به گزارش ایرنا، برنامه‌ریزان طراحی شهری بر این باورند که محیط شهری باید به سمتی پیش برود که شهروندان تمایل داشته باشند از اتومبیل های خود پیاده شوند و از پیاده روی و عبور از خیابان و میادین شهر احساس مطلوب داشته باشند، زمانی‌که اغلب افراد از در منزل تا محل مورد نظر در تمام موارد ترجیح می دهند سوار بر اتومبیل باشند این رفتار ناشی از جذاب نبودن طراحی شهری است و یا اینکه کارشناسان حوزه اجتماعی نیز بر این باورند که شهری که توجهی به ایجاد مکانی آرام برای درنگ عابرین ندارد، شهری مضطرب، شتاب محور و اتومبیل محور است که در این چرخه کسی که آسیب می بیند انسان و همان شهروندان هستند چرا که آهن، لاستیکی، سازه و آجر در این شرایط آسیبی نمی بیند.
در این خصوص این سوال مطرح است که اصولا یک شهر زیبا و خوب و یا به عبارتی شهر خلاق چگونه شهری است، معیارهای شهر خوب علاوه بر زیبایی، شهر خوب دارای نظم شهری خوب، فضای عمومی گسترده، ارائه خدمات و امکانات شهری مناسب، تمیزی و نظافت شهر، داشتن مناظر و المان های شهری برجسته و مبلمان شهری خوب و آسانی حمل و نقل و نداشت ترافیک و در پایان داشتن شهروندانی صاحب حق و مسوولیت پذیر و اهل مشارکت و خلاقیت و مدیران شهری پاسخگو است.
مجموعه ای از همه آنچه که برای یک محیط زندگی سالم به آنها نیاز است در تعریف شهر زیبا و خلاق گنجانده می شود، در این خصوص بنا بر اظهارات معماران شهری و کارشناسان اجتماعی به نظر می رسد در حوزه شهر و شهرسازی نیز نگاه ها به سمت نگاه معیشتی و نگاه صرفا مکانی برای زیست با حداقلی از مولفه های شهر خوب و خلاق پیش رفته است.
بروجرد شهری با شالوده قدیمی
معاون شهرسازی و معماری شهرداری بروجرد در گفت و گو با خبرنگار ایرنا می گوید: بروجرد شهری با شالوده قدیمی است که طی ۱۰ سال اخیر بدلیل نگاه صرفا اقتصادی به ساختمان عملا جنبه شهرسازی و سیما و منظر شهری در همه ابعاد زیر پا گذاشته شده است و صرفا بحث منافع اقتصادی اعم از منفعت شخص و شهروند، نظام مهندسی، شهرداری و سایر ارگان ها در نظر گرفته می شود که این نگاه باعث شده است شهر از آن حالت پویایی و زنده بودن خودش فاصله بگیرد.
شهریار تهم ادامه داد: این در حالیست که بروجرد با امکانات طبیعی و شرایط آب و هوایی مطلوبی که دارد می تواند بسیار فراتر از جایگاه فعلی باشد، به دلیل نداشتن بازدهی اقتصادی اغلب سرمایه گذاران از شهر رفته اند و انها هم که در شهر کار می کنند نما و منظر شهری برای آنها مهم نیست و حتی به زیباسازی اطراف بنایی که می سازند هم اهمیت نمی دهند.
وی افزود: در حال حاضریک نمای رومی مد شده است که فقط یک نمای شیک دیده می شود با حجم بسیار سنگین و بالا اما خانه بصورت ۱۰۰ درصد تراکم، بدون فضای باز، بدون فضای سبز و داخل بنا هم بدون طراحی داخلی و معماری است، برای بازگرداندن پویایی به شهر باید بین شهروند و شهر آشتی ایجاد کرد شهروندی که سوار بر خودرو از مبدا به مقصد می رود از شهر هیچ درکی پیدا نمی کند ما باید طراحی شهری را به سمتی پیش ببریم تا شهروندان به استفاده از شهر ترغیب شوند.
وی یادآور شد: سال گذشته طرح تفصیلی بروجرد برای بازنگری ضوابط و خیابان ها تنظیم شد که در آن رویکرد بازآفرینی شهری مورد توجه قرار گرفت تا بتوان با زنده سازی بافت های قدیمی که عمدتا مخروبه شده اند و فقط جنبه تجاری و انبار دارند به نوعی ترغیب برای ساخت و ساز در مرکز شهر صورت گیرد تا در عین حال مانع از ساخت وساز در حاشیه شهر شد.
معاون شهرسازی و معماری شهرداری بروجرد گفت: پیاده‌راه‌سازی و استفاده شهروندان از دوچرخه از مهمترین عناصر شهری در بروجرد محسوب می شود که با ایجاد پیاده راه و مسیرهای خاص دوچرخه سواری می توان پویایی و سرزندگی بیشتری به شهر داد، با توجه به اینکه بروجرد از قدیم شهر دوچرخه بوده باید مسیرهایی برای دوچرخه سواری در شهر طراحی شود و قدیمی ها همه دوچرخه داشته اند؛ چنین مسیری در طراحی شهری می تواند حس سرزندگی و پویایی بیشتری به شهر ببخشد.
وی افزود: علاوه بر زمینه های دوچرخه سواری در معابر اگر در شهری مسیر پیاده راه وجود داشته باشد شهروندان با درنگ در شهر و پیاده روی بناهای شهری را می بیند و با عناصر بصری بی جان ارتباط برقرار می کند که مجموعه این حالت ها باعث می شود شهروند احساس تعلق خاطر بیشتری به شهری که در آن زندگی می کند را تجربه نمایند.
معاون شهرسازی و معماری شهرداری بروجرد با اشاره به اینکه در سال های گذشته پیشنهاداتی مبنی بر تبدیل خیابان جعفری به پیاده راه داده شده است، گفت: گاهی نگاه ایده آل گرایانه برخی دستگاه‌ها باعث می شود تا طرح هایی اینچنینی که در راستای زیباسازی شهری عنوان می شوند ابتر باقی بمانند.
تهم افزود: بروجرد می تواند شهر زیبایی باشد در صورتی‌که تمام افراد ذینفع در شهرسازی از شهروندان گرفته تا نظام مهندسی، راه و شهرسازی، میراث فرهنگی و در آخر خود شهرداری بعد اقتصادی ساختمان سازی را در اولویت بعد از زیبایی شهری قرار دهند، اگر چشم به زیبایی شهری عادت کند و بعبارتی زیباسازی شهری در اولویت باشد و در کنارش به جنبه اقتصادی هم توجه شود هیچ اشکالی ندارد اما متاسفانه اکنون نگاه کاملا اقتصادی به ساختمان سازی حاکم است.
نگاه اجتماعی به طراحی شهری
با وجود انتقاداتی که امروزه به مدلهای برنامه ریزی شهری مبنی بر عدم توجه به ابعاد اجتماعی و فرهنگی در طراحی شهری می شود و انتقادات بجایی نیز هستند باید به این نکته توجه داشت که همین استانداردها و نظام برنامه ریزی و مهندسی شهری وقتی در ساخت شهری مناطق توسعه نیافته تر هم مورد استفاده قرار می گیرند بدلایل مختلف سرنوشت دیگری پیدا می کنند و از همان شکل اولیه خود هم خارج می‌شود.
بدین صورت که از یک طرف سازمان های حرفه ای مثل نظام مهندسی و نقشه کشی و حتی شهرداری تحت تاثیر روابط خویشاوندی و قبیله ای و زد و بندهای اداری و کسب منافع بیشتر به راحتی این استانداردها و قواعد را زیر پا می گذارند و تحت عناوین مختلف مانند کمیسیون ماده ۱۰۰ و دیگر موارد به این تخلف ها صورت قانونی می دهند، همه این زیر پا گذاشتن باعث بی نظمی در فضای شهری می‌شود.
ازطرفی دیگر نباید از تاثیر خلق و خوی و ذائقه غالب روستایی و عشایری در بسیاری از مدیران شهری و حتی شهروندان ساکن در این شهرها غافل شد، بطوری که بیش از انکه جذابیت و زیباشناسی شهری و استحکام بنا برای این دسته ملاک باشد به اتمام کار و بهره برداری از ان اهمیت می دهند و این ترجیح وجه کارکردی و استفاده از بنا بر وجه زیباشناسانه و فنی ان می تواند در طراحی فضاهای شهری مشکل ایجاد کند.
باید به نکته مهم دیگری که همان سطح درامد اقتصادی پایین ساکنان این شهرها و گستردگی فقر نیز اشاره کرد، این درامد پایین باعث شده که انها در پایان ساخت بناهای ساختمانی خود دچار کمبود اعتبار شده و مجبور باشند در پایان کار به نحوی بخواهند قضیه را جمع کنند و چون اعتبار مناسبی برای زیبا ساختن کار و حتی همگون نمودن آن با بقیه فضای شهری ندارند پس بنا را در حد حداقلی آماده کرده و دران ساکن می شوند و این سازه درپیوند بنا با مدل عمومی فضای شهری ناکام مانده و نمی تواند خود را با بافت عمومی شهر هماهنگ نماید و بنابراین هارمونی شهری دچار مشکل می شود.
در این خصوص رییس انجمن جامعه شناسی لرستان می گوید: معماری شهری نسبت مستقیمی با فرهنگ و طبیعت و اقتصاد هرجامعه ای دارد در عین حال عنصر مهم دیگر در این موضوع، شهروندان و کسانی هستند که در شهر زندگی می کنند، این افراد به خاطر زندگی در شهر خود را صاحب حقوق و تکالیفی می دانند که باید در بدست اوردن و انجام انها بکوشند، شهروند در شهرهای بزرگ از طایفه و قبیله خود جدا شده و دیگر خود را متعلق به زادگاه خود نمی داند بلکه خود را متعلق به جایی می داند که در آن زندگی می کند.
مجتبی ترکارانی با بیان اینکه عنصر مهم دیگر در این خصوص فرهنگ شهری است، گفت: عنصر فرهنگ شهری بر خلاف فرهنگ غالب در روستا و عشیره فرد گرا و مدنی تر است و به فرد حق آزادی انتخاب بیشتری را در سایه قانون و نظم شهری را می دهد، مردم شهری خود را ملزم می دانند که در امور شهری مشارکت و شوراهای شهر و شورایاران محله را خود انتخاب کنند و آنها را نسبت به عملکردشان پاسخگو و مسوول می دانند.
وی افزود: شهرهای ما به لحاظ تاریخی بیشترزاییده روابط و مناسبات ایلی و دهقانی ما هستند، به این معنا که مازاد اقتصاد روستایی و شبانی وارد شهر شده و شهرها را بنا نموده است، به این صورت که بیشتر خان ها و روسای قبیله در شهر ساکن بوده ولی از روستا و ایل استفاده و بهره می برده اند، برخلاف کشورهای اروپایی که مالک در ملک خود حضور داشت مالکان این سرزمین در شهر بوده و از طریق مباشران خود در ایل و روستا قدرت خود را اجرا می کردند و خراج می گرفتند.
این جامعه شناس افزود: از خراج حاصل شده مقداری از آن را در روستا و شهر صرف می کردند و مقداری را نیزبه عنوان خراج و مالیات به حاکمان برای تداوم قدرت خویش می پرداختند، بنابراین همین تفاوت باعث شده که شیوه شکل گیری شهرها در تاریخ ما متفاوت با شهر در غرب باشد، بطوری که شهرهای ما از اقتصاد ایلی و روستا تغذیه نموده و ارتباط زیادی با اقتصاد تولیدی و خدماتی در شهر نداشته است.
رییس انجمن جامعه شناسی لرستان یادآور شد: شهرنشینی در منطقه لرستان و زاگرس میانی بنا بر کشفیات باستانی سابقه دیرینه ای دارد ولی در چند سده اخیر بخاطرناامنی ناشی از ضعف قدرت مرکزی، پوشش گستره ای نداشته است، تاریخ ما معمولا با ۲ شکل ایلی نشینی و شهرنشینی گره خورده است و حتی شکل روستانشینی نیز بخاطر شیوه معیشت و غلبه ناامنی نیز کمتر رایج بوده و بیشتر کوچ گر بوده اند.
وی افزود: روستانشینی غالبا بعد از اسکان عشایر رواج زیادی یافت، ولی رشد سریع شهرنشینی از دهه پنجاه شمسی به بعد باعث شد که نه فقط شهرنشینی به خوبی در این مناطق شکل نگیرد بلکه روستانشینی نیز سیر تکاملی خود را طی نکند و بسیاری از افراد هنوز به خوبی از کوچ نشینی جدا نشده بودند که شهر نشین شدند، اجبار به کنده شدن از زندگی ایلی و روستانشینی و سکونت درشهرها باعث مشکلاتی در میان شهرهای ما شده که اثراتش هنوز باقی است.
ترکارانی ادامه داد: از جمله این اثرات اینکه طبق مطالعات اجتماعی تعلق اجتماعی شهروندان به شهر کمتر است به شکلی که هرکس اول خود را متعلق به طایفه و تیره و سپس محل تولد و زادگاه خانوادگی خود می داند تا شهری که در ان زندگی می کند، به این شکل که فرد شاید بیشتر عمر خود را در یک شهر زندگی کرده باشد، ولی غالبا خود را با افتخار باهویت مکانی زادگاه و تیره و طایفه اش تعریف می کند تا شهر محل سکونت آنها چنین عدم تمایلی به هویت های مکانی عامل مهمی در عدم شکل گیری شهروندی در این مناطق است.
این پژوهشگر اجتماعی گفت: مناطقی چون لرستان نیز در روند مدرن شدن نتوانسته اند فرایند توسعه ای خود را در یک روند طبیعی تکامل بخشند، بنابراین همیشه با این فرایندها با نوعی تاخیر دیرهنگام مواجه شده اند، بطوری که عناصری مانند مشاغل صنعتی و مدرن و امکانات وخدمات زندگی مدرن و فضاهای فرهنگی کمتر در این مناطق تاسیس شده تا افراد بواسطه زیست روزمره در انها بتوانند هویت شهری کسب نموده و از هویت های سنتی خود جدا شوند و خود را با هویت های جدید سازگار کنند.
وی افزود: مدرنیته ناقص در این مناطق نتوانسته از این افراد شهرنشین، شهروندان مسوولی بسازد و حتی مسیر اقتصادی و اجتماعی به سمتی پیش رفته که با بازگشت عناصر سنتی در این چند دهه، افراد بیشتر به هویت های سنتی و طایفه ای خود در شهر چسبیده اند و آنها را وارد زندگی شهر کرده اند، بنابراین این شهرنشینان با وجود زندگی در شهرهای مدرن هنوز در فضای ایلی و روستایی خود تنفس می کنند و این تناقض ذهنی و عینی خود را در شخصیت، سبک مدیریت، معماری منازل و حتی نهادهای سیاسی و اجتماعی ما خود را نشان می دهد.
تعادل، اولویت طراحی شهری
نکته مهم دیگری که در خصوص طراحی شهری باید مورد توجه باشد این است که نباید این طراحی حس تمایز را تقویت کند بعبارتی خیابانی خاص در شهر بیشترین توجه را از سوی سیاست گذاران و برنامه ریزان شهری دریافت کند به این صورت که هر روز رنگ جداول تغییر کند، گل های یکی از یکی زیباتر در آن کاشته شود و بعنوان بالای شهر شناخته شود.بلکه باید بگونه ای باشد که همه شهروندان به همه جای شهر احساس تعلق خاطر داشته باشند.
پژوهشگر و جامعه شناس در این خصوص می گوید: مبلمان شهری نباید به گونه ای باشد که تقویت کننده ؛ تفکیک فضای شهری و تمایز در دسترسی افراد به آن فضاها باشد. فضای شهری فقط ساختمان ها نیستند، وسایل نقلیه خوب باید فراهم باشد تا فرد با کمترین مشکلی به مقصد مورد نظر خود برسد و یا اینکه طراحی شهر باید خوانا و ساده باشد و فرد به راحتی بتواند آدرس ها را پیدا کند و به عبارت عامیانه تر فرد در آن گم نشود.
فردین کریمی بیان کرد: فرد در فضای شهری گاه درنگ کرده و برای استراحت و گاه حرکت می کند و در مسیر این حرکت نیازهایی دارد نیازهایی همچون دسترسی به فضای سبز، مکانی برای استراحت، سطل زباله، سرویس بهداشتی و وجود ساعت های شهری بزرگ که طراحی شهر باید پاسخگوی این نیازهای فرد باشد.
این جامعه شناس با بیان اینکه طراحی شهری خوب می تواند حس همبستگی و تعلق اجتماعی را بیشتر کند، گفت: مبلمان شهری باید به گونه انجام شود که همه شهروندان در هر نقطه از شهر به یک نسبت از آن بهره مند شوند نه اینکه در نقطه ای خاص بیشترین توجه ها اعمال شود و جای دیگری از شهر مورد کم توجهی واقع شود، طراحی شهری که حس تمایز را تقویت کند نمی تواند منجر به آرامش و حس تعلق در همه شهروندان را ایجاد کند، برنامه ریزیان شهری باید به این نکته مهم توجه داشته باشند که نوع مبلمان شهری که در پیش می گیرند تقویت کننده نگاه غالب بالا شهر و پایین شهر را تقویت نکند بلکه به نسبتی متعادل به تمام نقاط شهر رسیدگی شود.
در مجموع می توان گفت طراحی شهری را از ۲ دیدگاه مهندسی و طراحی شهری و کارکرد اجتماعی مورد توجه قرار داد اگر نگاه اقتصادی در کنار نگاه زیبایی و خلاقیت شهری حاکم باشد ایرادی نیست اما عملا همیشه عامل زیبایی و خلاقیت حذف و نگاه اقتصادی برتری می یابد بنابراین می توان گفت؛ این موضوع که شهرهای ما بیشتر به سمت شهرهای معیشتی با حداقلی از زیباشناسی و نظم و هماهنگی مبلمان شهری میل می کند را باید در ساخت اقتصادی و فرهنگی و مدیریتی جستجو کرد.
نظر شما