چالش برای ایجاد تغییر در ساختار سازمان ملل
#
تهران، خبرگزاری جمهوری اسلامی 07/07/83
از: احمد توشه جو
پنجاه و نهمین اجلاس سالانه مجمع عمومی سازمان ملل متحد که به صورت
ویژه به بررسی تغییرات ساختاری این سازمان و شورای امنیت می پردازد چالشی
جدی برای اعضای دائم شورای امنیت ایجاد کرده تا آنجا که آنان را به
واکنش های بی سابقه ای واداشته است.
"مسوولیت حفظ صلح و امنیت جهانی، توسعه روابط دوستانه بین ملت ها،
همکاری بین المللی و ایجاد هماهنگی در تحقق روابط دوستانه بین مردم جهان
بر عهده سازمان ملل متحد است."
هنوز از زمانی که "جولیان روبرت هوفته" رییس پیشین مجمع عمومی
سازمان ملل خواهان تغییر و تحول در بخش های مختلف سازمان ملل متحد شده
بود چند ماهی نمی گذرد که اکثر کشورهای عضو با او همصدا شده خواهان
تغییرات بنیادین در این سازمان شده اند .
به همین منظور به دستور کوفی عنان دبیر کل سازمان ملل متحد کمیته ای
تشکیل شده تا موضوع تغییر ساختار این سازمان را بررسی کند.
در ساختار سازمان ملل، مجمع عمومی و شورای امنیت ارکان اصلی به حساب
می آیند. همه کشورهای عضو سازمان ملل در مجمع عمومی عضویت دارند ولی
شورای امنیت 15 عضو دارد که شامل 5 عضو دائم یعنی آمریکا، روسیه، چین،
فرانسه و انگلیس است و 10 عضو دیگر آن غیردائم اند که هر دوسال یکبار
انتخاب می شوند.
اعضای دائم از به اصطلاح حق "وتو" برخوردارند که بواسطه آن حرف آخر را
در مسائل جهانی می زنند.
اما چیزی که اعضای سازمان ملل از دیرباز از آن گله داشته اند در واقع
ناکارایی لازم مجمع عمومی از یکسو و اختیار بیش از حد اعضای دائم شورای
امنیت از سوی دیگر بوده است .
به نظر می رسید که تا دوره قبلی مجمع عمومی سازمان ملل متحد اجماع
قابل توجهی در مورد تغییرات بنیادی در این سازمان وجود نداشت ولی از آغاز
دوره جدید تقریبا تمام سران و مقامات کشورها که در صحن عمومی سازمان ملل
سخن راندند بر لزوم تغییرات اساسی در این سازمان تاکید کردند.
ولی چنین پیداست که اعضای دائم شورای امنیت سازمان ملل از دامنه این
تغییرات که با اجماع جهانی همراه است، نگران باشند از این رو یا باید با
این تغییرات احتمالی مقابله کنند و یا قدرت خود را به نوعی تقسیم شده
ببینند.
آنچه مشهود است این که مورد اول تقریبا ناممکن است و اعضای دائم
می توانند با همنوایی، بهر هر نحو در این راه مانع ایجاد کنند.
اما عملی شدن مورد دوم محتمل تر به نظر می رسد که به واسطه آن قدرت
این اعضا کاهش خواهد یافت. در این ارتباط، پنج عضو دائم سعی می کنند تا
اولا تعداد کمتری از اعضای سازمان ملل به عضویت دائم این شورا درآیند و
ثانیا کشورهایی که به عضویت دائم و غیردائم شورای امنیت در می آیند از
کشورهایی باشند که نظرات این گروه اولیه را تامین کنند چرا که کشورهای
"قدرتمند یکه تاز شورای امنیت" تحمل دیپلماسی مخالف خود را در این شورا
ندارند و نمی توانند به یکباره از قدرت خود به سود دیگران دست بکشند .
در این جا سعی شده است که به بررسی سیاست و دیدگاه کشورهای مختلف در
مورد تغییرات احتمالی و آتی سازمان ملل بپردازیم.
رییس مجمع عمومی سازمان ملل در 14 خرداد 1383 گفت برای پاسخگویی به
چالش های جدید جهان و با هدف افزایش اعتبار و قدرت سازمان ملل باید قدرت
و اختیارات مجمع عمومی و نیز شمار اعضای شورای امنیت افزایش یابد.
وی افزود: آلمان و ژاپن از کشورهایی هستند که شایستگی عضویت دائم در
شورای امنیت را دارند.
این سخنان که با تایید اکثریت اعضای مجمع عمومی سازمان ملل همراه شد
کبریتی بود به باروت تحولات بعدی.
تاکنون کشورهای آلمان، هلند، ژاپن، برزیل، هند، آفریقای جنوبی و مصر
رسما اعلام کرده اند که مایلند به اعضای اصلی شورای امنیت اضافه شوند.
قبل از این ، سازمان کنفرانس اسلامی هم خواهان یک عضو دائمی در شورای
امنیت شده بود و حتی کشورهای عربی نیز این امتیاز ویژه را خواستار بودند.
البته کشورهای جهان دیدگاه های متفاوتی در مورد این تغییرات اتخاذ کرده
اند و اکثریت آنها سعی دارند تا خواسته های سیاسی خود را در آن لحاظ کنند.
به عنوان مثال، پاکستان اعلام کرد که ما از اصلاحات در سازمان ملل
استقبال می کنیم ولی موافق افزایش مراکز برخوردار از حق وتو نیستیم .
به نظر می رسد که این کشور از عضویت هند به عنوان دشمن شماره یک خود
در شورای امنیت هراس دارد.
کره شمالی نیز بر لزوم تغییرات در این شورا تاکید کرد ، ولی اعلام کرد
که ژاپن به هیچ عنوان نباید به عنوان عضو ثابت شورای امنیت در آید.
وزیر امور خارجه قزاقستان گفت که کشورش از تصمیم کوفی عنان در خصوص
ایجاد گروه کارشناسی بلندرتبه، به منظور بررسی راه های تجدید ساختار این
سازمان مهم بین المللی ، حمایت می کند.
وی افزود، شورای امنیت در شکل امروزی آن نمی تواند پاسخگوی تهدیدات
واقعی جهان باشد و اعضای دائم و غیردائم شورای امنیت می بایست متحول شوند
و آسیا، آفریقا و آمریکای لاتین باید نمایندگانی در این شورا داشته باشند.
اما رییس دولت اسپانیا اعلام کرد که مادرید فقط از افزایش اعضای غیرـ
دائم شورای امنیت حمایت می کند و این در حالی است که دولت پیشین این کشور
در پاییز سال گذشته از عضویت برزیل در این شورا حمایت کرده بود.
در این میان کشورهایی هم هستند که به طور کل، با حق وتو اعضای دائم
مخالفند و آن را ناعادلانه می دانند، اکثرا این گروه از کشورهایی تشکیل
شده که بیشترین بی عدالتی را بواسطه این امتیاز دیده اند.
از جمله این کشورها می توان به ایران و فلسطین اشاره کرد.
"محمد خاتمی" رییس جمهور ایران در این رابطه گفت: حق وتو ماهیت
ناعادلانه دارد و خواهان برچیده شدن این حق شد.
وی در سخنان دیگری گفت : نظر ایران این است که مجمع عمومی باید ضمانت
اجرایی داشته باشد .
نظرات مجمع عمومی سازمان ملل قابل وتو کردن نیست و ضمانت اجرایی نیز
ندارد.
یک مقام فلسطینی نیز اعلام کرد که وتو باعث صدمه دیدگی یکپارچگی نظام
بین الملل شده و باید برچیده شود.
مالزی نیز که از کشورهای اسلامی است خواستار برخورداری تمام کشورها از
حقوق برابر برای عضویت در شورای امنیت سازمان ملل شد.
این کشور شورای امنیت سازمان ملل را عقب مانده تر از زمان دانست و
خواستار بازنگری در آن شد.
از سوی دیگر، ایتالیا اعلام کرد که هیچ تغییری در اعضای دائم شورای
امنیت نباید صورت گیرد و فقط باید در اعضای غیردائم تغییراتی ایجاد شود.
این کشور اعلام کرد که به هیچوجه آلمان نباید در این شورا پذیرفته شود
زیرا عضویت این کشور در شورای امنیت به عنوان عضو اصلی ، با اهداف
بنیادین اتحادیه اروپا تفاوت دارد.
با تمام این دیدگاه ها که همگی خواستار تغییرات در این سازمان هستند
به نظر می رسد در این که چه تعداد کشور و با چه شرایطی باید انتخاب
شوند اختلاف جدی بین اعضا وجود دارد.
هم اینک ژاپن، آلمان، برزیل و هند تلاش مشترکی برای عضویت در شورای
امنیت و سازمان ملل به عنوان اعضای دائم، به همراه یک کشور آفریقایی
آغاز کرده اند.
اما عکس العمل کشورهای عضو در این باره چه بوده است ؟
پنج کشور عضو دائم شورای امنیت می کوشند تا کشورهایی وارد این شورا
شوند که از لحاظ استراتژی و اهداف جهانی موافق آنها باشند. آمریکا که
بیشترین استفاده را از حق وتو کرده از عضویت ژاپن (هم پیمان آسیایی خود)
در این شورا حمایت کرده ، ولی در ارتباط با کشورهای دیگر ابراز نظری
نکرده است.
این کشور احتمالا با عضویت برزیل مخالف است زیرا این کشور آمریکای
جنوبی که توانایی بالقوه ای در این قاره دارد برای منافع آمریکا خطر ساز
خواهد شد و حتی این کشور در مساله هسته ای که ایران را به نوعی تحت فشار
قرار می دهد مخالف جدی نظرات آمریکا محسوب می شد که این خود به تنهایی
اختلافات استراتژیک سیاست های جاری برزیل و آمریکا را نشان می دهد.
انگلیس، چین و روسیه با محافظه کاری تاکنون در این مورد ابراز نظر
رسمی نکرده اند ولی قطعا روسیه در مورد عضویت ژاپن تردید جدی دارد زیرا
که اختلافات مرزی این دو کشور حل نشده و کماکان پابرجاست .
چین نیز از پیوستن ژاپن به شورای امنیت خوشحال نمی شود زیرا که
اختلافات بنیادین و ملی بین مردم و دولت های این دو کشور وجود دارد.
انگلیس هم مانند تمام تصمیمات قبلی اش ، منتظر تصمیم آمریکا می ماند و
از آن پیروی می کند.
اما فرانسه نظراتش در شورای امنیت بیشتر میان دو بلوک "آمریکاـ
انگلیس" و "چین ـ روسیه" است این کشور به بلوک دوم تعلق خاطر بیشتری
دارد.
فرانسه تنها کشوری است که حداقل در گفتار از پیوستن کشورهای دیگر
مانند برزیل ، هند ، ژاپن و آلمان به همراه یک کشور آفریقایی حمایت می
کند چرا که هیچگاه خصوصیت مردم و استراتژی های این کشور با قدرتهای بزرک
سازگار نیست و با این کار می تواند شرکای بیشتری مانند برزیل برای مقابله
با سیاست کشورهای مورد نظر داشته باشد.
با همه اینها، به نظر می رسد که نگرانی کشورهای عضو دائم در شورای
امنیت سازمان ملل، به واسطه تصمیم آتی و احتمالی سازمان ملل برای افزایش
اعضای این شورا پایانی نداشته باشد زیرا که حداقل قضیه این است که قدرت
به نوعی تقسیم می شود.
صویر/1158/1362