فرزندآوری و فرزندپروری میوه و ثمره زندگی مشترک زوجین است اما در ترازوی تقسیم وظایف و مسئولیت‌ها، کفه مربوط به مادر غالبا به صورت نابرابری سنگین‌تر از پدر است و رنج‌ها و مشقات فرزندپروری عمدتا بر دوش مادر نهاده می‌شود.
بسترهای فرهنگی، عنصری مهم و کلیدی در تعریف حجم و چگونگی توزیع وظایف و مسئولیت‌های مادری به شمار می‌آید. با این وجود، چالش‌ها، دغدغه‌ها و رنج‌های مادر در حوزه تربیت فرزندان و فرزندپروری کمتر در کانون توجه تحقیقات اجتماعی و فرهنگی بوده است.
تهیه مقاله «مادران و تربیت نسل؛ کاوشی انتقادی از دغدغه‌های اجتماعی مادران در رابطه با فرزندپروری» [۱] به قلم فائزه جعفری سیریزی، عباس عسکری ندوشن و علی روحانی با هدف بررسی این مسائل و چالش‌ها صورت گرفته است.
داده‌های پژوهش، در شهرستان زرند استان کرمان و برمبنای مصاحبه عمیق با پانزده مادر دارای فرزند زیر ۲ سال گردآوری شده است.
گروهی از مردها فرزندپروری را وظیفه زن دانسته و کمتر در این مساله ورود پیدا می‌کنند که مادر را دچار آزردگی می‌کند
چهار مساله مهم مادرانه
۱- ناهمراهی مرد در فرزندپروری
نخستین موردی که فرزندپروری مادر را با چالش‌هایی مواجه می‌سازد، انتخاب روش‌های مراقبت و تربیت فرزند است. در واقع زمانی که یک زن، مادر می‌شود نقش جدیدی را می‌پذیرد که آگاهی و تجربه کافی نسبت به آن ندارد و در اینکه چه شیوه‌های مراقبتی و تربیتی را برای فرزندپروری به کار گیرد دچار مشکل خواهد شد.
رویارویی مادر با مشکلاتی پیرامون مراقبت و تربیت فرزند، به ویژه زمانی که مادر آگاهی و مهارت لازم را برای پرورش فرزند نداشته باشد، ممکن است هم خود دچار آشفتگی و پریشانی شود و هم این که اصول مراقبتی و تربیتی را در فرزندپروری به کار گیرد که صحیح نبوده و فرزند را دچار مشکل کند. علاوه براین، کودکی که از تعلیم و تربیت خوبی برخوردار نشود آینده جامعه‌ای را که در آن زندگی می‌کند تحت تأثیر قرار می‌دهد چون با بزرگ شدنش کم کم به عرصه‌های اجتماعی ورود کرده و به ایفای نقش می‌پردازد و اگر رفتار موجهی از خود نشان ندهد، می‌تواند سایر افراد را به سمت الگوبرداری از آن رفتار نادرست سوق دهد.
به این ترتیب اگر چه مادر نسبت به تربیت مطلوب و رسیدگی به امورات فرزند خود احساس مسئولیت می‌کند اما از آنجا که فرزند ثمره زندگی مشترک زن و مرد است توقع دارد که همسرش نیز در امر فرزندپروری او را یاری کند. در این میان گروهی از مردها فرزندپروری را وظیفه زن دانسته و کمتر در این مسئله ورود پیدا می‌کنند که مادر را دچار آزردگی می‌کند.
۲- توقعات فزاینده فرزند
عامل مهم دیگری که روند مسئولیت مادر در فرزندپروری را با مشکل روبه رو می‌سازد، خود کودک است. در واقع فرزند یک سری نیازها و توقعاتی دارد که به دلیل سن پایین، ممکن است درک امکان برطرف شدن توقع و خواسته‌اش از سوی والدین را نداشته باشد و اصرار می‌کند تا به نیازی که دارد حتی اگر غیرمنطقی و زیاده خواهی باشد، پاسخ داده شود.
توقع فزاینده کودک به خصوص در زمینه تأمین وسایل بازی و سرگرمی‌اش والدین را با مسائلی مواجه می‌کند؛ زیرا او آگاهی درستی نسبت به وضعیت اقتصادی خانواده ندارد و گاهی طالب چیزهایی است که تأمین همه آنها سخت و هزینه بر خواهد بود.
۳- فضای تعاملی ناهنجار
پیروی فرزند از محیطی که با آن در تعامل است در تربیت او اثرگذاری زیادی دارد. معمولا مادر زمانی که می‌خواهد به کار خانه و مواردی از این قبیل بپردازد برای اینکه کودک مزاحمتی ایجاد نکند، ممکن است او را با کارتون‌ها و برنامه‌هایی سرگرم کند. بنابراین محتوا و نوع برنامه‌ها و انیمیشن‌هایی که کودکان مایل به دیدن آنها هستند موجب اثرپذیری رفتاری آنان از این برنامه‌ها شده است. به گونه‌ای که اگر شخصیت‌های موجود در انیمیشن‌ها در حال درگیری و جنگ با یکدیگر باشند کودک نیز سعی در پیروی از الگوی رفتاری آنها در زندگی‌اش و با افرادی که با آنان در تعامل است، داشته باشد.
۴- کارکرد مکانیزم‌های تنبیهی
آنچه در سازوکارهای حمایتی برای مادران نقش دارد، نخست ضرورت ثبات روحی و جسمی مادر در زندگی‌اش است
مادر همیشه خود را ملزم نمی‌داند که در برابر بروز هر رفتار و خواسته‌ای که فرزند دارد، جوابگو باشد. گاهی فرزند خطاها و اشتباهاتی را مرتکب می‌شود یا عمل و رفتاری را در پیش می‌گیرد که به اعتقاد مادر از نظر تربیتی درست نیست. بنابراین، مادر در مواقعی لازم می‌بیند که نوعی تنبیه مناسب به کار گیرد تا فرزند به خود اجازه تکرار و انجام اشتباه و خطای مجدد را ندهد.
برای کاهش دغدغه‌های مادران چه باید کرد؟
۱- ضرورت آرامش محیط خانوادگی
روابط مطلوب میان اعضای خانواده در ایجاد آرامش و به تبع کاهش مشکلات و اختلافات میان والدین و فرزندان و در نتیجه فرزندپروری مناسب نقش مهمی را ایفا می‌کند. آنچه در فضای زندگی خانوادگی ضرورت می یابد عدم ایجاد اختلاف و ارتباط خوب اعضای خانواده است به این ترتیب نکته سنجی و ملاحظه‌انگاری زن و مرد در زندگی زناشویی‌شان امری مهم تلقی می‌شود. از این جهت برخی از مادران، در رابطه با تربیت فرزندان، داشتن محیطی آرام در خانواده توأم با روابط محترمانه را ترجیح می‌دادند.
۲- ضرورت وجود سازوکارهای حمایتی و رفاهی برای مادران در فرزندپروری
از دیدگاه مادران مصاحبه‌شونده در پژوهش حاضر آنچه در سازوکارهای حمایتی برای آنان نقش دارد، نخست ضرورت ثبات روحی و جسمی مادر در زندگی‌اش است. هر مادر در ابتدا پیش از هر چیز به درک و حمایت از سوی اطرافیانش نیاز دارد.
۳- اهمیت عملکرد بسترهای فرهنگی و آموزشی بر ارتقای منزلت نقش مادری
با آموزش مهارت‌ها و روش‌های پرورش و تربیت فرزند که به مادر کمک کننده باشد، زمینه برای رشد فردی و تعالی اخلاقی و اجتماعی هر کودک فراهم شده و موجب بهزیستی جامعه نیز خواهد شد. با این وجود، بسترهای مزبور آن چنان که باید در این زمینه فعالیت نداشته و چه بسا از نظر مادران عملکرد ضعیفی در زمینه ارتقای آگاهی و منزلت مادران داشته‌اند. به اعتقاد بعضی مادران فعالیت نهادهای آموزشی و فرهنگی در ارتقای موقعیت زنان و مادران نقش مهمی را ایفا می‌کند و عملکرد ضعیف این نهادها، سبب کاهش منزلت زن در جامعه شده و نیازمند اصلاح است.
۴- ضرورت آموزش فرزندپرروی
مادران اهمیت کسب مهارت‌های مادری از طریق ابزارهای آموزشی و رسانه‌ای را ضروری می‌دانند
متناسب با اعتقاد مادران راجع به عملکرد ضعیف بسترهای آموزشی و فرهنگی در اهمیت دادن به فرزندپروری و نقش مادری، پیشنهاداتی در رابطه با آموزش مهارت‌های اجتماعی و ارائه اطلاعات کاربردی لازم به مادران در زمینه‌های مختلفی مانند خودمراقبتی‌های جسمانی و روانی توسط مشارکت کنندگان ارائه می‌شد. به این صورت که، لازم می‌دیدند آموزش و پرورش و همچنین برنامه‌های رسانه‌ای توجه ویژه‌ای به افزایش آگاهی و مراقبت‌هایی که مادر قبل، حین و بعد از بارداری باید به کار گیرد، داشته باشند. به این ترتیب، مادران اهمیت کسب مهارت‌های مادری از طریق ابزارهای آموزشی و رسانه‌ای را ضروری می‌دانند.
یافته‌های پژوهش
- یافته‌ها نشان‌دهنده فشارها، دغدغه‌ها و چالش‌های فرزندپروری، همیاری ضعیف مردان در فرزندپروری، توقعات فزاینده فرزند، ضرورت آرامش در محیط خانواده و مانند آن بود.
- برپایه نتایج، رنج‌ها و مشقات مادر و دغدغه‌ها و مشغله‌های طاقت فرسای او در قبال تربیت و پرورش فرزند، در شرایط تحولات شتابان اجتماعی و فرهنگی در دوران معاصر مضاعف شده است. از این جهت، ارتقاء حمایت‌های اجتماعی و خانوادگی از نقش مادر در زمینه فرزندپروری، تأمین امکانات رفاهی و فراغتی برای مادر و ارائه آموزش‌های فرزندپروری به مادران از طریق نهادهای آموزشی و رسانه‌های فرهنگی مورد تأکید نتایج مطالعه حاضر است.
منبع:
[۱] . فائزه جعفری سیریزی، عباس عسکری ندوشن و علی روحانی، «مادران و تربیت نسل؛ کاوشی انتقادی از دغدغه‌های اجتماعی مادران در رابطه با فرزندپروری»، فصلنامه مطالعات میان رشته‌ای در علوم انسانی، پیاپی ۵۶، ۱۴۰۱: صص ۱۱۷-۱۵۷
نظر شما