«جده و پیامدهای سفر بایدن به عربستان برای ایران و منطقه» عنوان نشستی است که گروه مطالعات عربستان و گروه مطالعات ایران انجمن ایرانی مطالعات غرب آسیا با همکاری خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار کرد. «مهدی علیخانی» استادیار دانشگاه و رئیس گروه عربستان انجمن ایرانی مطالعات غرب آسیا به عنوان یکی از سخنرانان در این نشست به ایراد سخنانی پرداخت که در ادامه متن آن را می‌خوانیم:
کارکردهای دستاویزی با عنوان هلال شیعی
علیخانی به تحولات سال‌های ۲۰۰۵ و ۲۰۰۶ در منطقه خاورمیانه اشاره می‌کند و می‌گوید این تحولات باعث شد که به لحاظ هویتی و ژئوپلیتیکی موازنه‌ای که وجود داشت، به هم بخورد. برخی دولت‌های عربی با مطرح کردن بحث «هلال شیعی» به عنوان یک ترفند سعی کردند تا آمریکا را از فشار برای اصلاحات در کشورهای عربی منصرف و اینگونه وانمود کنند که ایران و متحدانش تهدیدند و نه کشورهای عربی.
از سال ۲۰۱۱ و با سقوط حسنی مبارک در مصر، روند بی‌اعتمادی کشورهای عربی به آمریکا تشدید شد و سعودی تصمیم گرفت که وابستگی صرف به واشنگتن را کاهش دهد
بحث هلال شیعی و بر هم خوردن موازنه‌ها باعث شکل‌گیری صف‌بندی‌های جدیدی در منطقه شد؛ تلاش طرف عربی بر این بود که این صف‌بندی حول محور شیعه و سنی سازمان‌یابی کند و ایران هم تمایل داشت این صف‌بندی را در قالب بحث مقاومت و سازش مورد اشاره قرار دهد.
تاثیر ناآرامی‌های سال ۲۰۱۱ در جهان عرب
به گفته علیخانی در حالی که تلاش‌هایی در منطقه صورت گرفت تا موازنه‌ای که بر هم خورده بود، دوباره برقرار شود در سال ۲۰۱۱ ناآرامی‌هایی در کشورهایی همچون مصر، بحرین، عربستان و حتی یمن به وجود آمد و باعث شد دریچه تاریخی آسیب‌پذیری عربستانی‌ها در یمن دوباره فعال شود و نگرانی سعودی و کشورهای محافظه‌کار منطقه افزایش پیدا کند.
با این تحولات، تضعیف اتحادهای عربستان در حال وقوع بود و آنها هم در ارتباط با ایران تلاش کردند تا از طریق تضعیف دولت شیعی در عراق و سقوط دولت سوریه از طریق گروه‌های تروریستی که مورد حمایت برخی از کشورهای عربی هم بودند، موازنه را احیا کنند. البته سیاست تضعیف دولت عراق در ادامه به لحاظ سیاسی و اقتصادی به جذب دولت عراق تغییر مسیر داد. برای نمونه در حاشیه نشست جده در سفر بایدن به عربستان یک بحث علملیاتی اتفاق افتاد که اتصال شبکه برق عراق به عربستان و کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس بود.
در خصوص هماهنگی اعراب محافظه‌کار منطقه در برابر ایران هم این هماهنگی محدود به اعراب نشد بلکه اسرائیلی‌ها هم در کنار اعراب قرار گرفتند و یک هماهنگی پنهانی با یکدیگر برقرار کردند که این موضوع در اسناد ویکی‌لیکس هم افشا شد.
معادله نفت در برابر امنیت برای عربستان و آمریکا تغییر کرده است
علیخانی با اشاره به این گزاره که مناسبات آمریکا و عربستان یک معامله است و آن هم نفت در برابر امنیت، معتقد است که این معادله تغییر کرده است.
در دوره اخیر یک تعادل نسبی در تولید و مصرف انرژی در آمریکا اتفاق افتاده و معادله نفت در برابر امنیت در قبال عربستان مانند گذشته کاربرد ندارد
در دوره اخیر یک تعادل نسبی در تولید و مصرف انرژی در آمریکا اتفاق افتاده و این کشور توانسته در سیاست‌های انرژی و حوزه نفت عرصه عمل گسترده‌تری در ارتباط با شرایط جاری نسبت به گذشته پیدا کند. برای نمونه وقتی باراک اوباما در برابر ایران تحریم‌هایی اعمال می‌کرد این تحریم‌ها پلکانی اتفاق می‌افتاد و میزان صادرات نفت ایران هر شش ماه کم می‌شد اما در دوره دونالد ترامپ به دلیل تعادلی که در این کشور اتفاق افتاده بود، بحث صفر کردن صادرات نفت را مطرح کرد. پس این معادله، نفت در برابر امنیت مانند گذشته کاربرد ندارد.
در حال حاضر بحث امنیت منحصر به خاندان سعودی در عربستان نیست بلکه حفظ خاندان‌های محافظه‌کار و همسو با غرب و آمریکا در منطقه اهمیت دارد. این نکته در بیانیه مشترک پایانی دیدار ولیعهد عربستان و بایدن به نوعی اشاره شده است. در این معامله، عربستان هم به لحاظ موقعیت معنوی و هم موقعیت نفتی نقش محوری دارد.
با اولین سقوط، بی‌اعتمادی به آمریکا تشدید شد
در تحولات سال ۲۰۱۱ در کشورهای عربی، آمریکا پشت حسنی مبارک را در مصر خالی کرد و این از منظر اعراب به منزله شروع بی‌اعتمادی به آمریکا بود. به این دلیل تحرکات داخلی اعراب شدت گرفت. بنابراین از آن زمان، عربستان تصمیم گرفت که وابستگی صرف به آمریکا را کاهش دهد و به این سمت سوق پیدا کرد که که با قدرت‌هایی همچون چین و روسیه هم روابط داشته باشد.
وزن نفت در سفر اخیر بایدن به منطقه
این استاد دانشگاه در پایان سخنانش به تحولات جدید در منطقه اشاره می‌کند و خاطرنشان می‌سازد که با تحولات اوکراین مساله نفت دوباره برجسته شد. عربستان و امارات هم در ابتدا برای افزایش تولید و صادرات نفت به خواست غربی‌ها بی‌توجهی کردند. بنابراین در سفر بایدن نفت نقش مهمی داشت و بعد از آن موضوعاتی مانند امنیت منطقه و ایران قرار داشتند.
در سفر بایدن به عربستان رایزنی‌هایی صورت گرفت و قبل از آن هم بایدن به اسرائیل سفر کرده بود. همه اینها نشان می‌دهد که تعادلی که در گذشته در منطقه برهم خورده بود با یک نظم جدید و یک تعادل هویتی و ژئوپلتیکی در حال شکل‌گیری است.
نظر شما