تقاضا، حلقه مفقوده در موفقیت دانش‌بنیان‌ها

به گزارش خبرنگار گروه علم و آموزش ایرنا، امروزه همه دولت‌ها در دنیا بر نقش مهم دانش و فناوری به‌ عنوان عامل اصلی تأثیرگذار بر رشد اقتصادی، رقابت‌پذیری و توسعه صنعتی تأکید دارند و هم اکنون توسعه اقتصادی مبتنی بر دانش و نوآوری یک ضرورت غیرقابل انکار برای همه کشورها به خصوص کشورهای در حال توسعه‌ از جمله ایران محسوب می شود.

هرچند معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری در طول چند سال اخیر تلاش‌های فراوانی به‌منظور بسترسازی و توسعه هرچه بیشتر زیست‌بوم نوآوری و فناوری در کشور با هدف بومی سازی هرچه بیشتر فناوری ماشین آلات و فناوری های نوین و پیشرفته و رسوخ آن به بخش های مختلف کشور از جمله صنعت و معدن، بهداشت و سلامت، کشاورزی، اطلاعات و ارتباطات و حتی بخش خدمات داشته است، اما به نظر می رسد با وجود همه این تلاش‌ها، همچنان بخش عمده اقتصاد ایران مبتنی بر خام فروشی از محل منابع خدادادی است.

حال با شرایط اقتصاد کشوری همچون ایران که بیشتر بر پایه دولتی است و اغلب مدیران دستگاه ها نیز به دلایلی بیشتر متمایل به خرید نیازهای فناورانه خود از خارج از کشور هستند، چگونه اقتصاد دانش بنیان شکل خواهد گرفت؟

به طورحتم حمایت دانش بنیان ها و فناوران کشورمان تنها در گرو تکرار اتفاقاتی همچون امضای توافقنامه ۱۹ بهمن ماه جاری بین وزارت نفت و معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری است. توافقنامه ای به ارزش ۲ میلیارد دلار که در زمینه بومی سازی ۱۵ قلم تجهیزات و کالاهای وارداتی محصولات فناورانه گلوگاهی صنعت نفت بین این دو دستگاه منعقد شد.

مراسمی که دکتر روح الله دهقانی فیروزآبادی معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان رییس جمهور نیز در آن عمده اهداف این معاونت در دوره جدید مدیریتی را بازارسازی برای شرکت های دانش بنیان و فناور اعلام کرد.

با «رضا اسدی فرد» سرپرست معاونت توسعه شرکت های دانش بنیان معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری در خصوص اهمیت توجه به اقتصاد دانش‌بنیان و ویژگی‌های کسب‌وکارهای دانش‌بنیان، تاثیر کسب و کارهای دانش بنیان بر رشد اقتصادی کشور و راهکار اصلی توسعه این کسب و کارها، تعداد فعلی شرکت های دانش بنیان، میزان رسوخ و اثربخشی دانش بنیان ها در بخش‌های مختلف اقتصادی کشور، عمده ترین موانع رسوخ فناوری در کشاورزی و البته وظایف دستگاه های دولتی در این حوزه به گفت و گو نشسته ایم.

هشتم بهمن ماه جاری بود که اسدی فرد با حکم روح الله دهقانی فیروزآبادی معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رییس جمهور به عنوان «سرپرست معاونت توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان» منصوب شد.

وی پیش از این و از خرداد ماه سال ۱۳۹۳ و با حکم سورنا ستاری معاون وقت علمی و فناوری رییس جمهور مدیریت شبکه آزمایشگاهی فناوری‌های راهبردی کشور را عهده دار بوده است.

حمایت از نخبگان فناور تنها مسیر دستیابی به اقتصاد دانش بنیان

سرپرست معاونت توسعه شرکت های دانش بنیان معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری در خصوص اهمیت توجه به اقتصاد دانش‌بنیان و ویژگی‌های کسب‌وکارهای دانش‌بنیان می گوید: شرکت‌های دانش‌بنیان و فناور کشورمان می توانند با حرکت در مرزهای دانش و فناوری عرصه‌های جدیدی را به سوی اقتصاد کشور گشوده و با خلاقیت و نوآوری خود، ضمن رونق بخشی به بخش های مختلف اقتصادی، راه را برای صادرات محصولات با پیچیدگی فنی بالا به سمت بازارهای بین المللی هموار کنند.

اسدی فرد افزود: در این مسیر فناورانه به طورحتم علاوه بر دستیابی به خودکفایی و تامین نیازهای استراتژیک و گلوگاهی بخش های مختلف کشور در شرایطی همچون تحریم که همواره نیز مورد تاکید رهبر معظم انقلاب در طول سال های اخیر بوده و امسال نیز از سوی ایشان سال "تولید، دانش بنیان و اشتغال آفرینی" نام گذاری شده است، علاوه بر جلوگیری از خروج ارز از کشور، در ادامه نیز با صادرات محصولات فناورانه، درآمدزایی ارزی مناسبی نیز نصیب کشور می شود.

وی معتقد است: با نام‌گذاری سال ۱۴۰۱ شمسی توسط رهبر فرزانه انقلاب با شعار «تولید، دانش‌بنیان، اشتغال‌آفرین»، اهمیت اقتصاد دانش‌بنیان، بیش‌ از پیش در کشورمان مورد توجه قرار گرفته است و همه وزارتخانه ها و سازمان های دولتی مسوولیت سنگینی را بر دوش خود احساس کرده اند تا فضای مطلوب برای نقش‌آفرینی صنعتی و اقتصادی شرکت‌های دانش‌بنیان شکل گیرد.

اسدی فرد تاکید کرد: تنها مسیر حرکت از اقتصاد خام فروشی منابع طبیعی از جمله نفت و فرآورده های ارزشمند معدنی به سمت اقتصاد مبتنی بر ارزش افزوده و دانش بنیان، حمایت از نخبگان و فعالان حوزه علم و فناوری کشور است.

اتصال دانش‌بنیان‌ها به بخش‌های اصلی اقتصاد کشور یک ضرورت است

سرپرست معاونت توسعه شرکت های دانش بنیان معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری در پاسخ به اینکه تاثیر کسب و کارهای دانش بنیان بر رشد اقتصادی کشور و راهکار اصلی توسعه این کسب و کارها به منظور افزایش سهم دانش بنیان ها در تولید ناخالص ملی کشور چیست، با اذعان به اینکه هم اکنون اقتصاد ایران بر پایه خام فروشی منابع طبیعی است، تاکید کرد: شرایط کشور، تحریم ها و تلاطم‌های اقتصادی همه مؤید آن است که باید به سمت اقتصاد دانشی حرکت کنیم.

اسدی فرد افزود: در مسیر گذار از اقتصاد نفتی به سمت اقتصاد دانش‌بنیان باید نمونه‌های موفق در دنیا را مطالعه کرده و با الگوگیری از آنان و وضعیت فعلی کشورمان، یک مدل متناسب با کشور را طراحی کنیم.

وی با تاکید بر اینکه، اتصال دانش بنیان ها به بخش های اصلی اقتصاد کشور یک ضرورت است در توضیح بیشتری اظهار کرد: توسعه و تکثیر شرکت‌های دانش‌بنیان، علی‌رغم امیدهایی که ایجاد کرده است، باید از جنبه هایی اصلاح شده و به بخش‌های اصلی اقتصاد کشور گره بخورد؛ در غیر این صورت کشور به اهداف تعیین و اعلام شده در برنامه‌های کلان نخواهد رسید.

اسدی فرد افزود: بررسی‌های جهانی نشان می‌دهد که حتی در اقتصادهای پیشرفته دنیا که زیرساخت‌های توسعه و تجاری‌سازی فناوری آماده‌تری دارند، سهم مستقیم شرکت‌های نوپای فناوری-محور از اقتصاد، زیاد نیست و تنها با اتصال توانمندی‌های این شرکت‌ها به صنایع بزرگ کشور می‌توان رشد اقتصاد قابل قبولی را انتظار داشت.

رمز موفقیت دانش‌بنیان‌ها در خارج از کشور، صنعتی‌ها متقاضی فناوری هستند

سرپرست معاونت توسعه شرکت های دانش بنیان معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری همچنین در پاسخ به این سوال که رمز موفقیت دانش بنیان ها و فناوران در خارج از کشور از جمله کشورهای پیشرفته و صنعتی در چیست، گفت: در واقع بخش اعظمی از موفقیت کشورهای پیشرو در دستیابی به اقتصاد مبتنی بر نوآوری یا دانش‌بنیان، در واقع نتیجه زیست-بوم مناسبی است که در این کشورها برای همکاری فناورانه بین شرکت‌های نوپای دارنده‌ فناوری و شرکت‌های بزرگ صنعتی به‌ عنوان متقاضی فناوری فراهم شده است.

اسدی فرد افزود: آنچه که در دنیا موجب شده، دانش و فناوری سهم عمده‌ای در اقتصادهای مبتنی بر نوآوری داشته باشد و رشد تولید ناخالص داخلی (GDP) یک کشور را به همراه داشته باشد، حاصل کسب‌وکار مستقیم خود شرکت‌های فناوری-محور نیست، بلکه نتیجه قرار گرفتن نوآوری این شرکت‌ها در بستر تولید و تجارت با شرکت‌های بزرگ در سطح داخلی و بین‌المللی است.

سرپرست معاونت توسعه شرکت های دانش بنیان معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری با ذکر مثالی ادامه داد: در آمریکا اصلی‌ترین آرزوی اغلب شرکت‌های فناوری-محور رسیدن به حدی از جذابیت اقتصادی است که بتوانند یک شرکت بزرگ را به خرید فناوری از خود ترغیب کنند.

وی با بیان اینکه، در ایران نیز با همه تلاش‌ها، سهم بخش دانش‌بنیان از GDP کمی بیشتر از ۲ درصد است، اضافه کرد: باید ببینیم چگونه کشورهای پیشرو موفق به تزریق نوآوری به بخش بزرگی از اقتصاد خود شده‌اند و با ارزش افزوده حاصل از آن، فاصله خود را با سایر کشورها به‌ صورت پیوسته بیشتر کرده‌اند. چراکه یکی از تجارب مهم آنها، پیوند دادن شرکت‌های دانش بنیان با بخش‌های اصلی اقتصاد کشور است.

عمده ترین موانع رسوخ فناوری در کشاورزی چیست؟

سرپرست معاونت توسعه شرکت های دانش بنیان معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری در پاسخ به این سوال که عمده ترین موانع رسوخ فناوری در کشاورزی چیست، کشاورزی را از جمله حوزه‌های مهمی دانست که در صورت دانش‌بنیان شدن چرخه آن که همواره از تاکیدات ویژه رهبری در همه دیدارهایشان با فعالان و مدیران حوزه دانش بنیان و وزارت جهاد کشاورزی بوده است، می‌تواند به صورت توأمان موجبات رشد اقتصادی و افزایش نرخ اشتغال در کشور را فراهم کند.

اسدی فرد با بیان اینکه، دو مانع عمده برای ورود فناوری به بدنه کشاورزی کشور وجود دارد که در صورت رفع آنها، تحقق کشاورزی دانش‌بنیان دور از دسترس نخواهد بود، تصریح کرد: نخست آنکه وزارت کشاورزی خریدار اصلی بسیاری از نهاده‌های کشاورزی و دامی است.

وی افزود: به همین دلیل و به دلیل وجود جذابیت‌های مختلف از جمله ارز ترجیحی برای واردات، موانع پنهان بسیاری برای بومی‌سازی بسیاری از آنها از جمله بذرها، کودها، آفت‌کش‌ها و واکسن‌ها وجود دارد.

سرپرست معاونت توسعه شرکت های دانش بنیان معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری همچنین با اشاره به دومین مانع رسوخ فناوری در بخش کشاورزی اظهار کرد: بازنگری در سیاست‌های کلی حوزه کشاورزی با هدف کاهش جذابیت واردات می‌تواند بومی‌سازی این نهاده‌ها را تسریع کند.

شرکت‌های دانش‌بنیان در کشور طبق آخرین آمار چه تعداد هستند؟

سرپرست معاونت توسعه شرکت های دانش بنیان معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری در پاسخ به این سوال که در حال حاضر تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان چه تعداد است، تصریح کرد: هم‌اکنون در مجموع ۸۰۴۶ شرکت دانش‌بنیان در حوزه‌های مختلف فناوری در کشور مشغول به فعالیت هستند که از این تعداد ۹۹۶ شرکت، دانش‌بنیان نوع یک، ۶۰۰۹ شرکت دانش‌بنیان نوع ۲ و ۱۰۴۱ شرکت دانش‌بنیان نوع ۳ هستند.

اسدی فرد در خصوص اینکه، این آمار به صورت تفکیکی و از منظر حوزه های فعالیت در بخش های مختلف به چه شکلی است نیز گفت: از ۸۰۴۶ شرکت دانش‌بنیان؛ ۱۸۲۱ شرکت در حوزه برق و الکترونیک، ۱۷۷۸ شرکت در حوزه فناوری اطلاعات، ۱۷۲۱ شرکت در حوزه ماشین‌آلات و تجهیزات پیشرفته، ۱۱۳۰ شرکت در حوزه مواد پیشرفته شیمی و پلیمر، ۴۸۰ شرکت در حوزه داروهای پیشرفته، ۳۹۷ شرکت در حوزه تجاری‌سازی، ۳۶۲ شرکت در حوزه فناوری زیستی، کشاورزی و صنایع غذایی، ۳۲۶ شرکت در حوزه تجهیزات پزشکی و همچنین ۳۱ شرکت در حوزه خلاق و علوم انسانی فعالیت دارند.

بیشترین و کمترین دانش بنیان ها مربوط به کدام حوزه ها بوده است؟

سرپرست معاونت توسعه شرکت های دانش بنیان معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری در پاسخ به این سوال که بیشترین و کمترین دانش بنیان ها مربوط به کدام حوزه ها هستند نیز اظهار کرد: بیشترین شرکت‌های دانش بنیان به لحاظ تعداد به ترتیب مربوط به حوزه‌های برق و الکترونیک، فناوری اطلاعات و ارتباطات و ماشین آلات و تجهیزات پیشرفته است.

اسدی فرد افزود: کمترین شرکت های دانش بنیان نیز مربوط به حوزه کشاورزی و صنایع غذایی، تجهیزات پزشکی و خلاق و علوم انسانی است که البته در برنامه هایی سعی در افزایش این شرکت‌ها داریم.

افزایش ۱۸۵ هزار میلیارد تومانی فروش دانش‌بنیان‌ها از سال ۱۳۹۹ تا ۱۴۰۰

سرپرست معاونت توسعه شرکت های دانش بنیان معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری در ادامه در پاسخ به سوالی در خصوص میزان فروش دانش بنیان ها، افزایش اشتغال و ارزآوری آنها نیز توضیح داد: میزان فروش این شرکت‌ها از ۲۱۵ هزار میلیارد تومان در سال مالی ۱۳۹۹ به حدود ۴۰۰ هزار میلیارد تومان در سال ۱۴۰۰ رسیده است.

اسدی فرد افزود: در سایه افزایش فروش شرکت های دانش بنیان، تعداد شاغلان در این شرکت‌ها نیز از ۲۱۳ هزار نفر در سال ۱۳۹۹ به بیش از ۳۴۰ هزار نفر در سال ۱۴۰۰ رسیده است که در این بخش هم رشد ۶۰ درصدی مشاهده می‌شود و آمارها همه از رشد همه‌جانبه شرکت‌های دانش‌بنیان حکایت دارد.

وظایف دستگاه‌های موثر در حرکت به سمت حکمرانی دانش‌بنیان و افزایش تولید ناخالص داخلی

سرپرست معاونت توسعه شرکت های دانش بنیان معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری در پاسخ به این سوال که وظیفه هر یک از دستگاه های مهم کشور برای تحقق حکمرانی دانش بنیان بر اقتصاد کشور و افزایش سهم حوزه فناوری و نوآوری بر تولید ناخالص داخلی (GDP) چیست نیز پیشنهاداتی برای هر یک از وزارتخانه های موثر ارائه کرد.

اسدی فرد در ابتدا وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی را از جمله وزارتخانه های تاثیرگذار در این حوزه دانست و گفت: این وزارتخانه با بازنگری در سیاست‌هایی مانند اختصاص ارز ترجیحی برای کاهش جذابیت واردات و اصلاح سازوکارهای سازمان غذا و دارو با هدف هوشمندسازی و چابک‌سازی می تواند دانش بنیان های فعال در این حوزه را یاری کند.

وی به اشاره به وظایف وزارت نفت تاکید کرد: وزارت نفت با بازنگری در سیاست‌ها برای اجتناب از خام فروشی نفت و گاز و محصولات پایه پتروشیمی و افزایش نرخ بومی‌سازی در تجهیزات و مواد شیمیایی مورد نیاز صنعت نفت وظیفه جدی در حمایت از شرکت های دانش بنیان را داراست.

سرپرست معاونت توسعه شرکت های دانش بنیان معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری با اشاره به وظایف وزارت صنعت، معدن و تجارت در قبال دانش بنیان ها تصریح کرد: این وزارتخانه مهم نیز باید با اصلاح سازوکارهای اعطای مجوزهای تولید و هوشمندسازی و چابک‌سازی آن‌ها، بازنگری در تعرفه‌های واردات با توجه به توانمندی‌های شرکت‌های دانش‌بنیان، کمک رسان فعالان حوزه زیست بوم نوآوری و فناوری کشور باشد.

به گفته وی، وزارت نیرو با استفاده از فناوری‌های نوین تصفیه آب و پساب، مدیریت دانش‌بنیان توزیع انرژی، افزایش جذابیت سرمایه‌گذاری در تولید انرژی‌های تجدیدپذیر می تواند وظیفه خود را در حمایت از شرکت های فناور و دانش بنیان عملی کند.

اسدی فرد همچنین نقش سازمان امور مالیاتی کشور را در حمایت از زیست بوم نوآوری و فناوری کشور بسیار مهم خواند و گفت: این سازمان با استفاده از هوش مصنوعی و داده‌کاوی برای کاهش فرارهای مالیاتی و شناسایی فعالیت‌های سوداگرانه و کاهش بار مالیاتی فعالیت‌های تولیدی دانش‌بنیان می تواند نقش موثری در حمایت از دانش بنیان های کشور داشته باشد.