آيين هاي رمضاني در هرمزگان

در اين گزارش آمده است: عظمت و بزرگي ماه ترين ماه خدا كه در هرمزگان به نام ماه بركت و فزوني از آن ياد مي شود به گونه اي است كه از قديم هر شهر و منطقه اي در اين استان با آيين هاي خاصي به استقبال ماه مبارك رمضان مي رفت.
به گزارش ايرنا، مردم هرمزگان سال ها به شيوه و سبك خود ماه مبارك رمضان را اجرا مي كنند كه برخي از اين سنت ها خاص همين ديار بوده و يادگاري از نسلي به نسل ديگر بوده است.
«سَحرو سَحر شد»، «گُم گُم يا دُم دُم سَحري يا دَم سحري»، «لَب گشودن»، «نماز تراويح (اهل سنت)» ، «گَرگشو (گره گشا)»، «عيد مُردگاني»، «دعاي 100 بند يا الغوث الغوث» و «عَلَم شمشيري» از جمله آيين هاي كهن چند صد ساله و به يادگار مانده از نسل نياكان ما است كه اكنون با گذشت قرن ها هنوز برخي از محله هاي قديمي ادامه دهنده اين راه هستند.
**گَم گَم سحري
«سَحرو سَحر شد»، «گَم گَم سحري»، «مناجات خواني» و «بانگ خروس» آيين هايي است كه در طول ماه مبارك رمضان براي بيدار شدن در هنگام سحر و پيام رسيدن اذان صبح به روزه داران در زمان هاي گذشته كه فارغ از تكنولوژي عصر حاضر بود را ندا مي داد.
آيين «سحرو سحر شد» به اين صورت بوده كه مردم هرمزگان و بويژه جاسك در شرق استان در زمان هاي گذشته با نزديك شدن به ماه مبارك رمضان و در طول اين ماه با بركت، با صدا درآوردن درب خانه ها، روزه داران را براي سحري خوردن بيدار مي كردند. اين آيين ديرينه هنوز هم در برخي از محله هاي قديمي شهرستان جاسك پابرجاست.
عده اي نيز كه تعداد آن ها بين يك تا سه نفر بود، در گذشته براي بيدار شدن روزه داران در هنگام سحر در كوچه ها و محله ها با كوبيدن بر دهل يا طبل بزرگ كه نواي «دُم دُم يا گُم گُم » مي داد آن ها را از خواب بيدار مي كردند. اين آيين در جنوب كشورمان بويژه در استان بوشهر نيز هنوز مرسوم است.
اين عده در پايان ماه مبارك رمضان براي گرفتن عيدي خود، دوباره با نواختن دهل به درب خانه ها مي رفتند و هديه و عيدي يك ماه خود را مي گرفتند.
در «مناجات خواني» نيز فردي يك ساعت قبل از اذان صبح به بالاي پشت بام خانه ها، حسينيه ها و يا مسجدها رفته و با صداي بلند مردم را براي سحري بيدار مي كردند، اين شيوه به عنوان ميراث معنوي و ناملموس هرمزگان در چند سال پيش نيز در برخي از روستاها و محله هاي حاشيه اي و قديمي اين استان و شهر بندرعباس همچون پشت شهر، سيد كامل و محله فيني ها رواج داشت اما اكنون كمرنگ تر شده است.
«بانگ خروس» نيز از ديگر شيوه هاي معتبر در هرمزگان است كه خروس با قوقولي قوقو كردن خود در سحرگاهان روزه داران را براي خوردن سحري بيدار مي كرد.
اكنون ديگر ساعت هاي زنگ دار، تلفن همراه، راديو و تلويزيون، فضاي مجازي همچون واتساپ جاي سنت هاي قديمي را در بيدار كردن مردم براي سحري خوردن گرفته است و افراد براي بيدار شدن و خوردن سحري از اين شيوه هاي نوين استفاده مي كنند.
**افطاري با غذاهاي سبك
در طول ماه مبارك رمضان مردم هرمزگان عادت دارند كه به هنگام شنيدن صداي اذان مغرب و پس از اقامه نماز، روزه خود را با مقداري آب گرم، نمك، خرما، چاي و يا شير داغ، حلواي خانگي، نان سوراغ و مهياوه با تخم مرغ و همچنين نان كلوچه اي با زعفران، نان كماچ و گرده كه نوعي نان شيريني سنتي جنوب است، باز كنند كه در قديم به آن «لب گشودن» مي گفتند.
هنوز نيز ديده مي شود كه زنان هرمزگاني بويژه در ماه مبارك رمضان بعد از اذان مغرب در پارك ها، كنار ساحل، جاهاي شلوغ و كوچه و پس كوچه هاي محل خود بساط پهن كرده و اقدام به پخت نان هاي محلي (توموشي) با سوراغ و مهياوه و روغن و گاهي با تخم مرغ و پنير مي كنند و عده اي نيز اقدام به فروش آش، حليم داغ، نخود و باقلا مي كنند.
اكنون نيز روزه داران به هنگام افطار جداي از خوردن موارد ياد شده، از دسرهاي شيرين همچون شله زرد، شيربرنج، فرني، رنگينك، زولبيا، باميه، دشو(برنجي كه با شيره خرما پخته ميشود)، رولت خرما و همچنين حليم، حريصه با ماهي و آش صرف مي كنند.
در مسجدها و حسينه هاي محل نيز سفره هاي افطاري ساده پهن است و روزه داران بعد از اقامه نماز مغرب و عشا به صورت جماعت همه سر يك سفره و در كنار يكديگر با ياد و نام خدا و خواندن دعاي افطاري ( بِسْمِ اللَّهِ اللَّهُمَّ لَكَ صُمْنَا وَ عَلَي رِزْقِكَ أَفْطَرْنَا فَتَقَبَّلْ مِنَّا إِنَّكَ أَنْتَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ) روزه خود را مي گشايند.
مردم هرمزگان طبق اعتقاد و عادت ديرين و به رسم يك سنت حسنه، مقداري از غذاي سفره افطاري خود را براي فاميل و همسايگان نيز مي برند تا غذا گواراتر و پربركت تر شود.
**نماز تراويح
از ديگر آيين هاي ماه مبارك رمضان در هرمزگان نماز تراويح است كه ويژه اهل سنت بوده و روزه داران از ابتدا تا انتهاي اين ماه مبارك هر شب بعد از عشاء آن را به جماعت و در مسجد به جاي مي آورند.
تراويح لغتي عربي گرفته شده از ترويحه به معناي راحتي يا استراحت است كه نمازگزار در شب هاي ماه رمضان پس از وقفه كوتاهي دوباره شروع به اقامه نماز مي كند. در بين اهل سنت رسم است كه هر شب يك جزء قرآن را در بين اين نمازها تلاوت كنند تا در پايان ماه رمضان، قرآن ختم شود.
تعداد ركعت هاي اين نماز ثابت نيست، برخي 11 ركعت، برخي 23 ركعت و برخي نيز بيشتر يا كمتر آن را به صورت 2 ركعتي اقامه مي كنند و پس از هر چهار ركعت استراحت (ترويحه) انجام مي شود. بعضي افراد در منزل اين نماز را اقامه مي كنند.
اكنون نيز مردم روزدار اهل سنت هرمزگان بعد از 15 يا 16 ساعت روزه داري، شب ها با حضور در خانه خدا، نماز تراويح را با شور و شوق خاصي به جماعت اقامه مي كنند.
**گِرگشو (گره گشا) با يك قرن قدمت
مراسم گِرگشو (گره گشا) يا قرقيعان با قدمت يك قرن از ديگر آيين هاي به جا مانده درهرمزگان بويژه در روستاهاي عرب زبان پارسيان است كه در شب نيمه رمضان و همزمان با شب ميلاد امام حسن مجتبي (ع) برگزار مي شود.
در اين مراسم بچه ها با در دست داشتن سبد (اَلَك و يا ظرفي كه آن را جلوي درب خانه ها براي گرفتن خوراكي ها مي اندازند) و كيسه (براي جمع آوري هدايا و تنقلات) به درب خانه ها مي روند و پس از ساعت ها تا پاشي از شب با كيسه هاي پر از خوراكي به منزلشان بر مي گردند. اين آيين همچنان مورد استقبال مردم شهرستان پارسيان است.
اين مراسم در نيمه شعبان نيز در برخي از مناطق شهري و روستايي هرمزگان برگزار مي شود كه در جاهاي مختلف استان به آن «آدرگيزگرداني»، «آربيزگرداني»، «هاردگيز گرداني»، «حق ليلي» و غيره گفته مي شود.
اكنون نيز همزمان با ماه مبارك رمضان بويژه از نيمه اين ماه و در آستانه ي ميلاد امام حسن مجتبي (ع) به همت كميته امداد امام خميني (ره) و با حمايت مسوولان و كمك خيران چند سالي است كه طرح هاي مفتاح الجنه، اكرام ايتام و محسنين براي كمك و حمايت از خانواده هاي نيازمند انجام مي شود.
در اين طرح ها با هدف تمسك به سيره و رفتار مولاي متقيان امام علي (ع) زمينه لازم براي جذب حامي براي ايتام، افطاري دادن نيازمندان و يا همنشيني و مصاحبت مسوولان با فقيران و خانوادهاي نيازمند فراهم مي شود و مديران به مشكلات اين قشر رسيدگي مي كنند.
**زنده نگه داشتن ياد درگذشتگان
مردم هرمزگان بويژه شهرستان ميناب طبق رسم ديرين خود براي آرامش روح درگذشتگان و زنده نگه داشتن ياد و خاطره آنان از شب بيست و يكم تا پايان ماه مبارك رمضان به مدت 9 شب، مراسم ختم و يادبود همراه با جز خواني قرآن و افطاري مي گيرند و از نزديكان و فاميل كه تعداد آنان به بيش از 50 تا 100 نفر مي رسد، براي فاتحه خواني و صرف افطاري دعوت مي كنند كه به اين آيين «عيد مردگاني» مي گويند كه اين خود به نوعي موجب احوالپرسي و ديد و بازديد نيز مي شود.در اين آيين خانواده ها و يا بزرگان، يك يا چند قاري معروف به «مُلا» را چند ساعت مانده به اذان مغرب به منزل خود دعوت مي كنند و قاريان هر يك، جزيي از قرآن را به نيت ثواب براي روح اموات آن مجلس تلاوت مي كنند.
اين رسم قرآني در سال 2 بار آن هم در دهه آخر ماه مبارك رمضان و ماه ذي الحجه برگزار مي شود كه نوعي گراميداشت ياد و خاطره در گذشتگان است و در واقع روح مردگان با انجام اين كارها آرام مي شود.
البته اكنون مردم هرمزگان به علت گراني و فشار اقتصادي و يا دوري از خانواده، بيشتر براي شادي روح اموات خود، ختم قرآن مي گيرند.
در شرايط معمولي نيز برخي از مردم هرمزگان بر اساس باور ديرينه خود در شب هاي دوشنبه و جمعه هر هفته كه مي گويند مردگان منتظر هستند، پس از خوردن مقداري غذا يا ميوه با خواندن فاتحه (يك سوره حمد و سه بار سوره توحيد) يادي از درگذشتگان خود مي كنند.
**«دعاي 100 بند»
دعاي جوشن كبير كه در هرمزگان به «دعاي 100 بند» معروف است همزمان با شب هاي قدر ماه مبارك رمضان قرائت مي شود. اين رسم كه همچنان نيز پابرجاست ، مردم هرمزگان در اين شب هاي پربركت با رفتن به مسجدها، امامزاده ها و حسينيه ها نخ يا كاموا را همراه خود مي برند و يا كساني كه نمي توانند در خانه با خواندن هر بند از دعاي جوشن كبير «سبحانك يا لاالله الالله الغوث الغوث خلصلنا من النار يا رب» يك گره به آن نخ مي زنند و معتقدند كه با همراه داشتن اين نخ و يا نگهداري آن در خانه، مسايل و مشكلات را آسان تر مي كند.
علاوه بر خواندن دعاي جوشن كبير در شب هاي قدر، دعاهاي وارده ديگري همچون دعاي افتتاح، خواندن 100 ركعت نماز مستحبي، تلاوت سوره هاي عنكبوت، دخان و روم و آيين قرآن بر سر را تا پاسي از شب انجام مي دهند و حتي در برخي از مسجدها و حسينه ها همراه با سحري است.
در شب ضربت و شهادت حضرت علي (ع) نيز آيين هاي سوگواري و مرثيه سرايي شهادت مولاي متقيان در جاي جاي استان هرمزگان برگزار مي شود.
**«سَر روزه» در هرمزگان
در عصر آخرين روز ماه مبارك رمضان و قبل از اذان مغرب، نيز مردم هرمزگان «سَر روزه» تك تك خانواده خود را جدا مي كنند و در گوشه از خانه مي گذارند تا در روز عيد فطر بعد از نماز به افراد نيازمند فاميل و يا باني مسجد بدهند.
مردم هرمزگان بر اين عقيده اند كه نبايد در آخرين روز ماه مبارك رمضان افرادي غير از خانواده خودشان در خانه باشد، چرا كه سر روزه (فطريه) برگردنشان مي افتد و بر صاحب خانه واجب است كه آن را بپردازد، به همين خاطر افراد در آن روز به خانه يكديگر
نمي روند و يا بعد از نماز مغرب و عشا مي روند. مردم هرمزگان به زكات فطريه «سَر روزه» مي گويند.
**روزه به طاقت و نماز تا قيامت
بزرگان و پيران هرمزگان نيز در ماه مبارك رمضان كه سالمندان و بيماران نمي توانند روزه بگيرند، مي گويند (روزه به طاقت و نماز تا قيامت) است يعني كساني كه تحمل گرسنگي و تشنگي را ندارند بر آنها واجب نيست كه روزه بگيرند اما نماز را بايد در هر شرايطي به جا آورند.
در اين روز بيشتر خانواده ها با لباس هاي نو برتن، ديدار جمعي و گروهي با تمام اعضاي خانواده دارند كه بيشتر آن ها در يك مهماني بزرگ شركت مي كنند و پس از نهار ظهر عيد رمضان به ديدار بقيه فاميل و دوستان خود مي روند.
در روز عيد فطر بويژه در جزيره قشم اعضاي خانواده دورهم جمع مي شوند و به دور از كدورت ها و غم و اندوهي، پس از اداي نمازعيد سفره گسترده اي را پهن كرده و از نمازگزاران پذيرايي مي شود.
همچنين بعد از اقامه نمازعيد فطر مردم هرمزگان راهي گورستان ها شده و به ياد اموات خود، قرآن و فاتحه مي خوانند و عيد را به آنها تبريك مي گويند.
ماه مبارك رمضان در هرمزگان و خطه نيلگون خليج فارس با تنوع قومي، مذهبي، ديني و فرهنگي كه از اقوام مختلف ايراني دارد و با آميخته شدن اين فرهنگ ها، همچنان داراي آيين ها و رسم و رسوم هاي ديرينه زيادي است كه قلم ناتوان از وصف آن است و بايد ميراث فرهنگي و در كنار آن مردمان نيز در حفظ و حراست از اين آيين ها كه به جا مانده از نياكان ماست، تلاش كنند.
اين تنوع موجب شده تا با شروع ماه مبارك رمضان و گذر از هر كوي و برزني علاوه بر آيين ها و سنت ها، در زمان افطاري بوي غذاها و پيش غذاهاي بومي و محلي اقوام مختلف مشام هر رهگذري را بنوازد.
7195/6048