به گزارش روز يكشنبه ايرنا از روابط عمومي طرح حفاظت از تالاب ها، گاوخوني هنوز بيمار و نيازمند مراقبت و حفاظت است، در غير اين صورت پيامدهاي جبران ناپذيري در انتظار مناطق اطراف آن خواهد بود.
بدون شك تالاب گاوخوني يكي از مهمترين تالاب هاي ايران است كه در جلگه مرتفع مركزي ايران واقع شده و سال ها است با مشكلات متعددي دست و پنجه نرم مي كند و تا وضعيت مطلوب فاصله زيادي دارد.
ابوالفضل آبشت، مدير طرح حفاظت از تلاب هاي ايران در خصوص تالاب گاوخوني گفت: تالاب گاوخوني واقع در اصفهان و حوضه آبريز آن زاينده رود است كه از چهار محال و بختياري شروع مي شود و نقطه انتهايي آن تالاب گاوخوني است.
وي افزود: اين تالاب به دليل برداشت هاي بي رويه اي كه از منابع آبي حوضه آبريز زاينده رود شده، طي سال هاي اخير خشك شده و نهايتا كاركردها و خدمات اكوسيستمي فراواني را كه براي جوامع محلي داشته، از دست داده است، بر اين اساس دست اندركاران تصميم به اجراي برخي اقدامات از جمله تدوين برنامه مديريت جامع اين تالاب كردند.
***طرح حفاظت از تالاب هاي ايران چيست؟
آبشت درباره طرح حفاظت از تالاب هاي ايران گفت: طرح حفاظت از تالاب هاي ايران در اوايل دهه ٨٠ شمسي، در اقدامي مشترك ميان سازمان محيط زيست از طرف دولت جمهوري اسلامي ايران، صندوق تسهيلات محيط زيست جهاني و برنامه توسعه ملل متحد، به عنوان يك پروژه بين المللي راحي و عملياتي شد.
وي افزود: اين پروژه شناسايي، معرفي و آزمايش تجربيات موفق بين المللي و در گام بعد بومي سازي و توسعه دستاوردهاي موفق طرح براي تالاب هاي كشور را در دستور كار خود قرار داد، اين تجربيات با هدف كاهش و يا از بين بردن تهديدات پيرامون درياچه ها و تالاب هاي ايران، حفاظت، احيا و بهره برداري خردمندانه از اكوسيستم هاي تالابي كشور به كار گرفته شده و نهايتا به صورت دستورالعمل يا راهنما در اختيار سازمان حفاظت محيط زيست قرار مي گيرد.
وي ادامه داد: از سال ١٣٨٤، طرح حفاظت از تالاب هاي ايران تلاش كرد تا با فراهم كردن بستري مناسب براي تقويت همكاري هاي بين بخشي در حوضه آبريز تالاب هاي كشور، رويكرد مديريتي جديدي (رويكرد زيست بومي) را كه برپايه اصول مشاركت ميان تمام ذينفعان دولتي، غيردولتي و همچنين جوامع محلي طراحي شده بود، مستقر كند، تدوين برنامه هاي جامع مديريتي براي تالاب هاي كشور از جمله اين اقدامات است.
*** برنامه مديريت جامع تالاب گاوخوني در انتظار تصويب
آبشت در باره طرح مديريت تالاب گاوخوني گفت: طرح تدوين برنامه هاي مديريت جامع زيست بومي از طرف سازمان محيط زيست طي سال هاي گذشته به طور جدي پيگيري شده و هم اكنون 18 تالاب كشور داراي برنامه مديريت هستند كه تالاب گاوخوني هم از همين تالاب ها است. در حال حاضر برنامه مديريت تالاب گاوخوني تدوين شده و در انتظار تصويب برنامه در شوراي برنامه ريزي و توسعه استان است.
وي افزود: در فرآيند تدوين برنامه مديريت جامع تالاب گاوخوني، تمام ذينفعان دولتي، غير دولتي و نمايندگان جامعه محلي حضور دارند، اما هنوز طرح مديريت اين تالاب در شوراي برنامه ريزي استان مصوب نشده است، گام اول كه يك تا دو سال طول مي كشد موضوع ظرفيت سازي، جريان سازي اجتماعي و تدوين برنامه مديريتي است.
*** چرا فرايند تدوين برنامه مديريت جامع تالاب گاوخوني مدت زيادي طول مي كشد؟
آبشت علت طولاني شدن تصويب و اجراي طرح مديريتي تالاب گاوخوني را عوامل مختلفي مي داند و در اين مورد توضيح داد: تالاب گاوخوني تالابي است كه حوضه آبريز آن بين دو استان پراكنده است، بخشي از حوضه آبريز زاينده رود در استان اصفهان و بخش ديگري از آن در استان چهارمحال بختياري است. لازمه حفظ و احيا اين تالاب كنار گذاشتن مرزهاي سياسي بين دو استان و اجراي برنامه مديريت جامع براي كل حوضه آبريز زاينده رود و تالاب گاوخوني است.
وي ادامه داد: تدوين، تصويب و اجراي برنامه مديريت جامع به دليل ماهيت مشاركتي و فرابخشي آن كه مستلزم حضور، مشاركت و تعامل همه جانبه ميان تمام دست اندركاران و ذي نفعان حوضه آبريز بوده و يك فرايند يادگيري و كار گروهي است كه پيش از اين در كشور ما كمتر تجربه شده و نيازمند تغييرات بنيادين رفتاري و تغيير نگاه كليه دست اندركاران است، رويكردهاي مشاركتي ماهيتي زمان بر دارند و براي نهادينه شدن نيازمند تمرين و ممارست فراوان بوده اما پايدار خواهند بود.
*** تالاب ها، تصفيه كننده هاي طبيعي آب و هوا
آبشت ضمن تاكيد بر جايگاه تالاب ها در خصوص دلايل اهميت و فوايد آنها گفت: تالاب ها كاركردها و خدمات بسياري دارند، از جمله اينكه تصفيه خانه هاي طبيعي آب و هوا هستند، تصفيه آب يا هوا هزينه هاي هنگفتي دارد در حالي كه تالاب ها اين كار را به صورت طبيعي و رايگان براي ما انجام مي دهند.
وي افزود: علاوه بر اين، تالاب ها مثل اسفنج عمل مي كنند و زماني كه سيلاب به وجود مي آيد آب مازاد را در خود ذخيره كرده و نگه مي دارند و زماني كه خشكسالي باشد اين آب را به آرامي به سفره هاي زير زميني وارد مي كنند و اين سفره ها را تغذيه مي كنند، در واقع عامل حيات در حوضه آبريز پايدار خواهند بود، تنها يكي از اتفاقاتي كه با از بين رفتن تالاب ها رخ مي دهد، از بين رفتن پايداري حوضه هاي آبريز است.
*** پيامدهاي زيان آور خشكسالي زاينده رود
وي در باره علل خشكي زاينده رود و گاوخوني و پيامدهاي آن معتقد است: اذهان عمومي را به اين سمت سوق دادند كه خشكسالي ها و كمبود بارش باعث خشك شدن رودخانه زاينده رود و كم آبي شده است، در حالي كه متاسفانه بارگذاري‌هايي كه در بالادست رودخانه انجام مي‌شود، متناسب با ظرفيت رودخانه نيست و اين مشكل فقط يك نمونه از مشكلاتي است كه بين اصفهان و چهارمحال بختياري رخ داده است.
وي ادامه داد: آب ورودي تالاب از رودخانه زاينده رود بوده كه از چهارمحال وبختياري به سمت اصفهان و در نهايت به تالاب گاو خوني ختم مي‌شود. در واقع نمي‌توان گفت خشكي تالاب روي كشاورزي اثرگذار بوده، بلكه خشكي رودخانه روي خشك شدن تالاب و كم شدن آب در منطقه و پايين آمدن سطح آب‌هاي زيرزميني اثرگذار بوده كه كشاورزي منطقه را بسيار تحت تاثير قرار داده است.
آبشت افزود: علت آن نيز زهاب هاي كشاورزي اراضي بالادست و چاه‌هاي عميق آب است كه روي ورودي و مصب تالاب تاثير گذاشته است، خشك شدن تالاب علاوه بر اينكه معيشت مردم منطقه را به مخاطره انداخته، باعث افزايش بيكاري و مهاجرت ساكنان بومي شده است، همچنين پوشش گياهي و زيستگاه هاي جانوري را نيز دچار تغيير كرده و شيوع بيماري هايي مانند سرطان رشد داشته اند.
*** برنامه مديريت زيست بومي گاوخوني هنوز نهايي نشده است
گلناز صفا كارشناس دبيرخانه مديريت زيست بومي تالاب گاوخوني در خصوص طرح تدوين برنامه مديريت جامع اين تالاب گفت: طرح تدوين برنامه مديريت زيست بومي كه براي تالاب هاي مختلف در كشور اجرايي شده بود، از سال 94 در اصفهان و براي تالاب گاو خوني آغاز شد و 6 كارگاه به صورت مشاركتي با حضور تمام ذينفعان براي تدوين اين برنامه تشكيل شد. وي افزود: برنامه مديريت زيست بومي تدوين شده ولي هنوز نهايي نشده است، سال گذشته ستاد احياي تالاب گاو خوني در استانداري اصفهان تشكيل شد، پس از سه جلسه ستادي، در جلسه آخر استانداري كليات برنامه را تصويب كرد و در حال حاضر هم منتظر طي مراحل قانوني هستيم.
صفا در باره ديگر برنامه ها در راستاي احيا و حفظ تالاب گاوخوني توضيح داد: برنامه هايي مانند بزرگداشت‌ها و همايش ها برگزار شده كه در نتيجه آنها مردم تا حدي با پيامدهاي خشك شدن تالاب ها آگاه شدند. علاوه بر آن، پروژه‌هايي اجرايي شده كه از آن جمله مي توان به مطالعات صورت گرفته روي معيشت و آلودگي هايي كه در تالاب گاوخوني و اطراف آن تحت عنوان بررسي اثرات زيست محيطي خشك شدن تالاب گاوخوني نام برد.
وي ادامه داد: همچنين پروژه ديگري با موضوع بررسي نياز آبي تالاب بين‌المللي گاو خوني در حال انجام است كه هم نياز آبي را مشخص مي‌كند و هم مي‌تواند روي مطالبه‌گري اداره كل محيط زيست از وزارت نيرو تاثير داشته باشد.
*** مقصر اين همه خشكي كيست؟
سيد ناصر موسوي لارگاني، رييس مجمع نمايندگان استان اصفهان80 درصد دليل خشكي زاينده رود را مربوط به سوء مديريت دانسته و در اين باره گفت: فقط 20 درصد از دلايل خشكي زاينده رود مربوط به كاهش نزولات و مسايل ديگر است. جلوگيري از برداشت هاي بي رويه، حمايت مالي و فكري از كشاورزان اصفهان، مديريت مصرف آب و ... مي تواند آب را به زاينده رود برگرداند.
وي افزود: نمايندگان نيز با جديت پيگير حل معضل آب اصفهان هستند و در اين خصوص نيز جلساتي با رييس جمهور و معاون اول وي برگزار شده است. لازم است از طرف دستگاه هاي مختلف استان گزارش هاي محكمي كه نشاندهنده مهم بودن مساله خشكي تالاب گاوخوني و اثرات مخرب آن چه براي اصفهان و چه براي استان هاي ديگراست، ارايه شود تا اهميت امر بر همگان آشكار شود.
وي افزود: اصفهان براي زنده ماندن نياز به آب دارد و حفظ ميراث هاي گرانبهاي اين شهر از جمله پل هاي تاريخي آن تنها با جاري شدن آب در زاينده رود ميسر خواهد شد.
بنا بر اين گزارش، اجراي چند پايلوت كشاورزي پايدار توسط طرح حفاظت از تالاب‌هاي ايران و با همكاري وزارت جهاد كشاورزي در مناطق مختلف ايران از جمله يكي از روستاهاي اطراف درياچه اروميه نشان داده كه پتانسيل بالايي براي كاهش مصرف آب و نهاده‌هاي شيميايي با شرط حفظ درآمد كشاورز وجود دارد.
در پي ارائه گزارش دستاوردهاي مطلوب پروژه در سطوح ملي و استاني و همچنين تشابه مشكلات در ديگر حوضه هاي آبريز كشور، درخواست هايي براي انتقال تجربيات پروژه از استان هاي مختلف كه داراي تالاب هاي با ارزش و با اهميت بين المللي است ، دريافت شد كه در اين ميان استان اصفهان، به دليل بحراني بودن شرايط محيط زيستي تالاب بين المللي گاوخوني و مسائل مربوط به مديريت منابع آب بخش كشاورزي به عنوان اولين استان جهت برگزاري گردهمايي انتقال تجربيات پروژه «همكاري در احياي درياچه اروميه از طريق مشاركت جوامع محلي در استقرار كشاورزي پايدار و حفاظت از تنوع زيستي» انتخاب شد.
خروجي هاي حاصل از برگزاري اين گردهمايي را مي توان به صورت انتقال و تبادل تجربيات اجراي پروژه در حوضه آبريز درياچه اروميه و امكان سنجي بهره‌گيري از اين تجربيات در برنامه هاي اجرايي سازمان جهاد كشاورزي، اداره كل حفاظت محيط زيست و شركت آب منطقه‌اي استان‌هاي اصفهان و چهارمحال و بختياري به منظور بهبود مديريت منابع آب، رفع تعارضات مربوط به عرضه آب در حوضه آبريز زاينده رود و در نهايت برداشتن گام‌هايي در جهت احياي تالاب بين المللي گاوخوني عنوان كرد.
علمي 9014**
دريافت كننده: كيميا عبدالله پور*انتشار: محتشمي
تهران- ايرنا- برنامه مديريت جامع تالاب گاوخوني در حالي در پيچ و خم هاي مراحل قانوني خاك مي خورد كه خشك شدن اين تالاب پيامدها و هزينه هاي جبران تاپذيري را به جاي خواهد گذاشت.