به گزارش ایرنا هر چند ماه در غیاب خورشید، روشنی‌بخش شب‌هاست اما نیاز بشر به روشنایی در شبانگاهان، زمینه ساخت نخستین چراغ‌ها را ایجاد کرده است و توجه و تامل در ساختمان و نحوه کار فانوس‌ها و چراغ‌های کهن، تاریخی ناخوانده و شیرین از سرگذشت این وسیله را به نمایش می‌گذارد.
سید محمد ابراهیمی کارشناس ارشد تاریخ، دبیر آموزش و پرورش گرمی مغان و نویسنده پنج کتاب در موضوعات تاریخ و جغرافیا و گردشگاه‌های دشت مغان، مجموعه‌ای از انوع چراغ را فراهم آورده که در نوع خود، زیبا و جالب توجه است.
این پژوهشگر و تاریخ‌دان روز چهارشنبه درباره مجموعه نفیس خود به خبرنگار ایرنا اظهار کرد: کار جمع‌آوری چراغ‌ها را از حدود سال ۷۴ آغاز کرده‌ام و اکنون حدود ۲۵۰ نوع چراغ دارم که ۱۶۵ مورد آن را در سامانه جام سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی به ثبت رسانده‌ام.
وی افزود: این چراغ‌ها اغلب خریداری شده‌اند، برخی از آنها اهدا شده و بعضی نیز از اقوام و فامیل به صورت موروثی به دست آمده است و ابتدا انواع ابزار و ادوات کشاورزی و پخت و پز قدیمی را جمع‌آوری می‌کردم و بعدها به صورت تخصصی به جمع‌آوری چراغ روی آوردم.
این پژوهشگر حوزه میراث در خصوص قدیمی‌ترین نوع چراغ موجود در مجموعه خود گفت: به گمان من قدیمی‌ترین نوع چراغ در این مجموعه که برای نخستین بار در کشور جمع‌آوری شده، چراغ پیه سوز سنگی است که شاید به چند صد سال قبل از میلاد تعلق داشته باشد.
ابراهیمی تصریح کرد: برخی از انوع قدیمی چراغ نیز از جنس سفال هستند و به دوره صفویه تعلق دارند و بسیاری از این وسایل قدیمی، طی سالیان با تلاش بومی‌ها و روستانشینان از پایه و سازه بناهای قدیمی به دست آمده است.
وی در تشریح انواع چراغ‌ها و فانوس‌های کهن گفت: چراغ‌ها به انواع پیه سوز، گازی یا زنبوری، نفتی و کاربیتی تقسیم می‌شوند و نوع پیه سوز آن همانگونه که از نامش پیداست، سوخت آن از پیه و چربی حیوانات تامین می شده و مدل‌های فلزی، سفالی، سنگی، آویزدار، تاشو، رومیزی و دیواری نیز دارد.
ابراهیمی ادامه داد: سوخت چراغ‌های گازی یا زنبوری، نفت بوده و با تلمبه به صورت گاز بر مشعل پاشیده می‌شده است و این چراغ‌ها انواع مجلسی و انفرادی دارند و نمونه‌های مجلسی آنها دارای سه شعله و بدنه مرتفع بوده و برای روشنایی مساجد، منزل خانان و بیگ‌ها و بزرگان استفاده می‌شده است.
مجموعه‌دار چراغ‌های تاریخی در مورد چراغ‌های کاربیتی نیز گفت: ۱۰ تا ۱۲ مورد از این نوع چراغ را به دست آورده‌ام و این نوع چراغ با کاربیت روشن می‌شده و ویژه سازندگان و حفاران قنات و مقنیان چاه بوده است.
به گفته ابراهیمی، مقنیان چاه و حفاران قنات‌ها در اعماق زمین مشغول حفاری می‌شده‌اند و چراغ‌های کاربیتی در فضاهای دارای اکسیژن کم، خوب روشن می‌شوند و از اینرو چراغ کاربیتی در عمق زمین کاربرد خوب و نور بیشتری داشته است.
وی چراغ‌های نفتی را نیز شامل انواع شیشه‌ای، فلزی، آینه‌ای و دو فتیله‌ای دانست و افزود: چراغ‌های شیشه ای از ترکیب شیشه و گچ ساخته شده‌اند و در نوع فلزی آن نیز از فلز و شیشه و در نوع آینه‌ای از یک آینه برای انعکاس بیشتر نور استفاده شده است.
ابراهیمی به چراغ‌های نفتی جک‌دار یا پایه‌دار و دو فتیله نیز اشاره کرد و افزود: چراغ نفتی جک‌دار امکان تنظیم ارتفاع را دارد و نوع دو فتیله‌ای نیز در مهمانی‌ها و مجالس بزرگ استفاده می‌شده است.
وی نوعی از چراغ‌ها را فانوس نامید و توضیح داد که اغلب این فانوس‌ها روسی هستند اما انواع فانوس آلمانی، چینی و ایرانی نیز در مجموعه من موجود است.
ایجاد موزه در صورت حمایت مسئولان
مجموعه‌دار چراغ‌های تاریخی گفت: برای جمع‌آوری این مجموعه، وقت و هزینه صرف کرده‌ام و قصد دارم در صورت حمایت مالی و اداری مسئولان، موزه مردم‌شناسی در شهرستان گرمی مغان ایجاد کنم تا بازدید از چراغ‌ها برای همگان میسر باشد.
ابراهیمی تصریح کرد: برای تبیین و تشریح چراغ‌ها، کتابی با عنوان "چراغ‌های قدیمی" نوشته‌ام که شناسنامه و شرح حال و سرگذشت چراغ هاست و در آینده نزدیک منتشر خواهد شد و شاید نخستین مجموعه‌دار تاریخی باشم که برای مجموعه خود کتاب نوشته است.
او به دعوت از استان‌های آذربایجان شرقی و اردبیل برای ایجاد موزه در مراکز آن استان‌ها اشاره کرد و ادامه داد: با وجود اینکه از ناحیه مسئولان گرمی مغان استقبال و حمایت نمی‌شوم اما قصد دارم موزه اختصاصی چراغ‌های تاریخی را در ایر دایر کنم.
گفته اند "زلیخا گفتن و یوسف شنیدن / شنیدن کی بود مانند دیدن" بی شک تماشا و شاید لمس فانوس‌ها و چراغ‌های کهن، لذت بیشتری نسبت به شنیدن و خواندن مطلب درباره آنها دارد و امیدواریم با حمایت مسئولان استان اردبیل، موزه این وسایل ایجاد و غبار غربت از سیمای این مجموعه ارزشمند برچیده شود.
در صورت تحقق این امر، سایر مجموعه‌داران و دارندگان اقلام و اشیای تاریخی نیز به سپردن امانات خود به موزه ها ترغیب خواهند شد و آثار تاریخی، از پستوی خانه‌ها بیرون آمده و برای بیان هویت و میراث فرهنگی در معرض دید عام قرار خواهند گرفت.
مصاحبه از عیسی پاشاپور
نظر شما