مفهوم و جایگاه پژوهش در حوزه فرهنگ و هنر و مطالعات بنیادین آن یکی از اصلی‌ترین مفاهیم غیرقابل انکار در ارتقاء و توسعه فعالیت‌های مرتبط با زیر فصل‌ها و سرشاخه‌های مفاهیم اجتماعی و فرهنگی از یک سو و از سوی دیگر از مهمترین بنیان‌های شکل‌گیری و نضج یافتن مبانی فرهنگی در هر جامعه‌ای به شمار می‌رود.
همچنین از سوی دیگر نباید از این مهم به سادگی گذشت که در حیطه فرهنگ و هنر به دلیل ارتباط تنگاتنگ مفاهیم این حوزه با تار و پود زندگی مردم جنس تولیدات و فعالیت دست اندرکاران این عرصه باید دائما در حال نوزائی و حرکت به سمت تعالی و پیشرفت باشد؛ چرا که جامعه محیطی پویاست و همین پویایی تغییرات مستمر را به همراه خود دارد.
از این روست که تعالی فرهنگ و هنر در هر بستری با نگاه جامعه‌شناسانه و پدیدارشناسانه تاکید بر امر پویایی و حرکت مستمر فعالان فرهنگی در این عرصه دارد. پرواضح است که خوراک اصلی فعالان عرصه فرهنگ و هنر برای تولیداتی که در خور جامعه ای پویا باشد توسط نخبگان آن جامعه و در قامت فعالیت‌های پژوهشی به بار می نشیند.
توجه به حوزه پژوهش در هر امری از جمله در حوزه فرهنگ و هنر از آن دست مسائلی است که غفلت از آن نه تنها می‌تواند فعالیت‌های فرهنگ و هنر را از پویایی به سمت ایستایی سوق دهد که می تواند آسیب‌های غیر قابل جبرانی به همراه داشته باشد.
با توجه به همین رویکرد بود که توجه به مفهوم پژوهش در تمامی عرصه‌ها از جمله عرصه فرهنگ و هنر در دستور کار دولتمردان بعد از پیروزی انقلاب اسلامی قرار گرفت به گونه ای که ۲۵ آذرماه در همان سال‌های نخست انقلاب از سوی شورای فرهنگ عمومی کشور به نام روز پژوهش نامگذاری شد. همچنین با ارتقاء سطح علوم و فنون و همچنین سرعت غیر قابل وصف توسعه مفاهیم و مبانی تکنولوژیک؛ وزارت علوم، تحقیقات و فناوری نیز از سال ۱۳۷۹ چهارمین هفته آذرماه را به نام هفته پژوهش نامگذاری کرد.
همین مسایل کافیست تا به اهمیت و جایگاه مفهوم پژوهش در کشورمان پی برده شود، اما در کنار این توجه، آنچه که بیشترین نگاه آسیب شناسان را در حوزه کمبود مطالعات پژوهشی با خود به همراه دارد از قضا به حوزه فرهنگ و هنر باز می‌گردد.
رصد این آسیب چه در بدنه محیط آکادمیک و دانشگاهی کشورمان و چه میان فعالان و هنرمندان عرصه فرهنگ و هنر نشان می دهد توجه به مفهوم پژوهش در تولیدات فرهنگی و هنری کشورمان از جایگاه بسیار پایینی قرار دارد.
اتفاقی که از دید بسیاری از آسیب شناسان و کارشناسان امر یکی از اصلی ترین نکاتی است که نتیجه آن به کند شدن مسیر توسعه و تعالی فرهنگ و تولیدات هنری در تمامی شاخه ها در کشورمان منتهی شده است.
توجه به نیاز و مطالبه مخاطبان در سایه پژوهش
دکتر محمدحسین ناصربخت در گفت وگو با خبرنگار فرهنگی ایرنا با اشاره به این مساله که در عرصه فرهنگ و هنر کشورمان، حوزه تئاتر بیشترین نیاز را به فعالیت و کار مطالعاتی و پژوهشی دارد یادآور شد: تئاتر به عنوان هنری زنده، پویا و جریان‌ساز بیش از سایر شاخه‌های هنری نیازمند فعالیت و کار پژوهشی است؛ چرا که تولیدات هنرمندان در این عرصه در مواجهه‌ای زنده با مخاطب قرار می گیرد و اگر در این میان به مسئله پژوهش بی توجهی شود در حقیقت نیاز، خواست، میل و مطالبه مخاطبان توسط هنرمندان نادیده گرفته شده است.
وی ادامه داد: نکته دیگری که دارای اهمیت فراوان است توجه فعالان فرهنگ و هنر به ویژه در حوزه تئاتر به دغدغه و میل آنها به حوزه پژوهش بازمی گردد. چرا که آنها علاوه بر گام برداشتن در راستای مطالبه و نیاز مخاطبان باید خوراک جدید برای تامل و تفکر و در ادامه مسیری برای پویایی و حرکت هر چه بیشتر افراد جامعه را به واسطه کار هنری در اختیار آنها قرار دهند. وقتی چنین رسالت بزرگی بر عهده هنرمندان است بی هیچ تردیدی مفهوم و جایگاه پژوهش برای رسیدن به این رسالت بزرگ باید به عنوان مهمترین پیشانی نوشته فعالیت هنرمندان و دست اندرکاران این عرصه قرار گیرد.
برقراری رابطه میان نمایش‌های آیینی و تئاتر مدرن با استناد به کار پژوهشی
به گفته این پژوهشگر حوزه نمایش های آیینی و سنتی، امروزه یکی از مهمترین دغدغه‌های جامعه هنری از یک سو و سویی دیگر دست اندرکاران و سیاستگذاران امر فرهنگ و هنر به ویژه در حوزه تئاتر بر این مسئله استوار است که عموم نمایش‌های تولید و ارائه شده به مخاطبان کمترین وام گیری را از فرهنگ آداب و رسوم و سنت های ایران و داشته های فرهنگی کشورمان دارا هستند.
وی با تاکید بر آنکه دلیل این آسیب را می‌توان در فقر پژوهش جستجو کرد، افزود: چرا که تئاتر به عنوان هنری وارداتی مختصات و چارچوب های خاص خود را از کشور مبدا یعنی کشورهای صاحب تئاتر به کشورمان وارد کرده است. اگر قرار است تئاتری با مفهوم و هویت ایرانی به مخاطبان ارائه شود باید میان داشته‌های کهن نمایش‌های آیینی و سنتی و هنر تئاتر به عنوان مفهومی مدرن و جدید برای مخاطبان پلی زده شود و حوزه پژوهش به مثابه این پل برای گذار از دوران سنت و رسیدن به داشته‌ها و هویت مدرن با استناد به همان الگوهای فرهنگ‌ساز هویت بخش کشورمان است.
وقتی رابطه میان مطالبه مخاطب و هنرمند بی نیاز از پژوهش تعریف شده است
به گفته ناصربخت؛ اما در مواجهه با چنین مسئله و دغدغه‌ای به وضوح در می یابیم که میان نهادهای مطالبه‌گر بالادستی یعنی دست اندرکاران، سیاستگذاران و مسئولان امر فرهنگ و هنر خاصه در شاخه تئاتر و همچنین در جامعه مخاطبان، یعنی افرادی که به واسطه حضور آنها فعالیت و تلاش هنرمندان شانیت پیدا می‌کند؛ هیچگاه دغدغه‌ای با عنوان انتقال داشته و آورده‌ای جدید به واسطه هنر برای مخاطبان مطرح نبوده است.
در حقیقت مسئولان و سیاستگذاران، بستر فعالیت فرهنگ و هنر را بیشتر بر حوزه سرگرمی می بینند و مخاطبان نیز به واسطه نوع خوراکی که به آنها داده می‌شود دیگر انتظاری از جامعه هنرمندان برای ارائه الگوها و نقشه راهبردی در حوزه زندگی اجتماعی و فرهنگی‌شان ندارند. وقتی جامعه مطالبه گر از جامعه تولیدکننده انتظاری نداشته باشد مسلم است که تولید کننده نیز برای تولید اثر به سراغ حوزه پژوهش که امری زمان‌بر و نیازمند هزینه است نخواهد رفت.
این پژوهشگر نام آشنای عرصه آیین‌ها و سنت‌های نمایش ایرانی تاکید کرد: وقتی هنرمند میلی در مخاطب برای تاکید در حوزه پژوهش در مسیر تولید آثارش نمی‌بیند مسلم است که تلاش می کند با کمترین هزینه و در کوتاهترین زمان اثری را به مخاطب ارائه دهد که پاسخ دهنده نیازهای اقتصادی و معیشتی او باشد. چرا که هنرمند نیز به واسطه همین بی دغدغه‌گی میان جامعه مخاطبان و جامعه قانونگذار و دست‌اندرکار نسبت به انتقال ارزش افزوده به واسطه کار هنری و پژوهشی تلاش می‌کند تا در ساده‌ترین و راحت ترین شکل ممکن اثر هنری خود را تولید و به مخاطب ارائه دهد.
تسلسل زنجیروار بی توجی به پژوهش در حوزه تولیدات تئاتری
مدیر گروه تئاتر دانشکده سینما تئاتر دانشگاه هنر تصریح کرد: تسلسل زنجیروار عدم تمایل به جایگاه پژوهش در حوزه تولیدات تئاتری به حوزه دانشگاه نیز سرایت کرده است. در حقیقت وقتی دانشجویان در حوزه بازار حرفه‌ای این نکته را به وضوح در می یابند که تولیدکنندگان، دست اندرکاران و همچنین مخاطبان توجهی به مسئله پژوهش ندارند آنان نیز در حوزه دانشگاه از اساتید خود مطالبه‌ای برای آموزش شیوه های پژوهشی نخواهند داشت.
وقتی چنین میلی در بدنه دانشجویان وجود نداشته باشد اساتید نیز در حوزه دانشگاه تلاشی برای روزآمد کردن علم و دانش خود و یا تحقیق و پژوهش بیشتر جهت ارائه داشته های علمی افزوده به دانشجویان نخواهند کرد. پر واضح است که با سیر دامنه دانه‌های زنجیر عدم توجه به مسئله پژوهش آنچه که در نهایت کمترین اهمیت را از صفر تا صد حوزه تولیدات، اثرگذاری، اثربخشی و جریان‌سازی فعالیت‌های فرهنگی در جامعه از جمله در حوزه تئاتر پیدا می کند به مسئله پژوهش و جایگاه آن باز می‌گردد.
وقتی اهمیت به پژوهش رنگ می بازد
ناصربخت گفت: فعالیت های فرهنگی - هنری از جمله تئاتر زمانی از اهمیت بالایی برخوردار می شوند که هدف از تولیدات هنری از جمله حوزه هنرهای نمایشی دستیابی به فرهنگ راهبردی باشد، وقتی توجه مسئولان، جامعه هنرمندان و بدنه دانشگاهی به حوزه تئاتر بر محور سرگرمی استوار باشد، مسلم است که دیگر از این هنر میل و خواستی در حوزه ارائه راهبرد انتظار نمی رود.
وی ادامه داد: وقتی حوزه‌ای از مفهوم و جایگاه تحلیل، بازشناسی، ارائه راهکارها و راهبردها مبرا باشد مسلم است که آن حوزه خود را بی نیاز از امر پژوهش می بیند و به همین سبب است که شاهد این مفهوم هستیم که مسئله ای به نام پژوهش کوچکترین اهمیتی در میان طبقه دانشگاهی، جامعه هنرمندان، دست‌اندرکاران، سیاست گذاران و مسئولان امر فرهنگ و هنر ندارد.
هفته پژوهش و فناوری سال جاری از ۲۳ الی ۲۹ آذرماه سال جاری برگزار خواهد شد.
نظر شما