به گزارش ایرنا، باغ هشت هکتاری رامسر یکی از اجزای منظر طبیعی و تاریخی رامسر است که پرونده ثبت جهانی آن از سال ۲۰۰۷ تا امروز به دلیل برخی نواقص و مداخلات در فهرست موقت یونسکو قرار دارد.
این باغ به گواه کارشناسان از نظر قدمت طبیعی، تاریخی و فرهنگی یک سر و گردن از دیگر آثار تاریخی پیرامونی‌اش که هم‌اکنون در فهرست آثار ملی قرار دارند بالاتر است. پژوهشگاه باستان‌شناسی کشور هم ارزش تاریخی باغ نیز را تایید کرده است. اما هنوز در فهرست آثار ملی به ثبت نرسیده و حتی گاهی زمزمه‌هایی از مخالفت با ثبت آن نیز شنیده می‌شود.
ثبت نشدن باغ هشت هکتاری رامسر در فهرست میراث ملی کشور در حالی که این باغ معیارهای لازم برای ثبت ملی شدن را دارد، برای بسیاری از شهروندان رامسری و به ویژه دوستداران میراث فرهنگی این پرسش و ابهام را ایجاد کرده که گره کار برای ثبت شدن این باغ زیبا کجاست؟
نکته مهم درباره باغ هشت هکتاری رامسر این است که بر اساس معیارهای ۱۵ گانه ثبت آثار ملی، چنانچه اثری حتی یک معیار از ۱۵ معیار مد نظر را داشته باشد واجد شرایط ثبت در فهرست آثار ملی است.
این در حالی است که باغ هشت هکتاری رامسر به گفته کارشناسان پنج معیار از معیارهای ۱۵ گانه را دارد. با این حال ثبت ملی آن سال‌هاست که به دلایل نامعلوم به سرانجامی نرسیده و سرنوشت این محدوده تاریخی، فرهنگی و طبیعی در هاله‌ای از ابهام قرار دارد
چرا باغ هشت هکتاری ارزش تاریخی دارد؟
بنا بر شواهد و مستندات تاریخی باغ هشت هکتاری رامسر دوران باشکوهی را از سرگذرانده است. از انتساب باغ به مقر حکمرانی حاکم سلسله آل کیا در گذشته‌های دور تا وجود سازه‌های معماری معاصر و انجام فعالیت‌های علمی و پژوهشی مختلف مانند اصلاح و تلقیح دام و برخی اقدامات مطالعاتی علوم کشاورزی و منابع طبیعی طی دهه‌های اخیر گواهی بر پرقصه بودن این باغ هستند.
نگرانی‌ها پیرامون سرنوشت نامعلوم باغ هشت هکتاری رامسر تا جایی پیش رفت که گروهی از دوستداران میراث فرهنگی در رامسر با ثبت یک‌هزار و ۱۴۵ امضا در یک کارزار اینترنتی خواستار آن شدند که باغ هشت هکتاری هرچه سریع‌تر در فهرست آثار ملی قرار گیرد.
بر اساس متون تاریخی این باغ در فاصله بین سال‌های ۷۵۰ تا ۷۶۹ هجری قمری محل حضور و حکمرانی حاکم منطقه محال ثلاث تنکابن بود که استقرار فرهنگی در این محدوده را ثابت می‌کند.
بر اساس آنچه که در کتاب «تاریخ گیلان و دیلمستان» اثر سید ظهیرالدین مرعشی آمده، این منطقه در مقطعی محل حضور حاکم سلسله آل کیا بود. بقایایی نیز به دست آمد که اثبات می‌کند که این منطقه همان «گرمه‌رود» قرن ششم و هفتم هجری است.
سال ۱۳۱۰ خورشیدی این محوطه به عنوان باغ پژوهشی وزارت کشاورزی طراحی شد و مطالعات پایه‌ای علوم کشاورزی و منابع طبیعی (اعم از دامی، باغی و زراعی) در آن انجام می‌شد. محوطه‌ای با کاربری کشاورزی-اداری (موسسه تحقیقات کشاورزی) با نظام کرتی و آمایش شده که جانمایی چند بنا در آن نشان می‌دهد، فعالیت‌هایی شامل اصلاح و تلقیح دام نیز در آنجا صئرت می‌گرفت.
به گفته کارشناسان منابع طبیعی کاشت درختان در این باغ نیز به صورت ردیفی و منظم در ۲ دالان عمود بر هم در طول و عرض باغ طراحی و اجرا شده است. قطر برخی درخت‌های چنار بین۵۰ تا ۱۰۰ سانتیمتر و ارتفاع آن‌ها بین ۲۰ تا ۳۵ متر است.
در بخش مرکزی و عرض باغ نیز به طول ۲۰۰ متر و عرض پنج متر درختان اوکالیپتوس با عمر ۸۰ سال و با قطرهایی بین ۵۰ تا ۶۰ سانتیمتر و ارتفاع ۲۵ متر دیده می‌شوند. همچنین گونه‌های بومی و باارزش جنگل‌های هیرکانی با تجدید حیات طبیعی و تنوع زیستی بالا نیز در این باغ روییده است.
هشت هکتاری کدام یک از معیارهای ۱۵ گانه ثبت ملی را دارد؟
طبق قانون حفظ آثار ملی، مصوب ۱۳۰۹ و تبصره ۲ قانون مدیریت خدمات باستان‌شناسی، موزه و... مصوب ۱۳۲۳ مجلس شورای ملی محوطه تاریخی، طبیعی و فرهنگی موسوم به هشت هکتاری ۵ معیار از معیارهای ۱۵ گانه ثبت اثر در فهرست آثار ملی را دارد.
بر اساس معیار نخست، از معیارهای ۱۵ گانه، آثار تاریخی و فرهنگی که قدمت آن‌ها تا پایان دوره زندیه باشد، واجد ارزش ثبت در فهرست آثار ملی هستند. در مورد باغ هشت هکتاری پژوهشکده باستان‌شناسی کشور تایید کرده که پیشینه تاریخی و فرهنگی این محوطه تاریخی مربوط به قرون میانه اسلامی، قرن پنجم تا نهم هجری قمری و دوره حکم‌فرمایی آل کیا بوده و این تاییدیه ضمیمه پرونده شده است.
همچنین کارشناسان اعلام کردند که این باغ جزیی از باغ پژوهشی طراحی شده‌ای است که سال ۱۳۱۰ و ۱۳۱۱ خورشیدی در زمان پهلوی اول اجرایی شد. از سوی دیگر در همین سال زمانی که مراحل اولیه طراحی باغ فلاحت در حال انجام بود، بقایا و فضاهای معماری کاخ و اشیاءِ تاریخی و فرهنگی و جواهرات در این عرصه کشف و به تهران منتقل شد که گفته می‌شود این آثار هم‌اکنون در موزه جواهرات بانک مرکزی به اسم غرفه سخت‌سر نگهداری می‌شود..
بر اساس معیار سوم، آثار تاریخی و فرهنگی غیرمنقول با جنبه فنی و صنعتی که قدمت‌شان تا پایان دوره پهلوی اول باشد واجد ارزش ثبت در فهرست آثار ملی یا فهرست آثار واجد شرایط ارزش تاریخی و فرهنگی هستند.
در باغ هشت هکتاری تعدادی سازه معماری از دوره پهلوی اول قرار دارد که در گذشته محل اصلاح ژنتیک دامی و مبارزه بیولوژیک با آفات بود. بقایای ساختمان اصطبل و سالنی موسوم به پرورش کفشدوزک هم هنوز در باغ هشت هکتاری موجود است.
در معیار چهارم از معیارهای ۱۵ گانه نیز اعلام شده که بناها، تاسیسات، محوطه‌ها، باغ‌ها، فضاها، مجموعه‌ها، اماکن و عمارت سلطنتی یا حکومتی قاجار و پهلوی واجد ارزش ثبت در فهرست آثار ملی هستند.
بر اساس معیار پنجم، آثار تاریخی و فرهنگی غیرمنقول متعلق یا منسوب به رجال سیاسی، حکومتی و دیوانی و نظامی شناخته شده و معتبر در سطح ملی یا منطقه‌ای، با تشخیص وزارت، واجد شرایط ثبت در فهرست آثار ملی هستند.
در تطبیق معیار چهار و پنج نیز کارشناسان اعلام کردند که در محوطه باغ هشت هکتاری پنج سازه معماری با عنوان ایستگاه مطالعاتی و خانه‌های سازمانی برای کارشناسان و مدیران مرکز پژوهش باغی، دامی و زراعی وزارت کشاورزی دوره پهلوی اول وجود دارد.
علاوه بر این، ۴ سازه معماری دیگر نیز به عنوان واحدهای اقامتی و سالن‌های نگهداری محصولات و فرآورده‌های باغی، دامی، زراعی، کود و سم و یک استخر برای اندازه‌گیری میزان بارش سالیانه از دوره پهلوی دوم به چشم می‌خورد. همچنین در این محوطه نخستین سالن پرورش کرم ابریشم نیز جانمایی شده است.
بر اساس معیار چهاردهم از معیارهای ۱۵ گانه، مناظر فرهنگی و آثاری که توامان به وسیله انسان و طبیعت ایجاد شده‌اند به لحاظ تاریخی، فرهنگی، منظری و زیبایی‌شناختی یا مردم‌شناسی دارای ارزش برجسته باشند واجد شرایط ثبت در فهرست آثار ملی هستند. گونه‌های موجود در عرصه باغ هشت هکتاری شامل گونه‌های به جا مانده از درختان هیرکانی در جلگه ساحلی دریای کاسپین هستند، این باغ دارای نظام کرتی است و خودزایشی درختان هیرکانی در این محوطه صورت گرفته است.
مشکل کار کجاست؟
در حالی که کارشناسان، به ویژه پژوهشگاه باستان‌شناسی کشور ارزش تاریخی، طبیعی و فرهنگی محوطه تاریخی موسوم به هشت هکتاری را تایید می‌کند و از سوی دیگر این باغ پنج معیار از معیارهای ۱۵ گانه ثبت آثار تاریخی را دارد، این پرسش مطرح می‌شود که مسوولان اجرایی ثبت آثار تاریخی با چه استدلالی با ثبت ملی این اثر تاریخی مخالفت می‌کنند؟
در همین پیوند یک کارشناس میراث فرهنگی به خبرنگار ایرنا می‌گوید: در باغ هشت هکتاری سازه‌های معماری وجود دارد که بر اساس شواهد تاریخی چند دوره تاریخی نظیر صفویه، قاجار و پهلوی را در خود جای داده است و یکی از کامل‌ترین پرونده‌های ثبتی این وزارتخانه است.
محمدقاسم کفاشی می‌افزاید: مدیران اجرایی ثبت آثار تاریخی میبایست پاسخگوی افکار عمومی باشند که چرا این پرونده با علی‌رغم اینکه پنج معیار از معیارهای ۱۵ گانه ثبت ملی را دارد، با قرار گرفتن آن در فهرست آثار ملی مخالفت شده است.
کفاشی اظهار می‌کند: مسوولان اجرایی ثبت آثار ملی بی‌توجه به پنج معیار گفته شده، صرفا بر معیاری تاکید دارند که برای اثبات آن نیاز به کاوش و گمانه‌زنی است. این در حالی است که پژوهشگاه باستان‌شناسی کشور ارزش و قدمت تاریخی این محوطه را بر اساس شواهد عینی و یقینی تایید کرده و اصرار آنان بر چنین معیاری بی‌اساس و بهانه‌تراشی است.
ناگفته‌های ثبت ملی نشدن باغ هشت هکتاری رامسر از گذشته تا به امروز
باغ هشت هکتاری در حالی برای قرار گرفتن در فهرست آثار ملی ناکام مانده است که دیگر عرصه‌های تاریخی هم دوره این محوطه تاریخی، با داشتن حتی یک معیار از معیارهای ۱۵ گانه ثبت ملی شدند. به همین دلیل این پرسش مطرح می‌شود که چرا متولیان میراث فرهنگی رامسر با وجود تهدیدهای متعدد برای این باغ، پیش از این برای ثبت ملی هشت هکتاری اقدام نکردند؟
کفاشی پیرامون سرگذشت ناکامی‌های ثبت ملی هشت هکتاری می‌گوید: سال ۱۳۸۳ قرار بود این باغ به عنوان بدهی یکی از نهادهای متولی قطعه‌بندی و واگذار شود. همان زمان سازمان‌های مردم نهاد حامی میراث فرهنگی رامسر به موضوع ورود کردند و با امضای یک طومار و فرستادن آن به مسوولان وقت از واگذاری آن جلوگیری شد.
کفاشی می‌افزاید: پس از آن نیز متولیان میراث فرهنگی دولت وقت اعلام کردند که می‌خواهند بر اساس ضوابط میراثی و با حفظ ساختار موجود، در راستای پروژه‌های ملی سفر ریاست جمهوری نقشه یک چهارباغ ایرانی را در این محوطه اجرایی کنند. به همین دلیل ثبت ملی این اثر تاریخی از دستور ثبت ملی خارج شد.
کفاشی در ادامه اظهار می‌کند: با این اوصاف به دلیل اینکه همیشه سایه تهدید بر سر این باغ احساس می‌شد، سال ۲۰۰۷ که مقدمات ثبت جهانی پرونده منظر طبیعی-تاریخی رامسربه جریان افتاد، همه بناها و محوطه‌های تاریخی رامسر، از جمله باغ هشت هکتاری و مجموعه فرهنگی تاریخی رامسر را در قالب پرونده ثبتی آماده کردیم تا در فهرست آثار ملی به ثبت برسد. در آن زمان هم مسوولان وقت به بهانه‌ای دیگر این هشت هکتار را از پرونده جدا و با ثبت ملی آن مخالفت کردند.
کفاشی با تاکید بر اینکه تلاش‌ها برای ثبت ملی هشت هکتاری در تمام این سال‌ها در جریان بود و متوقف نشد تصریح می‌کند: سال ۱۳۹۵ نیز پرونده باغ هشت هکتاری به همراه پرونده ۲۲ هکتار باغ پژوهشی مرکبات مجددا برای ثبت ملی فرستاد شد، اما در آن زمان هم به بهانه آن که قصد دارند در این مکان پروژه چهارباغ ایرانی را اجرا کنند این پرونده ثبتی را از دستور کار خارج کردند.
این کارشناس میراث فرهنگی خاطرنشان می‌کند: پارسال همزمان با مطرح شدن زمزمه‌های تغییر کاربری باغ هشت هکتاری، پرونده این باغبه‌روزرسانی و فرستاده شد که باز هم به بهانه‌هایی از این دست از ثبت ملی این اثر تاریخی جلوگیری شد و سرنوشت این باغ که جزئی از پرونده ثبت جهانی منظر طبیعی و تاریخی رامسر به شمار می‌آید در هاله‌ای از ابهام قرار گرفته و موجب نگرانی میراث دوستان این شهرستان شده است.
به گزارش ایرنا، سرنوشت باغ هشت هکتاری این روزها بیش از هر زمان دیگری مورد توجه افکار عمومی رامسر قرار گرفته است. در شرایطی بیشتر مقاصد گردشگری برای جذاب گردشگر با هزینه‌های گزاف به دنبال ایجاد جاذبه‌های گردشگری مکمل و تجربه‌های جدید برای مخاطبان هستند، باغ هشت هکتاری بهترین فرصت برای ارایه یک تجربه جدید گردشگری است، ضمن اینکه ثبت ملی آن گام مهمی در جهت حفظ حقوق آیندگان محسوب می‌شود.
ثبت ملی باغ هشت هکتاری رامسر و تعیین ضوابط عرصه و حریم برای این محوطه نه تنها کارکرد باغی و ویژگی‌های تاریخی این مجموعه را حفظ می‌کند، بلکه شگفتی‌های تاریخی آن که تاکنون مسکوت مانده را نیز معرفی می‌کند. از سوی دیگر ضوابط میراثی سبب می‌شود که هرگونه خدشه بر هویت باغ که جزیی از پرونده ثبت جهانی منظر طبیعی و تاریخی رامسر است برطرف شود.
پرونده ثبت جهانی منظر طبیعی و تاریخی رامسر سال ۲۰۰۷ در فهرست موقت یونسکو قرار گرفت که به گفته کارشناسان تا زمان به حداقل رسیدن مداخلات مستقیم شهری از جمله جمع‌آوری سازه نیمه‌تمام مجتمع فرهنگی در عرصه باغ ۳۳ هکتاری و به حداقل مداخلات در این فهرست قرار دارد.
نظر شما