کانون گرم خانواده از نگاه اسلام

خانواده در اسلام؛ نهادی است که با پیوند شرعی زن و مرد شکل می‌گیرد؛ ساماندهی آن بر پایه محبت است و با در نظر گرفتن حقوق زن و شوهر و فرزندان، در جهت بقاء، تربیت نسل و تأمین نیازهای مادی و معنوی ایجاد می شود.

خانواده، یکی از مهم ترین کانون های اجتماعی است که هیچ کانونی جای آن را پر نمی کند. زن و شوهر، نخستین کانون اجتماعی خانواده اند هستند و فرزندان در ردیف بعدی قرار دارند.

اگر کانون خانواده بر پایه عاطفه، محبت و همراه با آرامش شکل بگیرد، فرزندان خوب و بانشاطی را تحویل جامعه می دهد. امام خامنه ای می فرمایند هر خانواده ای، یکی از سلول های بدنه اجتماع است. وقتی این ها سالم بودند، وقتی این ها رفتار درست داشتند، بدنه جامعه، یعنی آن پیکره جامعه سالم خواهد بود.

ایشان می گویند کانون خانواده جایی است که عواطف و احساسات باید در آنجا رشد و بالندگی پیدا کند و بچه ها محبت و نوازش ببینند. شهید مطهری نیز می گوید: یک پختگی هست که جز در پرتو ازدواج و تشکیل خانواده پیدا نمی شود؛ در مدرسه پیدا نمی شود؛ در جهاد نفس، نماز شب و ارادت نیکان پیدا نمی شود. این را فقط در همین ازدواج و تشکیل خانواده باید به دست آورد.

این پختگی باید با مودت و رحمت و آرامش همراه باشد. خداوند در آیه ۱۸۹ سوره اعراف می فرماید «هُوَ الَّذِی خَلَقَکُم مِّن نَّفْسٍ وَاحِدَةٍ وَجَعَلَ مِنْهَا زَوْجَهَا لِیَسْکُنَ إِلَیْهَا؛ او خدایی است که شما را از یک نفس (جان) آفرید و همسرش را از (نوع) او قرار داد، تا بدان آرام گیرد». در آیه ۲۱ سوره روم هم می فرماید «وَ مِنْ آیاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَکُمْ مِنْ أَنْفُسِکُمْ أَزْواجاً لِتَسْکُنُوا إِلَیْها وَ جَعَلَ بَیْنَکُمْ مَوَدَّةً وَ رَحْمَةً؛ و از نشانه‌های او این است که همسرانی از جنس خودتان برای شما آفرید؛ تا در کنار آنان آرامش یابید و در میانتان محبّت‌ و رحمت قرار داد.»

امام خامنه ای در تبیین این آیه می فرمایند: از جمله‌ نشانه‌های قدرت الهی یکی این است که برای شما انسان ها، از نوع خودتان و از جنس خودتان همسرانی قرار داد؛ برای شما مردان، زنان را و برای شما زنان، مردان را. از خودتان هستند؛ «من انفسکم»، جنس جداگانه‌ای نیستند، در دو رتبه جداگانه نیستند؛ همه یک حقیقتند، یک جوهر و یک ذاتند. البته در بعضی از خصوصیات، با هم تفاوت هایی دارند؛ چون وظایفشان دو تاست. بعد می فرماید «لتسکنوا الیها»، یعنی زوجیّت و دو جنسی در طبیعت بشر، برای هدف بزرگی است. آن هدف، عبارت است از سکون و آرامش، تا شما در کنار جنس مخالف خودتان در درون خانواده - مرد در کنار زن، زن در کنار مرد - آرامش پیدا کنید. برای مرد هم آمدن به داخل خانه، یافتن محیط امن خانه، زن مهربان و دوستدار و امین در کنار او، وسیله آرامش است؛ برای زن هم داشتن مرد و تکیه‌گاهی که به او عشق بورزد و برای او مانند حصن مستحکمی باشد - چون مرد، جسماً قوی تر از زن است - یک خوشبختی است؛ مایه آرامش و سعادت است. خانواده، این را برای هر دو تأمین می کند.

ایشان می افزایند: جمله بعدی بسیار جالب و زیباست. می فرماید «و جعل بینکم مودّة و رحمة»، رابطه درست زن و مرد این است؛ مودّت و رحمت، رابطه دوستی، رابطه مهربانی؛ هم یکدیگر را دوست بدارند و به هم عشق بورزند و هم با یکدیگر مهربان باشند.

صاحب تفسیر المیزان (ره) می فرماید: فرق رحمت و مودت این است که مودت در قلب است و رحمت در عمل است. یک وقت انسان کسی را دوست دارد ولی ابراز نمی کند؛ این مودت است اما زمانی که دوستی ابراز می شود و اعلام می کند که دوستت دارم، این رحمت است.

پیامبر اکرم (ص) می فرمایند «قَولُ الرَّجُلِ للمرأةِ إنّی اُحِبُّکِ لا یَذهَبُ مِن قَلبِها أبدا؛ این سخن مرد به زن که «دوستت دارم»، هرگز از قلب زن بیرون نمی رود!» فرمود: و جعل بینکم موده و رحمه؛ هم باید محبت قلبی باشد و هم ابراز دوستی بشود. با مودت و رحمت، آرامش به دست می آید.

امام‌ خامنه ای می فرمایند: اگر این آرامش و سکونت به نحو صحیحی شکل پیدا کند، زندگی، سعادتمندانه می شود؛ زن خوشبخت می شود؛ مرد خوشبخت می شود؛ بچه هایی که در این خانه متولد می شوند و پرورش می یابند، بدون عقده رشد خواهند کرد و خوشبخت خواهند شد... باید این احکام اسلامی را رعایت کرد تا خانواده باقی بماند. لذا شما در خانواده های متدین که زن و شوهر به این حدود اهمیت می دهند، می بینید که سال های متمادی با هم زندگی می کنند؛ محبت زن و شوهر به یکدیگر باقی می ماند ... و دل در گرو محبت یکدیگر دارند.

امام صادق (ع) می فرمایند «مِن أخلاقِ الأنبیاءِ (ص) حُبُّ النِّساءِ؛ از اخلاق پیامبران (ص) زن دوستی است» امام خمینی (ره) به همسر خود می نویسند: تصدقت شوم؛ الهی قربانت بروم، در این مدت که مبتلای به جدایی از آن نور چشم عزیز و قوّت قلبم گردیدم، متذکر شما هستم و صورت زیبایت در آئینه قلبم منقوش است. عزیزم امیدوارم خداوند شما را به سلامت و خوش در پناه خودش حفظ کند. [حالِ‏] من با هر شدتی باشد می ‏گذرد، ولی بحمدالله تاکنون هر چه پیش آمد، خوش بوده و الآن در شهر زیبای بیروت هستم؛ حقیقتاً جای شما خالی است. فقط برای تماشای شهر و دریا خیلی منظره خوش دارد. صد حیف که محبوب عزیزم همراه نیست که این منظره عالی به دل بچسبد.

تکالیف زنان برای رسیدن به مودت و رحمت

برای رسیدن به مودت و رحمت، زنان نیز تکالیفی دارند:
۱.پیامبر اکرم (ص) می فرمایند: سعادت یک مرد در این است که همسرش سه ویژگی داشته باشد: «إِذَا نَظَرَ إِلَیْهَا سَرَّتْهُ؛ وقتی مرد به زن نگاه می کند، شاد شود»؛ «وَإِذَا أَمَرَهَا أَطَاعَتْهُ؛ وقتی مرد به زن فرمانی می دهد، پیروی کند» و «وَ إِذَا غَابَ عَنْهَا حَفِظَتْهُ؛ وقتی مرد در خانه نیست، زن حافظ مال و شخصیت و آبرویش باشد.»

۲.امام صادق (ع) می فرمایند «خَیْرُ نِسَائِکُمُ الطَّیِّبَةُ الرِّیحِ الطَّیِّبَةُ الطَّبِیخِ؛ بهترین زن های شما کسانی هستند که مانند گل باشند و زندگی را برایتان شاد نگه دارند.»
۳.پیامبر اکرم(ص) فرمودند «ما استفادَ المؤمنُ بعدَ تَقوی اللهِ خیرًا لهُ مِن زوجةٍ صالِحةٍ؛ انسان با ایمان بعد از تقوای الهی، از چیزی مانند همسر شایسته و درستکار بهره نبرده است.»
۴.رسول خدا (ص) می فرمایند «إِنَّ خَیْرَ نِسَائِکُمُ الْوَلُودُ الْوَدُودُ الْعَفِیفَهُ الْعَزِیزَهُ فِی أَهْلِهَا الذَّلِیلَهُ مَعَ بَعْلِهَا الْمُتَبَرِّجَهُ مَعَ زَوْجِهَا الْحَصَانُ عَلَی غَیْرِه؛ بهترین زنان شما، زن فرزندآور، با محبت و با عفت، گرامی در میان خانواده، متواضع در مقابل شوهر، آرایش کننده برای شوهر و خودنگهدار در مقابل غیر اوست.»

گفتیم زن و شوهر، نخستین کانون اجتماعی خانواده اند. فرزندان در ردیف بعدی قرار دارند. امام خامنه ای می فرمایند: مسئله‌ دیگری که در مورد خانواده اولویت دارد، مسئله‌ فرزندآوری است و خیلی مسئله‌ مهمی است. چند سال ما این مسئله را مطرح کردیم و گفتیم؛ خب یک عده از دخترخانم‌های خوب، خانم های جوان قبول کردند و عمل کردند. لکن در محیط عمومی جامعه اثری از این قضیه نیست. الان آمار فرزندآوری ما به قدر جانشینی هم نیست، یعنی کمتر از جانشینی است.

ایشان می فرمایند: ببینید چه چیزهایی است که موجب می شود جامعه‌ ما دچار میل به کم‌فرزندی بشود. این میل به کم بودن فرزند، یک عارضه است؛ والّا انسان به‌طور طبیعی فرزند را دوست دارد. چرا افرادی ترجیح می دهند که فقط یک یا دو فرزند داشته باشند؟ چرا زن به‌ شکلی، مرد به‌ شکلی پرهیز می کنند از فرزندداری؟ اینها را بایستی نگاه کرد و دید عواملش چیست؛ این عوامل را پیدا کنید، برای علاج این عوامل بیماری‌زا - که به اعتقاد بنده این ها عوامل بیماری‌زا است - متخصّصین و صاحبان اندیشه را بخواهید فکر کنند.

خداوند در آیه ۷۲ سوره نحل می فرماید «وَ اللهُ جَعَلَ لَکُمْ مِنْ أَنْفُسِکُمْ أَزْواجاً وَ جَعَلَ لَکُمْ مِنْ أَزْواجِکُمْ بَنینَ وَ حَفَدَةً؛ خداوند برای شما از جنس خودتان همسرانی قرار داد و از همسرانتان برای شما فرزندان و نوه هایی به وجود آورد.» علامه شهید مرتضی مطهری می نویسد: پسر و دختری که هیچ کدام آن ها در زمان تجردشان در هیچ چیزی نمی اندیشیدند، مگر آنچه مستقیما به شخص خودشان ارتباط داشت، همین که به هم دل بستند و کانون خانوادگی تشکیل دادند، برای اولین بار خود را به سرنوشت موجودی دیگرعلاقه مند می بینند. شعاع خواسته هایشان وسیع تر می شود و چون صاحب فرزند شدند، به کلی روحشان عوض می شود.
زندگی با فرزند و نوه، زیباتر و شادتر می شود. این زیبایی در قیامت نمود دیگری دارد. پیامبر اکرم (ص) می فرمایند «أَکْثِرُوا الْوَلَدَ أُکَاثِرْ بِکُمُ الْأُمَمَ غَدا؛ بر تعداد فرزندان بیافزایید تا در فردای قیامت به زیادی جمعیت شما بر امت ها تفاخر کنم.»

برکات فرزندان بیشتر

۱. امیرالمومنین(ع) فرمودند «وَ اللَّهِ مَا سَأَلْتُ رَبِّی وَلَداً نَضِیرَ الْوَجْهِ وَ لَا سَأَلْتُهُ وَلَداً حَسَنَ الْقَامَةِ وَ لَکِنْ سَأَلْتُ رَبِّی وُلْداً مُطِیعِینَ لِلَّهِ خَائِفِینَ وَجِلِینَ مِنْهُ حَتَّی إِذَا نَظَرْتُ إِلَیْهِ وَ هُوَ مُطِیعٌ لِلَّهِ قَرَّتْ بِهِ عَیْنِی؛ من از خداوند فرزند زیبا صورت و خوش قد و بالا درخواست نکردم، بلکه از پروردگارم فرزند فرمانبردار خداوند و ترسان از او درخواست نمودم تا اینکه هر گاه به او نگاه می کنم او را مطیع خدا دیده، چشمم روشن شود.»

۲. امام سجاد(ع) می فرمایند «حق فرزندت این است که بدانی او در زندگی دنیا، از تو و وابسته به تو است، و خیر و شرش با تو گره خورده است و تو مسئولیت سرپرستی او را در اموری مانند حسن تربیت و راهنمایی او به خدای عزوجل و کمک او بر طاعت و فرمانبرداری خدا در مورد تو و در مورد خودش، به عهده داری، سپس در صورت انجام این مسئولیت، پاداش می بری و در صورت کوتاهی، کیفر می شوی. کار فرزندت را بسان کسی که در زندگی زودگذر به خوبی انجام می دهد، تو نیز انجام ده و از این طریق به خاطر حسن تربیت نزد پروردگار معذور باشی.

۳. امام خامنه ای می فرمایند: امروز فرزندان شما به کوره محبت احتیاج دارند و آن، کانون خانواده است. به فرزندانتان برسید و با آن ها پدرانه و رفیقانه رفتار کنید. بهترین پدرها، آن هایی هستند که با پسر و دختر خود رفیق اند؛ هم بزرگ تری و ارشاد و راهنمایی و محبت کارگشای پدری را دارند، هم همدلی یک رفیق را، اگر جوان شما سئوال و حرف و درددلی دارد، اولین گوشی که باید آن را بشنود، گوش شما و همسرتان است.

۴. پدر و مادر باید نسبت به فرزند خود سوز داشته باشند. در آیه ششم سوره تحریم می خوانیم «قُوا أَنْفُسَکُمْ وَ أَهْلیکُمْ ناراً» قُوا؛ یعنی نگه دار، أَنْفُسَکُمْ وَ أَهْلیکُمْ؛ خودتان و بچه هایتان را نگه دارید و حفظ کنید.

۵. قرآن در آیه ۱۳۲ سوره طه می‌فرماید «وَ أْمُرْ أَهْلَکَ بِالصَّلاةِ وَ اصْطَبِرْ عَلَیْها» اگر به بچه‌ات می‌گویی نماز بخوان، نگو گفتم و گوش نداد، «وَ اصْطَبِرْ عَلَیْها» مقاومت کن.

۶. قرآن در آیه ۱۵ سوره زمر می‌گوید «قُلْ إِنَّ الْخاسِرینَ الَّذینَ خَسِرُوا أَنْفُسَهُمْ وَ أَهْلیهِمْ یَوْمَ الْقِیامَة؛ به مردم بگو بازنده واقعی کسی است که خود را ببازد و نسلش به بازی گرفته شود و ببازد.»

۷. طبق آیه 26 سوره طور، گروهی از بهشتیان از هم می‌پرسند: چه شد شما اهل بهشت شدید؟ می گویند «إِنَّا کُنَّا قَبْلُ فی‌ أَهْلِنا مُشْفِقینَ» ما نسبت به بچه هایمان سوز داشتیم. برای فکر و اخلاق و تربیت فرزند، سوز داشتیم. فرزند صالح و شایسته تربیت کردیم.

۸. پیامبر خدا (ص) می فرماید «إِنَّ الْـوَلَـدَ الصّالِـحَ رَیْحـانَةٌ مِـنْ رَیاحیـنِ الْجَنـَّةِ؛ فرزند شایسته، گُلی خوشبو از گُل های بهشت است.»