آلاینده های زیست محیطی و آلودگی مواد غذایی به سموم مختلف از جمله دغدغه ها و نگرانیهای جامعه و تهدیدی برای سلامت در عرصه جوامع مختلف محسوب می شود.
وی گفت: این در حالی است كه استفاده از غذای ناسالم زمینه ساز بسیاری از بیماریها و مرگ و میرهاست كه هزینه های جبران ناپذیر به جامعه تحمیل می كند.
وی ادامه داد: به همین دلیل مصرف كنندگان نسبت به سلامت و ایمنی مواد غذایی حساسیت و دغدغه دارند بنابراین یكی از مسائل مهم پژوهشی و تحقیقاتی در زمینه استاندارد سازی، سلامت مواد غذایی است.
* مصرف سموم كشاورزی در ایران كمتر از جهان
مدیر حفظ نباتات سازمان جهاد كشاورزی خراسان رضوی نیز گفت: تامین ایمنی غذایی جامعه بر عهده وزارت جهاد كشاورزی است و حفظ محصولات كشاورزی از عوامل خسارت زا امری ضروری است.
فاطمه حلاج نیا افزود: در این راستا سازمان حفظ نباتات و به تبع آن مدیریت حفظ نباتات در استان اجرای مدیریت تلفیقی را در اولویت برنامه های خود قرار داده به این مفهوم كه تمام روش های مبارزه شامل عملیات زراعی و بیولوژیك را در اولویت و مبارزه شیمیایی را به عنوان آخرین راه مبارزه بكار می گیرد.
وی اظهار داشت: در این ارتباط به كشاورزان آموزش های لازم در راستای كاهش مصرف سموم، استفاده درست از سموم توسط كارشناسان شبكه مراقبت دولتی و كلینیك های بخش خصوصی داده می شود.
وی گفت: از طرفی سازمان حفظ نباتات سموم پر خطر را حذف و به جای آنها سموم كم خطر و اغلب با منشا گیاهی را جایگزین می كند.
حلاج نیا افزود: براساس آمار ، مصرف سموم در دنیا 1200 گرم برای هر هكتار و در ایران 560 تا 700 گرم در هكتار می باشد و این نشان می دهد مصرف سم در ایران از میانگین جهانی كمتر است ولی باید سموم بر اساس پیش آگاهی و در زمان مناسب بكار گرفته شود تا ضمن كنترل آفت دوره كارنس آن رعایت گردد.
وی اظهار داشت: رعایت دوره كارنس بسیار مهم است و در این مدت پس از سم پاشی، باقی مانده سموم باید در اثر عوامل طبیعی تجزیه شده و مقدار آن در سطح میوه و سبزی و سایر محصولات كشاورزی به حد قابل استفاده برسد.
وی گفت: امروزه با توجه به افزایش آفات و بیماری های گیاهی گاهی ناچار به استفاده از سموم می باشیم كه هر یك از این سموم بسته به نوع خود دارای دوره كارنس خاص خود بوده و عدم رعایت این مهم سبب باقی مانده سموم در محصولات و بروز مشكلات در سلامتی مصرف كنندگان می گردد.
حلاج نیا افزود: كشاورزان می توانند با مراجعه به كلینیك های گیاه پزشكی در استان با استفاده از راهنمایی كارشناسان مربوطه در سامانه آی.پی.ام (ipm) ثبت نام و كد 16 رقمی را كه نشان دهنده تولید محصول با حداقل باقیمانده سم یا محصول سالم می باشد، دریافت نمایند.
* تولید 287 هزار تن محصولات سالم
حلاج نیا اظهار داشت: امسال هفت هزار و 740 نفر زیرپوشش شبكه مدیریت تلفیقی قرار گرفتند كه از این تعداد برای سه هزار و 900 نفر پروانه آی.پی.ام توسط كلینیك های گیاه پزشكی صادر شد.
وی گفت: این افراد در سطح 26 هزار هكتار زیر كشت محصولات كشاورزی كد 16 رقمی یاد شده را دریافت و حدود 287 هزار تن انواع محصولات مانند گوجه فرنگی، پسته، سیب زمینی و خربزه به عنوان محصول دارای حداقل مجاز سموم یا سالم تولید كردند.
مدیر حفظ نباتات سازمان جهاد كشاورزی خراسان رضوی افزود: در سطح اجرایی مدیریت تلفیقی 1500 هكتار زیر كشت محصول گوجه فرنگی و 125 هكتار سطح باغات انار، كنترل بیولوژیك با زنبور تریكوگاما و براگون انجام شده كه امید است با استقبال كشاورزان این سطوح افزایش یابد.
وی اظهار داشت: برای تولید محصولات سالم و دارای حداقل مجاز سموم، كشاورزان باید سموم را براساس توصیه كارشناسان گیاه پزشكی استفاده كنند زیرا كارشناسان براساس شرایط رشد محصول، نوع آفت و مرحله زندگی آفت و شرایط اقلیمی نسبت به بكارگیری انواع روش های مبارزه و صدور نسخه گیاه پزشكی اقدام می نمایند.
وی گفت: كشاورزان باید با نسخه صادر شده به فروشگاه های مجاز دارای پروانه مراجعه و سموم مورد نیاز را تامین كنند در غیر این صورت سمومی كه از فروشگاه های فاقد پروانه تهیه شود ضمن آلودگی محیط زیست باعث ایجاد خسارت به محصولات كشاورزی نیز می شود.
* مصرف متعادل سموم كشاورزی
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد كشاورزی خراسان رضوی نیز با بیان اینكه میزان مصرف سموم كشاورزی در كشتزارهای این استان در حد تعادل و نزدیك به میزان مصرف میانگین كشوری است، گفت: هم اكنون میزان سمی كه در خراسان رضوی مصرف می شود بطور میانگین حدود 700 گرم ماده موثر در هر هكتار است و میانگین مصرف كشوری نیز همین اندازه می باشد.
نجفقلی صالحی به فعالیت سازمان جهاد كشاورزی در مدیریت آفات و بیماریها اشاره كرد و افزود: همه سموم پرخطر از فهرست سمهای مجاز كشور حذف شده و هیچ موردی در استان مصرف نمی شود.
وی اظهار داشت: برخی كشاورزان كه بدون توجه به توصیه های كارشناسان اقدام به مصرف ناصحیح و غیر كارشناسی سم می نمایند نتیجه لازم را هم نمی گیرند.
وی گفت: میزان مصرف سم سالانه در استان به شرایط آب و هوایی بستگی دارد و برخی سالها كه شاهد طغیان آفات هستیم مصرف بیشتر شده و در سالهای عادی مصرف كاهش دارد.
صالحی با اشاره به وجود سموم تقلبی و قاچاق نیز افزود: سازمان جهاد كشاورزی با همكاری نیروی انتظامی، اداره بازرسی سازمان صنعت، معدن و تجارت و اداره كل تعزیرات حكومتی در قالب گروههای نظارتی وضعیت این سموم را در بازار تحت بررسی و نظارت دقیق دارد و با متخلفان برخورد می كند.
وی با توصیه به كشاورزان برای خرید سموم از مراكز رسمی و دارای مجوز اظهار داشت: كشاورزان می توانند با مراجعه به دفاتر گیاه پزشكی در كلینیكهای گیاه پزشكی نسخه موثر برای محصول و زمین خود را دریافت و سپس سم تجویزی را از مراكز مجاز فروش سم خریداری و استفاده نمایند.
وی گفت: هم اكنون 45 كلینیك گیاه پزشكی و 220 فروشندگی مجاز سم در استان خراسان رضوی فعال بوده و مشغول ارائه خدمات به كشاورزان هستند.
* مسمومیت حشره كش های فسفردار جدی است
استاد سم شناسی دانشكده پزشكی دانشگاه علوم پزشكی مشهد نیز با بیان اینكه ایمنی مواد غذایی از اهمیت فوق العاده برخوردار است گفت: یكی از تهدیدهای سلامت بشر استفاده از مواد غذایی آلوده و دارای بار میكروبی و بیماری زاست.
دكتر مهدی بلالی افزود: در میان سموم كشاورزی و آفت كش ها، حشره كش های فسفردار آلی بیشترین خطر و تهدید سلامتی محسوب می شوند بطوریكه سالانه سه میلیون نفر در جهان دچار مسمومیت با این حشره كش ها می گردند.
وی با بیان اینكه سموم آلی در میوه ها و سبزی ها 2 دسته آفت كش ها و كودهای شیمیایی هستند اظهار داشت: آفت كش ها شامل حشره كش ها، قارچ كش ها، جونده كش ها و كودهای شیمیایی نیز شامل كودهای ازته، اوره، فسفاته، كلسیم و امثال آن است.
وی گفت: مقاومت حشرات به سموم ارگانو فسفره (فسفردار آلی) بسیار زیاد شده و به همین دلیل كشاورزان با روش هایی از جمله افزایش غلظت، افزایش دفعات سم پاشی و سم پاشی منطقه ای اقدام به مقابله با حشرات می كنند.
بلالی افزود: مصرف بیش از حد سموم فسفردار آلی به دلایلی از جمله مقاومت زیاد حشرات در برابر آنها و نیز سمی بودن برای انسان، مخاطرات فراوان به همراه دارد.
وی با اشاره به یك تحقیق علمی در كشور چین اظهار داشت: بر این اساس میزان سموم فسفردار آلی بعد از پوست كندن میوه 60 درصد و با شستن با آب گرم 80 درصد كاهش می یابد.
این استاد دانشگاه گفت: براساس یك تحقیق علمی در كشور انگلستان ماندگاری سم فسفردار آلی در میوه ها و سبزی هایی مانند توت فرنگی، اسفناج، گوجه فرنگی، شلیل، سیب زمینی، سیب درختی، كرفس، فلفل دلمه و قرمز، هلو، گیلاس، خیار، كدو زمستانی و انگور بیشتر است كه توصیه می شود با جایگزین كردن سایر محصولات ویتامین های مورد نظر كسب شود.
* استفاده غیر استاندارد از سموم كشاورزی، سرطان زاست
دكتر بلالی با بیان اینكه استفاده بیش از حد مجاز یا بدون در نظر گرفتن زمان باقی مانده تا برداشت محصول موجب ماندگاری سم و كودهای شیمیایی در محصولات غذایی می شود افزود: این سموم در انواع مختلف می توانند منجر به بیماری های گوناگون از جمله سرطان شوند.
وی با بیان اینكه در زیر گروه كودهای شیمیایی اغلب كودهای ازت دار و نیتروژنه مصرف می شود اظهار داشت: شیوع سرطان در استانهای شمالی كشور به دلیل مصرف زیاد كود اوره است.
وی گفت: تلخی غیر طبیعی در محصولاتی مانند كاهو و سیب نشان از وجود كود اوره دارد.
دكتر بلالی افزود: تبدیل كود اوره به نیترات و تبدیل كودهای فسفاته به سم كادمیوم عوارض بسیار برای انسان دارد.
* ضرورت سامانه نظارت و ارزشیابی
رئیس موسسه پژوهشی علوم و صنایع غذایی با بیان اینكه شناسنامه دار كردن میوه ها و سبزیجات با هدف تضمین سلامت و ایمنی غذایی امری حیاتی و ضروری است كه باید مورد توجه قرار گیرد افزود: نبود شناسنامه منجر به فقدان اطلاعات در زمینه زمین زیركشت یا منابع آبیاری محصول می شود.
رجب زاده اظهار داشت: این در حالی است كه امكان دارد چنین محصولاتی با آبهای آلوده به خصوص فاضلاب صنعتی و حاوی مقادیر بسیار فلزات سنگین یا كودهای شیمیایی آبیاری شده باشند.
وی گفت: به همین سبب وجود 'سامانه نظارت و ارزشیابی' برای میوه ها و سبزیجات لازم است تا مدیریت این مهم را بر عهده گیرد.
وی افزود: همچنین باید اقدامات پیشگیرانه برای كاهش آلودگی مواد غذایی در مراحل فرآوری، خرده فروشی و حمل و نقل انجام شود.
رجب زاده اظهار داشت: میوه ها و سبزیجات یكی از مهمترین بخشهای سبد غذایی محسوب می شود و باید به صورت استاندارد 580 گرم از این مواد غذایی در سبد غذایی مصرف هر فرد قرار گیرد حال آنكه این میزان بسیار كمتر است.
معاون جهاد كشاورزی خراسان رضوی نیز با بیان اینكه سالانه 880 هزار تن سبزیجات در خراسان رضوی تولید می شود گفت: با محاسبه جمعیت 6 میلیون و 400 هزار نفری این استان سرانه تولید سبزیجات در خراسان رضوی 147 كیلو گرم است.
صالحی افزود: همچنین حجم تولید سالانه انواع میوه در خراسان رضوی بیش از یك میلیون تن و سرانه تولید در این بخش 160 كیلو گرم است.
وی اظهار داشت: این میزان تولید در شرایطی صورت می گیرد كه میزان مناسب مصرف میوه برای هر فرد در روز 2 واحد میوه متوسط است و بر اساس اعلام واحد بهبود و اصلاح تغذیه دانشكده علوم پزشكی مشهد 84 درصد مردم این استان به میزان لازم میوه مصرف نمی كنند.
7496 / 6053
مشهد- ایرنا - ایمنی غذایی به سلامت و بهداشت مادۀ غذایی مربوط می شود كه اساس آن فراهم سازی شرایط و روش هایی است كه از طریق آن كیفیت ماده غذایی حفظ شود تا بتوان از بیماری های منتقل شده به وسیله مواد غذایی پیشگیری كرد.
