مترو در سال‌های اخیر نه فقط یک وسیله نقلیه پراستفاده بلکه به یکی از محافل مهم اجتماعی، سیاسی و اقتصادی در ایران بدل شده که بیشترین حجم مراودات شهروندی در آن صورت می‌گیرد؛ از خرید و فروش انواع و اقسام کالاهای خدماتی تا بحث و نظر درباره موضوع‌های روز جامعه و همچنین برخی کنش‌های سیاسی به وضعیت کشور، در جغرافیای کوچک اما کنش‌مند مترو اتفاق می‌افتد که هر روز بر کارکردهای مختلف این وسیله نقلیه در ایران افزوده می‌شود.
گروه داده‌کاوی ایرنا به منظور واکاوی و تحلیل نظرهای کاربران توئیتر درباره مترو و موضوع‌ها و دغدغه‌های مرتبط با آن، به سراغ بررسی داده‌های توئیتری مرتبط با این موضوع رفته است. استخراج داده‌ها از طریق سامانه پایشگر شبکه‌های اجتماعی انجام شده و گزارش به صورت کیفی و کمی تنظیم شده است.
در بخش کمی، آمار و اطلاعات مربوط به انتشار داده‌ها، تعداد کاربران درگیر، روند انتشار و محتوای بازنشری و نشری مورد مقایسه قرار گرفته و در قسمت کیفی و از طریق روش تحلیل مضمون و نمونه‌گیری از داده‌ها، پرتکرارترین مضامینی که توئیتری‌ها درباره مترو به کار بردند، استخراج و مورد تحلیل قرار گرفته است.
این گزارش دربازه زمانی سال ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ تنظیم شده است. به دلیل تغییرات ماهیتی که ناآرامی‌های سال گذشته در بستر توئیترفارسی رخ داد و عمده محتواها به سمت این مسائل پیش رفت، بازه زمانی تا پیش از اتفاقات درگذشت مهساامینی گرفته شده است یعنی به طور دقیق از اول فروردین ۱۴۰۰ تا ۲۴ شهریور ۱۴۰۱ و در حدود ۱۸ ماه، بازه زمانی مورد بررسی این گزارش برای رسیدن به تصویر مترو در میان توئیتری‌ها بوده است.
الف: چه تعداد توئیت و با چه روندی منتشر شدند؟
در بازه زمانی ۱۸ ماهه یعنی از یکم فروردین ۱۴۰۰ تا ۲۴ شهریور ۱۴۰۱ (پیش از ناآرامی‌ها) و با جست‌وجوی کلیدواژه مترو، ۴۳۲ هزار توئیت در بستر توئیتر فارسی از سوی ۱۳۶ هزار کاربر منتشر شده است. نرخ مشارکت ۳.۱۶ در این موج توئیتری بیش از هر چیز به همه‌گیری این موضوع در میان اقشار و طیف‌های مختلف فکری اشاره دارد. این تعداد توئیت نزدیک به ۳ میلیون لایک گرفته که نشان از پسند نسبی کاربران به این محتوا دارد.
تحلیل کمی محتوای مرتبط با مترو در بازه ۱۸ ماهه از همه‌گیری و عمومیت این موج در میان توده مردم به‌ویژه روزمره‌نویسان توئیتر حکایت دارد.
روند انتشار توئیت‌های موضوع مترو با نوسان‌های مختلفی همراه بوده که بیشترین حجم تولید محتوا مربوط به تیرماه ۱۴۰۰ بوده که به اعتراض‌ها و برخی ناآرامی‌ها پس از انتخابات ۱۴۰۰ ارتباط پیدا می‌کند. پراکندگی و حجم محتوای توئیتری در تیرماه ۱۴۰۱ و هم‌زمان با شروع فصل گرما باعث ایجاد قله دوم در نمودار روند انتشار بوده که بیش از هرچیز انعکاس مسائل مربوط به حجاب و پوشش بانوان را شامل شده است.
ب: کدام گرایش‌های سیاسی بیشتر درباره «مترو» توئیت زدند؟
مشخص‌کردن گرایش‌های فعال و درگیر در یک جریان یا موضوع فراگیر می‌تواند کمک زیادی به جریان‌شناسی آن موضوع کند؛ به عبارت واضح‌تر، در موضوع مترو اینکه کدام گرایش سیاسی بیشترین تولیدمحتوا را منتشر کردند به طور واضح، می‌تواند به دغدغه‌مندی آن طیف یا جریان فکری و سیاسی دلالت داشته باشد.
تجزیه و تحلیل داده‌ها و جریان‌شناسی کاربران درگیر موضوع مترو در توئیترفارسی نشان می‌دهد روزمره‌نویس‌ها با ۸۷ درصد و حضور حداکثری و قابل تأمل، برجسته‌ترین گرایش فکری فعال در زمینه تولیدمحتوای مربوط به مترو بوده‌اند؛ این حضور قابل توجه روزمره‌نویس‌ها بیانگر این مهم است که مطالبات و دغدغه‌مندی مربوط به مترو بیشتر به طیف‌های غیرسیاسی مربوط بوده و فراگیری این موضوع در توئیتر فارسی تاحد زیادی غیرسیاسی بوده است.
از سوی دیگر حضور حداقلی کاربران سیاسی از حامیان تا مخالفان نظام نشان می‌دهد موضوع‌های اجتماعی و دغدغه‌های معیشتی مردم، در حداقلی‌ترین بخش افکار سیاسیون داخلی و خارجی قرار گرفته است.
ج: چه مضامینی در توئیت‌های کاربران مرتبط با موضوع «مترو» پرتکرار شد؟
تحلیل مضمون یکی از روش‌های مرسوم در میان روش‌های کیفی برای تجزیه و تحلیل داده‌ها به شمار می‌رود که در این گزارش از این روش برای آنالیز کیفی داده‌های توئیتری استفاده شده است. تحلیل نمونه آماری استخراج شده منجر به کشف ۹ مضمون پرتکرار در توئیت‌ها شد که مقایسه درصدی هریک از این مضامین در گراف زیر آمده است.
این مضامین در واقع پرتکرارترین و خلاصه‌ای از مهم‌ترین محتوایی است که کاربران تأثیرگذار توئیتر درباره موضوع مترو در بازه زمانی یکم فروردین ۱۴۰۰ تا ۲۴ شهریور ۱۴۰۱ منتشر کردند:
۱. مترو و تعامل و تعارض شهروندان
بازتاب تعاملات و تعارضات شهروندان در توئیتر فارسی، پرتکرارترین مضمونی است که کاربران تأثیرگذار توئیتر درباره آن بحث و نظر داشته‌اند. این مضمون شامل همه مراودات و تعاملاتی است که از تعارف در خصوص محل نشستن تا اظهارنظر درباره خصوصیات فردی مسافران مطرح شده است. برخی تعاملات دوستانه و حتی خصمانه میان مسافران مترو نیز که در توئیتر نشر و بازنشر شده در این مضمون طبقه‌بندی شده است:
۲. مترو و مساله حجاب
مساله حجاب بعد از تعاملات شهروندان در مترو، پرتکرارترین دغدغه توئیتری‌ها در مترو در مدت زمان ۱۸ ماهه سال ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ و پیش از ناآرامی‌های شهریور پارسال بوده است. به نظر می‌رسد حجم زیاد این بحث و نظرها اگر در آن زمان به نتیجه می‌رسد اغتشاش‌های شهریور ۱۴۰۱ به وقع نمی‌پیوست. در هر صورت طیف گسترده‌ای از محورها در ارتباط با حجاب، از ادعای ترفند فریب به بهانه بی‌حجابی تا تعارض‌های گفتاری مسافران درباره پوشش بانوان در این مضمون جای گرفته است:
۳. مترو و خاطره‌نگاری
خاطره‌نگاری بخش مهم دیگری از محتوای توئیتری‌ها درباره موضوع مترو بوده که به انتشار عکس، فیلم و برخی رخدادهای روزمره‌ای مرتبط بوده که در جغرافیای فیزیکی مترو اتفاق افتاده است. این خاطرات علاوه بر جنبه‌های سرگرمی و کمیک‌بودن، دورن‌مایه‌های جامعه‌شناسی و روانشناسی مردم و جامعه‌ایرانی را نیز آشکار ساخته‌اند.
۴. مترو و اعتراض‌های سیاسی و مدنی
با وجود اینکه این گزارش به بازه زمانی پیش از ناآرامی‌های شهریورماه ۱۴۰۱ مرتبط بوده اما ردپای اعتراض‌های سیاسی و مدنی در توئیت کاربران این پلتفرم به خوبی قابل مشاهده است؛ ضمن آنکه از نظر حجم و فراوانی نیز این مضمون با ۱۱.۱۱ درصد، رتبه چهارم را کسب کرده تا مشخص شود درونمایه اعتراض و نارضایتی از ماه‌ها پیش در دل شهر و زیر زمین، در میان کاربران جریان داشته است.
کاربران در این مضمون با اشاره به برخی ایستگاه‌هایی که بیشتر در جریان اعتراض‌ها قرار داشتند، علاوه بر اطلاع‌رسانی، نوعی دعوت به مشارکت و تجمع را نیز مطرح کرده بودند.
۵. مترو و معضلات اجتماعی
معضلات اجتماعی همچون فقر، بیکاری و بزهکاری از جمله مواردی بوده که کاربران توئیتر در توئیت‌های خود درباره مترو، آن را بیان کرده بودند. گزارش فعالیت دستفروش‌ها، کودکان کار و برخی ناملایمات اجتماعی در این بخش طقه‌بندی شده است.
۶. مترو و چالش گشت‌ارشاد
چالش گشت ارشاد و مواجهه با مأموران پلیس امنیت اخلاقی، از دیگر مضامین پرتکراری بود که توئیتری‌ها بارها از آن نوشته بودند. این نوشته‌ها که به طور عمده با رویکرد انتقادی صورت گرفته از سوی طیف‌های مختلف جامعه از اصول‌گرا و ارزشی تا برانداز و اپوزیسیون مطرح شده بود تا معلوم شود حضور گشت‌ارشاد از نگرانی‌های طیف‌های مختلف فکری و فرهنگی جامعه بوده است. نگرانی‌هایی که در صورت برخورد منطقی و اصولی می‌توانست مانع رخدادهای تلخ ۶ ماهه دوم سال ۱۴۰۱ شود.
۷. مترو و هتک حرمت بانوان
برخی از کاربران توئیتر با اشاره و بیان جزئیات برخورد افراد مزاحم در مترو، محتواهایی را در این باره منتشر کردند که همگی با رویکرد منفی و اعلام نارضایتی همراه بوده است. چشم‌چرانی و توجه بیش از حد به واگن بانوان تا برخی دیگر از رفتارهای منافی عفت که از شهروندان داخل مترو و در راستای مزاحمت بانوان رخ داده بود، در این بخش جمع‌بندی شده‌اند.
۸. مترو و فرهنگ و دانش
یکی از شیرین‌ترین و جالب‌ترین محتوای منتشرشده درباره مترو به تصاویری مربوط بود که در آن کودکان، نوجوانان و شهروندان مختلف به مطالعه کتاب، حفظ قرآن و گوش دادن به موسیقی مشغول بودند تا مشخص شود فرهنگ در میان بخش مهمی از شهروندان، از اهم رفتارها بوده و این فرهنگ‌سازی از سن پایین شروع شده است. این مضمون نیز مانند عمده مضامین این موضوع، از سوی کاربران روزمره‌نویس توئیتری منتشر شده است.
۹. مترو و تفاوت طبقاتی
تبعیض و تفاوت طبقاتی یکی دیگر از مضامینی بوده که توئیتری‌ها درباره موضوع مترو درباره آن توئیت زدند. کاربران مشارکت‌کننده در این مضمون بر این باور بودند که مترو مختص یک طبقه اقتصادی و اجتماعی خاص نیست و همه باید برای تسهیل رفت‌وآمد و کاهش ترافیک از آن استفاده کنند. این در حالی بود که برخی دیگر از کاربران، مترو را منتسب به قشر متوسط یا ضعیف جامعه دانسته و استفاده دیگر اقشار مرفه جامعه از این وسیله نقلیه عمومی را با کنایه و تمسخر بیان کردند.
د: ابرکلمات واژگان پرتکرار
ابرکلمات واژگان پرتکرار از طریق واکاوی بیش از ۴۰۰ هزار توئیت منتشر شده پیرامون موضوع مترو در بازه زمانی ۱۸ ماهه این گزارش تهیه شده است:
مترو صادقیه، برجسته‌ترین ایستگاهی است که بارها از سوی کاربران توئیتری تکرار شده و به نوعی به عنوان مرکز و نماد مترو در توئیتر شناخته می‌شود. به جز متروی صادقیه، ایستگاه‌های چون تجریش، انقلاب، تئاترشهر، دروازه دولت و مترو کرج از دیگر ایستگاه‌هایی پرتکرار در توئیتر است.
برجستگی واژگانی همچون مترو، اتوبوس و بی‌آرتی بیانگر این است که این دو وسیله نقلیه، به عنوان شاخص‌ترین وسایل نقیله عمومی در توئیتر مطرح و عمدتاً با هم مورد استفاده قرار گرفته‌اند.
چالش گشت‌ارشاد و مساله حجاب نیز در قالب کلیدواژه‌هایی همچون زن چادری، خانم‌چادری، گشت‌ارشاد، لباس شخصی و امر به معروف، پرتکرار و برجسته شدند.
بازخورد اعتراض‌ها در قالب تگ‌هایی همچون شعار مرگ و نام مسئولان مشخص شده که همراه با نام برخی ایستگاه‌ها از جمله مترو صادقیه به کار رفته شده‌اند.
جمع‌بندی
۱. انتشار بیش از ۴۰۰ هزار توئیت در بازه زمانی ۱۸ ماهه که بیش از ۳ میلیون لایک گرفته‌اند، نشان می‌دهد علاوه بر اینکه مترو به عنوان یک موضوع پردغدغه در میان مردم مطرح بوده، توئیترفارسی نیز محلی برای ابرازنظر، دغدغه‌ها و حتی دردل‌های کاربران مجازی به شمار می‌رود که در موضوع‌های اجتماعی بیشتر نمود داشته است.
۲. حضور حداکثری روزمره‌نویس‌ها با ۸۷ درصد و حداقلی کاربران سیاسی با ۱۳ درصد در موضووع مترو، بیانگر این نکته است که مسائل معیشتی کمترین سهم را در تولیدمحتوای کاربران سیاسی توئیتر دارند و بیشترین وظیفه انتقال دغدغه‌های اقتصادی و معیشتی کف جامعه برعهده کاربران روزمره‌نویس این پلتفرم است.
۳. برجستگی مضامینی همچون حجاب، گشت‌ارشاد و معضلات اجتماعی مانند دزدی، دستفروشی، بیکاری و … در توئیت کاربران نشان می‌دهد در ابتدا بسیاری از مشکلات اجتماعی جامعه از طریق پلتفرم‌های مجازی قابل دریافت است و در درجه بعدی، صدای نارضایتی، اعتراض و اغتشاش نیز از میان محتوای مربوط به کاربران توئیتری و ماه‌ها پیش از ناآرامی‌های شهریورماه سال ۱۴۰۱ قابل ردیابی و تشخیص بوده است.
نظر شما