تصميم «حيدر العبادي» در برابر وعده‌هاي سعودي و آمريكايي چه خواهد بود؟

به گزارش سرويس جهان مشرق - تلاش براي جدايي دولت عراق از ايران و محور مقاومت به اساس و اصل و اولويت‌هاي ديپلماتيك آمريكا و عربستان سعودي تبديل شده است. آمريكا در اين رابطه از دو ابزار مهم براي فشار بر بغداد استفاده مي كند. محور اول رويكردهاي داخلي و فرقه اي و قراردادهاي بين المللي دو جانبه بغداد- واشنگتن است و محور دوم شامل تلاش هاي عربستان براي دور كردن اين كشور از متحدانش در محور مقاومت مي شود.

تطابق منافع ميان آمريكا وعربستان سعودي همگرايي بيش از پيش دو طرف در اين پرونده را باعث شده و آنها براي پيشبرد اهداف خود گاه از تهديد به حضور نظامي آمريكا و زماني از آغاز فتنه سني و شيعه در عراق و گاهي نيز از فتنه انگيزي با كردها سخن مي گويند. در تمامي حوادث امنيتي كه طي ماه‌هاي گذشته در عراق اتفاق افتاده است، مي‌توان ردپاي سرويس‌هاي جاسوسي عربستان و آمريكا و نقش گروه‌هاي تروريستي مورد حمايت رياض و واشنگتن را مشاهده كرد. آنها با تمام پتانسيل خود به دنبال ايجاد هرج‌ومرج و ناامني و نگراني در عراق هستند.

سفر ركس تيلرسون وزير خارجه آمريكا به منطقه كه شامل عربستان و تعداد ديگري از پايتخت هاي عربي مي شد، در بخشي از برنامه هاي خود همين رويكرد را دنبال مي كرد. وي در جريان اين سفر با حيدر العبادي نخست وزير عراق كه در رياض به سر مي برد، ديدار كرد. همزماني اين دو سفر طبعا با تلاش هاي صورت گرفته در اين مسير بي ارتباط نيست.

گرچه تعدادي توافق‌نامه دوجانبه در اين سفر به همراه توافق شوراي همكاري عربستان و عراق ميان دو طرف به امضا رسيد، اما تيلرسون اعتراف كرد كه آشتي بين دو كشور در كوتاه مدت محقق نخواهد شد.

طرف‌هاي بازي سياسي جديد در منطقه

در طرف مقابل اين معادله حيدرالعبادي قرار دارد كه بعد از آغاز طرح خود موسوم به ' چشم‌انداز عراق براي آينده منطقه' به تعدادي از كشورهاي منطقه سفر كرد. اولين سفر وي از عربستان آغاز شد و پس از آن به مصر و اردن رفت و قرار است طي روزهاي آينده به تركيه و ايران نيزسفر كند.

رويكردي كه العبادي در چارچوب طرح خود آغاز كرده، شامل موارد زير است:

از بين بردن منازعات و درگيري‌هاي خونين و مهار چالش ها اثر به اقدام مشترك براي تأمين منافع و اقتصاد كشور.

ايجاد مناسبات پايدار و عميق بين دولت‌هاي منطقه و ارتباط ميان ملت‌ها در چارچوب تضمين ثبات روابط در تحولات سياسي.

اعطاي اميد و فرصت‌هاي شغلي به جوانان.

توافق بر سر برنامه توسعه فراگير و پروژه هاي صنعتي در سطوح ملي.

سرمايه‌گذاري دولت‌هاي منطقه در منابع طبيعي عراق به شكلي ايده آل تا اينكه اين دولت ها در تصميم سازي ها در تمامي سطوح تاثيرگذار باشند.

برخي از جريان‌هاي سياسي عراق چشم‌انداز العبادي را پيش نويس عملكرد آينده وي در مرحله بعد از داعش ارزيابي مي كنند، اما به نظر مي رسد سفر منطقه اي او گام اوليه پيشبرد اين چشم انداز است كه البته ابعاد تبليغاتي و انتخاباتي نيز در آن ناديده گرفته نشده است.

دولت ترامپ معتقد است كه بايد هر طور كه شده جلوي گرايش دولت عراق به سمت ايران را بگيرد. آنها در اين رابطه گاه پرونده كردها را به جريان مي اندازند و گاهي نيز در كركوك جنجال مي كنند و زماني نيز رياض را به استقبال از ديدگاه هاي جدايي طلبانه در عراق تشويق مي كنند. آنها براي توقف اقدامات تروريستي و بسته شدن مرزهاي سوريه و عراق به روي تروريست‌ها ، شرط تجزيه اين كشور را مطرح كرده اند. آنها به دنبال تأسيس چهار اقليم كرد، شيعه، سني و مسيحي- ايزدي در عراق هستند.

رياض نيز در اين معادله دنبال فرصت مي‌گردند تا بتواند مناسبات خود را با بغداد احيا كرده تا شايد اين كشور را از ايران جدا كند. البته عربستان نسبت به مشكل بودن اين اقدام آگاهي دارد ، اما با اين وجود از تلاش‌هاي خود دست برنمي‌دارد تا بتواند از عراق به عنوان اهرمي براي فشار و جنگ غير مستقيم با ايران استفاده كند.

از سوي ديگر اقدامات رياض را مي‌توان اعتراف ضمني اين كشور به پيروزي اردوگاه سوريه و ايران و روسيه در معادلات منطقه‌اي و روند مبارزه با تروريسم ارزيابي كرد، بر اين اساس سعودي ها ناگزير هستند براي كاهش خسارت‌هاي ناشي از اين شكست دست به دامن طرف هاي ديگر منطقه اي شده و تلاش كنند عرصه منطقه‌اي خود را گسترده‌تر كنند تا شايد بتوانند از زير فشارهاي ايران خارج شوند.

البته بر هيچ كس از جمله حيدر العبادي نخست وزير عراق پوشيده نيست كه مانورهاي آمريكا و غرب تنها با هدف جلوگيري از تشكيل دولت قوي‌ در عراق و بازگشت نقش منطقه اي عراق به آن صورت مي گيرد. چرا كه به ‌زعم آنها در صورت قدرت دولت عراق، ايران و روسيه مي‌توانند موقعيت ويژه‌اي را در نقشه سياسي خاورميانه به دست آورد و نقش تخريب‌گر سعودي‌ها و فشارهاي آنها در يمن و بحرين را كاهش دهند. چنين دولتي قادر به پيشبرد مبارزه با تروريست ها و تجزيه طلبان خواهد بود و مي‌تواند در برابر نفوذ آمريكا مقاومت كند.

موانع پيوستن عراق به ائتلاف آمريكايي – سعودي

علاوه بر اين كه با وجود تلاش‌هاي ركس تيلرسون و محمد بن سلمان، مقام هاي ارشد عراق تمايلي به حضور در كنار اردوگاه بازندگان درگيري هاي منطقه اي از خود نشان نمي دهند، برخي شاخص هاي ديگر نيز وجود دارد كه آنها را از كشيده شدن به پازل عربستان باز مي دارد.

نكته اول اينكه سياست‌گذاري‌هاي خارجي عراق تا حدي زيادي تحت تاثير جريان‌هاي سياسي داخلي قرار دارد كه بيشترين نفوذ را در اين كشور دارند. در اين زمينه مي‌توان به حزب الدعوة اشاره كرد كه تعيين نخست‌وزيرهاي عراق بعد از سال 2003 برعهده آن بوده است.
شخص آيت الله سيستاني مرجعيت ديني عراق تاثير معنوي فوق العاده اي بر افكار عمومي مردم اين كشور دارد و همين تاثير بود كه در نهايت به تشكيل نيروهاي داوطلب مردمي [الحشد الشعبي] و عقب راندن تروريسم از اين كشور منجر شد. شخصيت‌ها و گروه‌هاي تأثيرگذار ديگر نظير الخفاجي، حكيم، حزب النجباء، حزب الله عراق و ده ها تشكيلات شيعه ديگر در كنار بسياري از احزاب و شخصيت‌هاي اهل تسنن و مسيحي و كرد كه از تشكيل دولت قوي در عراق حمايت مي كنند، مانع از ورود اين كشور به زير چتر وابستگي به رياض هستند.

در طرف ديگر اين معادله ايران قرار دارد كه ائتلاف قوي و مرزها و مناسبات اقتصادي و تاريخي ويژه با عراقي ها دارد و ساليانه ميليون ها ايراني به زيارت عتبات عاليات در اين كشور مي روند. در اين زمينه تنها كافي است به نقش سردار قاسم سليماني در آزاد سازي كركوك و پايان جنجال سياسي جداسازي اقليم كردستان عراق توجه كنيم تا به ميزان تلاش هاي تهران براي تبديل شدن عراق به دولتي قوي و يكپارچه با تماميت ارضي مستقل پي ببريم.

علاوه بر اينها نبايد نقش دولت هايي نظير روسيه و تركيه را در اين مورد ناديده بگيريم.

نكته سوم اينكه عربستان طي سال‌هاي گذشته تلاش گسترده‌اي براي افزايش تنش‌هاي امنيتي و بحران هاي سياسي در عراق داشته است. ادله زيادي در اين رابطه وجود دارد و مقامات رسمي عراق بارها به صورت علني از رياض به عنوان يكي از حاميان جريان‌هاي تروريستي در اين كشور براي ضربه زدن به روند سياسي آن نام برده اند. طبعاً اين مواضع و مداخله ها و فتواهاي صادر شده در حمايت از گروه‌هاي تروريستي در عراق كه دستشان به خون ده ها هزار انسان بي گناه آلوده است، يك شبه تغيير پيدا نخواهد كرد.

بغداد به خوبي مي داند كه اين تحركات مانور سياسي و تبليغاتي براي تضعيف هرچه بيشتر دولت عراق و تقويت مخالفان آن است، با اين وجود تلاش دارد از پتانسيل فعاليت‌هاي ديپلماتيك عربي و منطقه‌اي براي تقويت جايگاه اين كشور و افزايش سطح اقدام مشترك استفاده كرده و مواضع مثبت كشورها و محافل بين المللي را براي پيشبرد روند مبارزه با تروريسم به دست آورد.

در نهايت مي‌توان گفت با وجود اين مانورهاي تبليغاتي كه بيشتر با اهداف انتخاباتي دنبال مي‌شود و مبتني بر نگاه منطقي نسبت به موازنه قدرت منطقه نيست، مناسبات ميان عراق و عربستان بهبود پيدا نخواهد كرد.

عراق با پيوستن به اردوگاه محور مقاومت در منطقه به علاوه روسيه نقش ويژه اي در روند مبارزه با تروريسم به دست آورد و رويكردهاي داخلي آن نيز بيش از اينكه به سمت اردوگاه غربي- سعودي متمايل شود ، گرايش‌هاي محور مقاومت را در خود دارد. به اين ترتيب نقش منطقه‌اي كه انتظار ايفاي آن از سوي عراق وجود دارد، اين است كه در كنار محور بازدارندگي عربي باقي مانده و روند استقلال و تماميت ارضي منطقه به دور از وابستگي خارجي را تكميل كند.

مشرق/5آبان 96
اول*عليرضافرجي