آیین هشت هزار ساله یلدای ایرانی که آذر ماه امسال در نشست کمیته بین‌الدولی پاسداری از میراث‌فرهنگی ناملموس یونسکو ثبت شده در مناطق مختلف کشورمان با رسوم رسمی و محلی برگزار می شود و مردم استان کهگیلویه و بویراحمد هم سنت های زیبایی در این شب دارند.
طولانی ترین شب سال در این نقطه از کشورمان افزون بر آیین های مرسوم مانند دور هم نشینی و فال با اشعار حافظ با شاهنامه خوانی و متیل گویی(قصه خوانی )، فال گرفتن با شکستن گردو از روی پوکی و یا پُری آن،آتش روشن کردن و چاله گرم‌کنون پاس داشته می شود.
مردم این استان نخستین روز دی ماه تا روز دهم بهمن را چله بزرگ و از دهم بهمن تا بیستم اسفند را چله کوچک می دانند و کارشناسان زبان و ادبیات فارسی کهگیلویه و بویراحمد تاکید می کنند که یلدا یک واژه سریانی به معنی زایش است و این واژه اشاره به طلوع خورشید پس از یک شب طولانی دارد بنابراین بهتر است طولانی ترین شب سال با نام چله خوانده شود.
شاهنامه خوانی
شاهنامه خوانی گل سرسبد شب نشینی های گذشته های نه چندان دور همه فصول سال در این سرزمین معروف به دیار آریوبرزن بوده اما با تغییر سبک و سیاق زندگی که سال های اخیر پررنگ شده این آیین حماسی در بیشتر مناطق کهگیلویه و بویراحمد محدود به نخستین شب چله یا همان یلدا شده است .
شهروندان کهگیلویه و بویراحمدی در شب چله به یاد روزگاران نه چندان دوری که شاهنامه برای آنان هم رسانه بود، هم معلم و مهمترین بهانه برای دورهمی ها بود دل به نوای شاهنامه خوانی به ویژه داستان هایی چون بیژن و منیژه ، رستم و سهراب و سیاوش می دهند.
متیل گویی
یکی از زییایی‌های متفاوت شب چله در این خطه متیل گویی یا قصه گویی مادر بزرگ‌ها برای نوه‌ها است، در این آیین مادربزرگ برای نوه‌ها از متیل‌ها و داستان‌های باستانی سخن به میان می‌آورند و آنان را مجذوب این داستان های افسانه می کنند.
داستان یا به اصطلاح برادرانی به نام های احمعیل و محمعیل مشهورترین داستان قدیمی این دیار است که بزرگترهای خانواده در شب چله با شور و حالی وصف ناشدنی بازگو می کنند.
در این داستان احمعیل و محمعیل مادر پیری دارند و در سرمای سرد زمستان در یک غار دچار یخ زدگی می شوند این داستان از آنجا جذاب تر می شود که مادر این جوانان در جستجوی آنان با یک هیزم آتشین به کوه می رود و هیزم آتشین خود را برای نجات فرزندان به دهانه کوه پرتاب می کند.
پس از اصابت این هیزم آتشین به دهانه کوه، یخ ها و برفهای کوه ذوب شده و فرزندان این پیرزن که در سرما گیر افتاده بودند رهایی می یابند، که این داستان نشانگر برف و باران و روز افزونی در پایان زمستان است.
آیین وجاق (آتش روشن کردن)
اجاق یا به گویش محلی وجاق در فرهنگ مردم کهگیلویه و بویراحمد جایگاه ارزشمندی دارد به طوری که گذشته های نه چندان دور شهروندان در گفت و گوهای خود به آن قسم می خوردند.
آنان آتش روشن کردن را راهی برای دوری از اهریمن می دانند و می گویند که دوران قدیم برای در امان بودن از خطر اهریمن، در این شب همه دور هم جمع می‌شدند و با برافروختن آتش از خورشید طلب برکت می‌کردند.
شهروندان کهگیلویه و بویراحمد در گذشته های دور اعتقاد داشتند روشن کردن آتش در دور هم نشینی این شب تحمل سرمای زمستان را بیشتر کرده و همدلی بیشتر می شود.
غذاها و خوراکی های سنتی شب یلدا در کهگیلویه و بویراحمد
اما یکی از مهمترین جلوه های خاص شب چله در کهگیلویه و بویراحمد سفره شب یلداست که به دلیل استفاده از غذاهای و خوراکی های محلی متفاوت از سایر نقاط کشورمان است.
مردم کهگیلویه و بویراحمد معتقد هستند که برای اینکه زمستان پر بارش و برفی داشته باشند باید در شب اول چله غذاهای محلی مانند حاوی برنج مصرف کنند به همین دلیل استفاده از غذاهایی مانند آش ماست و شیر برنج،آش کارده،شله ماش و شله بادام در این شب مرسوم است.
استفاده از آجیل محلی موسوم به گندم برشته که از گندم، کنجد، کلخنگ، بادام،کشمش و انجیر خشک درست شده است از دیگر بخش های متفاوت سفره شب یلدا در کهگیلویه و بویراحمد است.
کارشناسان حوزه بهداشت و درمان استان تاکید می کنند که آجیل محلی گندم برشته به دلیل داشتن نمک کمتر و شیرینی موجود در آن که شامل قندهای طبیعی است سالم تر از شیرینی ها و آجیل های امروزی است.
اصلی ترین میوه شب یلدا در کهگیلویه و بویراحمد انار است اما در سال های اخیر هندوانه هم به سفره شب یلدای مردم این خطه راه یافته است.
گذشتگان معتقد بودند که انار مایه برکت و باروری است و این تفسیر را بخاطر دانه های زیاد و همچنین رنگ قرمزی که دارد نماد خورشید و شادی می دانستند،این میوه در دین زرتشتی از مقدسات محسوب می شود و در مراسم دینی زرتشتیان از شاخه ها و میوه آن بکار می رود.
یکی از سرداران بزرگ تاریخ ایران در زمان هخامنشیان آریوبرزن بود که در زمان حمله اسکندر مقدونی به ایران از سرزمین خود (کهگیلویه و بویراحمد) با شجاعت دفاع کرد و در این راه کشته شد.
وی که آخرین مدافع داریوش چهارم هخامنشی بود در یکی از تنگه های این استان کوهستانی، راه را بر سپاه اسکندر مقدونی بست و دلیرانه در برابر وی مقاومت کرد به همین دلیل استان کهگیلویه و بویراحمد را آریوبرزن می خوانند که این واژه هم نماد تاریخ کهن و هم شجاعت مردم کهگیلویه و بویراحمد است.
استان ۷۲۶ هزار نفری کهگیلویه و بویراحمد در جنوب غربی ایران قرار دارد.
نظر شما