فناوري اطلاعات مشاغل قديمي را حذف مي كند/ نرم افزارهاي كاربردي، عامل ايجاد شغل و ثروت

تجارت الكترونيكي مي تواند به كسب و كارها، اين فرصت را بدهد كه در 365 روز سال و 7 روز هفته و 24 ساعت، توسط مشتريان ديده شوند.
فناوري اطلاعات، يكي از تكنولوژي هاي نوين است و در اين ميان كامپيوتر، يكي از ابزارهاي اين فناوري است. با استفاده از فناوري اطلاعات (Information Technology/IT) حداقل مي توان به راحتي نامه ها را رد و بدل كرد و مانند گذشته نياز به مراجعه فيزيكي به اداره و دفتري به نام پُست نيست. اما بخش اصلي داستان به توان ثروت آفريني اين تكنولوژي برمي گردد.
اخيرا، با درآميختن فناوري اطلاعات و امكانات ارتباطي جديد، فناوري ارتباطات و اطلاعات(ICT) شكل گرفته و در سطح جهاني، ساليانه بازاري به ارزش 3500 ميليارد دلار در اين حوزه ايجاد شده.

در اين گفت و گو آمده است :
**صحبت هايي مطرح است درباره اين كه فناوري اطلاعات يا فناوري ارتباطات و اطلاعات باعث كاهش اشتغال مي شود. برخي هم اعتقاد دارند اين فناوري باعث افزايش اشتغال مي شود. شما كه سال هاي زيادي است در اين حوزه فعاليت داريد با اين فناوري ايجاد اشتغال مي شود يا واقعا تعداد اشتغال را كاهش مي دهد؟
- ما نمي توانيم به صورت مطلق بگوييم فناوري اطلاعات و تجارت الكترونيك و عموما فناوري هاي نوين، شغل ايجاد مي كنند يا شغل از بين مي برند. فناوري اطلاعات و خصوصا رويكرد تجارت الكترونيك كه تخصص من بيش تر در تجارت الكترونيك است، اصولا در خدمت كارآفريني است.

*فناوري اطلاعات مشاغل قديمي را حذف مي كند/نرم افزارهاي كاربردي، عامل ايجاد شغل و ثروت
تجارت الكترونيك به طور ويژه با كارآفريني گره خورده و الان مي بينيم كه چه شركت هايي در دنيا به وجود آمده اند و دارند چه تغييراتي در دنيا ايجاد مي كنند چه در دنياي ارتباطات، چه در دنياي كسب و كار و چه در جوامع.
همه اينها برگرفته از تجارت الكترونيكي است. هر كدام از اين رويكردها مي توانند صدها عنوان شغلي و هزاران فرصت شغلي ايجاد كنند. اما واقعيت اين است كه دارند يك مقدار شغل ها را دگرگون مي كنند.
هر فناوري جديدي كه مي آيد برخي از شغل هاي قديمي تر را كه ممكن است كيفيت كمتري داشته باشند تغيير بدهد و شغل هاي نوين تر و فناورانه تري را ايجاد كند. براي مثال مبحث تجارت الكترونيك به چه صورت براي ما مي تواند شغل آفريني كند؟ تجارت الكترونيكي، مي تواند هزينه هاي راه اندازي يك كسب و كار، هزينه هاي مرتبط با فروش خدمات و محصولات يك كسب و كار، هزينه هاي معاملات و هزينه هاي بازاريابي را به شدت كاهش بدهد.
از آن طرف تجارت الكترونيكي مي تواند به كسب و كارها، اين فرصت را بدهد كه در 365 روز سال و 7 روز هفته و 24 ساعت، توسط مشتريان ديده شوند. پس مي تواند امكان كسب و كار و امكان عرضه محصولات و خدمات را افزايش بدهد.
تجارت الكترونيكي مي تواند به شركت هاي كوچك و متوسط(SME) بسيار كمك كند كه بتوانند براي خودشان كارآفريني كنند و افراد بتوانند براي خودشان شغل ايجاد كنند يا براي خودشان در حوزه تخصصي خودشان شغل دوم ايجاد كنند.
با اين ديد اگر به اين مساله توجه كنيم به شدت، كارآفرين است و به شدت اشتغال زا است. شركت «علي بابا»، يك شركت چيني فعال در حوزه تجارت الكترونيك است. تجربه شركتي مثل «علي بابا» را اگر اسم ببرم اين شركت شغل هاي زيادي ايجاد كرده است.

*شركت علي بابا چه تعداد شغل ايجاد كرده است؟
- اين شركت 14 ميليون شغل مستقيم و غير مستقيم ايجاد كرده. اين شركت در سال 1999 ميلادي تاسيس شده ولي در سال 2014 حدود 230 ميليارد دلار ارزش گذاري شد و در مدت نسبتا كوتاهي تا اين حد موفق بوده است.
*در ايران هم با استفاده از اين فناوري و مخصوصا در سال هاي اخير كه استفاده از تلفن همراه يا موبايل افزايش پيدا كرده است نرم افزارهايي ايراني رواج پيدا كرده و تاكسي اينترنتي راه اندازي شده. در همين زمينه نرم افزارهايي مثل «اِسنَپ» و «تِپسي» در ايران به سرعت معروف شده اند.
درخواست تاكسي با اين نرم افزارها موجب شده كه هزينه حمل و نقل كاهش پيدا كند. قيمت كمتر اين نوع شركت هاي فعال در بستر اينترنت، به خاطر خارج كردن رقبا از بازار است يا اين طور نيست و به معناي واقعي قيمت تمام شده پايين آمده و اينها هم قيمت حمل مسافران را پايين مي آورند؟
-رقباي اين سيستم هايي كه اسم برديد هم مي توانند از فناوري اطلاعات استفاده كنند. با همين روش مي توانند هزينه هاي خودشان را كاهش بدهند. براي مثال، در مورد تاكسي كه صحبت كرديد و خصوصا تاكسي سرويس و آژانس هاي تاكسي تلفني، اينها معمولا يك مسير را با مسافر مي رفتند و مسير برگشت را يا خالي برمي گشتند يا به صورت گذري.
در صورتي كه اين فناوري مي تواند كاري كند كه تاكسي هاي آژانس ها، بتوانند دو مسير رفت و برگشت شان را مسافر داشته باشند. پس به طور واقعي هزينه ها را مي توان كاهش داد. براي آن راننده ها نيز به صرفه بود. بنابراين، آژانس هاي تاكسي تلفني هم مي توانند از فناوري اطلاعات استفاده كنند و هم براي خودشان صرفه ايجاد كنند و هم براي مصرف كننده.
يك مثال ديگر بزنم. الان دولت جديد روي كار آمده و دولت دوم آقاي روحاني تشكيل شده است. در زمان انتخابات، همه كانديداها از فناوري اطلاعات صحبت مي كردند براي اشتغال زايي. در صورتي كه به اين اندازه از خيلي از صنايع ديگر ياد نشد.
فرض كنيد ما مي خواهيم صادرات انجام بدهيم. بنگاه هاي كوچك و متوسط ما با هزينه هاي گزافي كه بازارهاي صادراتي دارد چگونه مي توانند صادرات داشته باشند.
سيستم ها و نرم افزارهايي كه در مورد صادرات وجود دارد مي تواند كمك كند كه يك فعال اقتصادي، يك بازرگان و يك توليد كننده بنگاه كوچك و متوسط در بازارهاي صادراتي مثل كشور عراق يا تاجيكستان يا افغانستان، پاكستان، تركيه و ايتاليا به صورت مجازي حضور داشته باشد، در آنجا تبليغات كند، برند او در دسترس باشد و كالا ديده شود.
بعد هم وارد كننده آن كشور، ايشان را ببيند. در صورتي كه شركت ايشان، يك شركت 10 نفره باشد مي تواند در همان فضاي مجازي مذاكره كنند و كالاي خودشان را صادر كنند.
فناوري اطلاعات، اين امكان را ايجاد مي كند و اين صادرات مي تواند انجام شود. آيا اين وضع براي ما ايجاد اشتغال مي كند؟
با صادرات، امكان افزايش توليد به وجود مي آيد و توليد انجام شده هم از بين نمي رود. از اين طريق مي توانيم شغل ايجاد كنيم و هم اين كه همان توليد كننده ما به چند نفر نيروي جوان نياز دارد كه بروند برايش مذاكره كنند، بازاريابي كنند و بازار را مديريت كنند.
همان شركت چيني علي بابا نيز به همين صورت است. توليد كننده و بازرگاني كه در كشور چين است كالاي خودش را عرضه مي كند. اين توليد كننده، هم از طريق توليد شغل ايجاد كرده است و هم اين كه كساني كه اين خدمات را ارائه مي كنند شغل ايجاد كرده اند.
*شركت آمريكايي اَپِل كه توليد كننده گوشي آيفون است اپليكيشن ها و نرم افزارهاي ايراني فعال در حوزه تحويل غذا و تاكسي اينترنتي مثل همين «اِسنپ» و همچنين «تپسي» و «علي بابا» را از آپ استور اپل به خاطر بحث تحريم هاي آمريكا حذف كرد و كاربران ايراني نمي توانند با گوشي هاي آيفون به اين نرم افزارها دسترسي داشته باشند.
آيا اين اشتغال زايي كه در ايران با اين امكانات اتفاق افتاده بود مي شود بگوييم موقتي است يا همين مشاغل مي تواند به صورت دائم تداوم داشته باشد؟

-اگر سوال اين است كه آيا اين اشتغال ها پايدار است، بايد گفت كه بعضي اشتغال ها، پايدار هستند و برخي هم فصلي و برخي نيز موقت. فناوري اطلاعات يا آي تي(I.T) هم از اين مساله، به دور نيست.
فناوري اطلاعات، هم اشتغال هاي موقت ايجاد مي كند و هم اشتغال هاي پروژه اي ايجاد مي كند و هم اشتغال هاي پايدار. سياستگذاران محترم بايد شرايط را بيش از گذشته مهيا كنند.
اگر به فناوري اطلاعات، توجه بيشتري شود ما مي توانيم اشتغال هاي پايدارتري ايجاد كنيم. اصولا در حوزه فناوري اطلاعات، استارت تاپ ها فعاليت دارند كه ايده هاي خلاقانه را اجرا مي كنند. استارت تاپ ها، معمولا خيلي سرمايه و امكانات ندارند. ايده و خلاقيت و دانش دارند.
واقعا نياز است كه از استارت تاپ ها حمايت شود. اين حمايت ها مي تواند هم مادي باشد و هم معنوي.

*تحقيقي انجام شده و مقاله آن در سال 1388 در خصوص اثر فناوري اطلاعات و ارتباطات بر اشتغال منتشر شده بود. نتيجه گيري اين تحقيق اين بوده كه اين فناوري در كوتاه مدت اثر منفي بر اشتغال دارد و در بلند مدت اثر مثبت خواهد داشت.
نسبت به اين نتيجه گيري تغيير خاصي در اين سال ها اتفاق افتاده است يا مي شود بعد از چند سال همان نتيجه را براي الان قابل تعميم بدانيم؟

-در گذشته يك عده ماشين نويس در سازمان ها بودند و دبيرخانه وجود داشت. الان خيلي از سازمان ها آن ماشين نويسي و دبيرخانه را حذف كرده اند. از اين جهت آن نتيجه گيري مقاله مي تواند درست باشد.
اما از طرف ديگر خيلي از آن سازمان ها براي اين كه خدمات خودشان را گسترده تر كنند مجبور شده اند سيستم هاي خدماتي و درگاه پيشخوان خدمات ايجاد كنند. همه اينها اشتغال ايجاد مي كند. چرا كه بدون فناوري اطلاعات كار نمي كنند.
ما در فناوري اطلاعات به نيروي كار ماهر يا ماهرتر نياز داريم. نيروي كاري كه به حوزه تخصصي خودش وارد باشد و در فناوري اطلاعات هم مهارت داشته باشد.
شما در نظر داشته باشيد حدود 10 سال از انتشار آن مقاله گذشته است. در اين مدت سطح مهارت هاي فناوري اطلاعات در بين مردم ما، به شدت افزايش پيدا كرده است. پس اين نگراني، كمتر است و مثلا نقشه كشي ساختمان به جاي اين كه روي كاغذ انجام شود، امروزه به وسيله كامپيوتر انجام مي شود.
فناوري اطلاعات كيفيت را بالا مي برد. كميّت كار را هم مي تواند بالا ببرد. مي تواند هزينه ها را كاهش بدهد.
* چند دهه است كه ايران به فناوري اطلاعات ورود پيدا كرده ولي اخيرا اعلام شده كه سهم اين فناوري در اقتصاد ما 2.5 درصد است. چرا تا اين حد سهم فناوري اطلاعات و ارتباطات در اقتصاد كشور ما پايين است و نتوانسته جايگاه قابل توجهي در اقتصاد ما پيدا كند؟
-يك بحث، بحث صنعت فناوري اطلاعات و ارتباطات است مثل بازي رايانه اي يا توليد انيميشن و توليد نرم افزار حسابداري. نقش دوم، اين است كه فناوري اطلاعات مثلا صنعت پوشاك يا كشاورزي يا خدمات يا خودرو را متحول كند يعني به عنوان پشتيبان.
ما بايد به اين حوزه توجه داشته باشيم كه بازي و سرگرمي هاي رايانه اي يا توليد نرم افزار، در توليد ثروت و اشتغال زايي نقش موثري داشته است. فناوري اطلاعات پشتيبان بقيه صنايع هم هست.
*اعلام شده بود كه سهم فناوري اطلاعات و ارتباطات در اقتصاد ما 2.5 درصد است. در برنامه پنج ساله ششم توسعه كه از ابتداي سال 1396 در كشورمان اجرايي شده يك هدف اين است كه سهم اين فناوري به 5 درصد از توليد ناخالص داخلي برسد.
-ما بايد هم صنعت فناوري اطلاعات را مورد توجه قرار بدهيم و هم اين كه فناوري اطلاعات را به عنوان پشتيبان، حمايت كننده و تقويت كننده بقيه صنايع، حمايت كنيم. فناوري اطلاعات مي تواند كمك كند كه صادرات پوشاك ما بهتر شود. مي تواند كمك كند كه بازاريابي بهتري براي فرش و زعفران داشته باشيم.
اين فناوري همچنين مي تواند در فروش صنايع دستي كمك كند يا در توريسم و گردشگري پزشكي مي تواند موثر باشد. ما پتانسيل هاي زيادي در كشورمان داريم. اما بعضي اوقات به خوبي عمل نكرده ايم.
به نظر من علاوه بر اين كه بايد زير ساخت ها را درست كنند، همچنين بايد حمايت كنند كه ما اپليكيشن(نرم افزار كاربردي) درست كنيم. ما اگر بتوانيم اپليكيشن هاي خوب و رقابتي درست كنيم مي توانيم جايگاه هاي خوبي را به دست بياوريم.

*گفته شده كه سهم فناوري اطلاعات و ارتباطات در اقتصاد كشورهاي پيشتاز در اين فناوري 11 درصد است. با اين 11 درصد سهم، اشتغال آن كشورها تغيير خاصي داشته است؟
-برمبناي شواهدي كه وجود دارد مي توانيم بگوييم خيلي از كشورها هزاران شغل و ميليون ها شغل در حوزه تجارت الكترونيكي و حوزه فناوري اطلاعات ايجاد كرده اند.
ما اگر اين حوزه را تقويت كنيم از همه نظر به نفع است. همه حوزه هاي اينترنت، فضاي مجازي، وب سايت ها و موبايل، درآمدزا هستند. فعاليت در اين حوزه ها، هم شغل ايجاد مي كند و هم ثروت و كارآفريني. ما در عملكردها بايد جدي تر رفتار كنيم.
*آقاي عيسي منصوري معاون توسعه كارآفريني و اشتغال وزارت كار، تعاون و رفاه گفته اند كه عدم انطباق بين آموزش هاي مرتبط با فناوري اطلاعات و تقاضاي موجود در بازار است كه باعث شده بيكاري فارغ التحصيلان رشته فناوري اطلاعات افزايش پيدا كند.
آيا واقعا آموزش هايي كه ارائه مي شود كاربردي نيست كه منجر به اشتغال شود و توليد ثروت؟

-تغييرات فناوري اطلاعات خيلي سريع است. اين يك واقعيت است. فناوري اطلاعات خيلي به روز است و به روز كردن رشته هاي دانشگاهي، تلاش دانشجويان را مي خواهد. نكته دوم اين است كه من به عنوان يك فعال اقتصادي اعتقاد دارم در كشور ما براي ساختمان راحت تر هزينه مي كنيم تا براي نگهداري ساختمان.
براي مثال در حوزه خريد كامپيوتر و موبايل، راحت تر پول مي دهيم ولي اگر يك متخصص فناوري اطلاعات به مدت 5 ساعت در يك زمينه خدمات و مشاوره بدهد كه چگونه در يك بازار فعاليت كنيم، به سختي حاضر مي شويم كه به آن متخصص فناوري اطلاعات بابت آن مشاوره و خدمات، پول بدهيم.
در نتيجه اين حوزه ضعيف مي شود. از اين فكرافزارها است كه سيستم هاي قدرتمند به وجود مي آيد.
فناوري اطلاعات مشاغل قديمي را حذف مي كند/نرم افزارهاي كاربردي، عامل ايجاد شغل و ثروت

*يعني نوع نگاه مردم به فناوري اطلاعات باعث مي شود كه به راحتي پرداخت براي دريافت اين خدمات اتفاق نيفتد و اشتغال هم به آن صورتي كه معاون وزير كار گفته عملي نشود؟
- در جايي كه دانش و آگاهي به وجود مي آيد و مشاوره به وجود مي آيد ما هزينه هاي آن را به راحتي درك نمي كنيم. بر اين اساس حق مالكيت فكري را رعايت نمي كنيم. در نتيجه آن فرد هم ممكن است زندگي اش از آن محل سخت بگذرد.
همان بحث قديمي است كه آيا اول مرغ بوده يا تخم مرغ. اگر مدير اقتصادي ما يا بنگاه اقتصادي ما، يك جوان تحصيلكرده را به خدمت گرفت و آن فرد در مورد بازارها كار كرد يا ايده اي را آورد و به اين فرد دستمزد مناسب پرداخت شود، اين فرد تحصيلكرده هم خودش را تقويت مي كند و دفعه بعد با نتيجه بهتري مي آيد.
همه اينها روي خروجي كار آن كارخانه يا شركت تاثير مثبت مي گذارد. اما وقتي آن كارخانه يا بنگاه اين كار را انجام نمي دهد آن فرد تحصيلكرده نمي رود تحقيق كند و زحمت نمي كشد. او مي گويد من بروم از اين دست بخرم و به آن دست بفروشم.
شركت هايي كه موفق شده اند همه در عمق وارد شده اند. به عمق مفهوم و فرآيند رفته و توانسته اند موفق باشند.
*طبق گزارش سال 2016 كنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل متحد(UNCTAD) ايران در توسعه تجارت الكترونيك رتبه 77 را بين 137 كشور دنيا داشته است. آقاي واعظي وزير سابق فناوري ارتباطات و اطلاعات گفته بودند كه سهم ايران از بازارهاي جهاني فناوري ارتباطات و اطلاعات كمتر از سه دهم درصد است.
به نظرتان چه راهي مي تواند در پيش گرفته شود كه اشتغال زايي از طريق اين فناوري نوين اتفاق بيفتد؟
-ما بايد اپليكيشن(نرم افزار كاربردي) درست كنيم. ما بايد سيستم درست كنيم. يعني اين كه استفاده از فناوري اطلاعات را جدي تر بگيريم. براي مثال يك صادر كننده در خارج از كشور با هزينه هاي هنگفت شركت تاسيس مي كند و مثلا 2 ميليارد تومان هزينه مي كنند كه وارد كشورهاي عربي مثل عمان شوند.
شركت هاي زيادي ديده ام كه مثلا 500 ميليون تومان هزينه كرده اند كه در چند نمايشگاه در حوزه كشورهاي آسياي ميانه شركت كنند. من مي گويم شركت ها در اين نوع نمايشگاه ها شركت كنند.
براي اين كه مي خواهند صادرات انجام بدهند و اين هم كاري ارزشمند است ولي اين كارها را بدون استفاده از فناوري اطلاعات و تجارت الكترونيكي انجام ندهند. شخصي كه مي خواهد در كشورهاي عربي سرمايه گذاري كند و صادرات انجام بدهد با كمك تجارت الكترونيكي مي تواند درباره آن بازارها اطلاعات كسب كند و برند خودش را در آنجا سر زبان ها انداخته باشد.
*براي سال 1395 قرار شده بود 130 هزار شغل در حوزه فناوري ارتباطات و اطلاعات ايجاد شود. آيا واقعا كشور ما اين ظرفيت را دارد كه اين تعداد شغل فقط در همين فناوري ايجاد شود؟
-اجازه بدهيد به اين سوال پاسخ ندهم. من واقعا بررسي نكرده ام كه چه تعداد شغل در اين حوزه مي توان ايجاد كرد.
فناوري اطلاعات مشاغل قديمي را حذف مي كند/نرم افزارهاي كاربردي، عامل ايجاد شغل و ثروت
*يعني اين فناوري اينقدر در كشور ما عمق پيدا كرده است كه اين تعداد در يك سال شغل ايجاد كند؟
-اينكه ايران مي تواند اين كار را انجام بدهد يا نه، نمي دانم ولي كشورهايي مثل قزاقستان و مغولستان كه كشورهاي در حال توسعه هستند جهش هاي خيلي بزرگي در حوزه دولت الكترونيك داشته اند. اين كشورها در رتبه هاي سازمان ملل ظرف 2 سال يا 4 سال يك دفعه از رتبه 120 به رتبه 80 ارتقا پيدا كرده اند.
كشورهاي حوزه خليج فارس هم همين طور. در مورد اين كه آيا ايران هم مي تواند اين كارها را انجام بدهد بايد گفت خيلي از مولفه هاي كشور ما از آن كشورها قوي تر است.
فناوري اطلاعات سه تا حوزه دارد. يك حوزه، زيرساخت است. حوزه دوم، نيروي انساني است. سوم هم وب سايت يا خدمات آنلاين يا كاربرد يا اپليكيشن است. اين سه حوزه اي است كه گزارش دولت الكترونيك سازمان ملل به آنها توجه دارد.
نويسندگان اين گزارش ها گفته اند سرمايه گذاري در بخش زيرساخت، بلند مدت است و پر هزينه. اما ساختن كاربردها، كوتاه مدت تر و كم هزينه تر است. بنابراين بايد كاربرد ايجاد كنيم. خدمات الكترونيكي ايجاد كنيم. فروشگاه هاي الكترونيكي را با كيفيت ايجاد كنيم.
كيفيت اساس اين موضوع است. اگر مي خواهيم يك وب سايت داشته بسازيم بايد بسيار باكيفيت باشد. اين طور نباشد كه با كمترين هزينه وب سايت بسازيم.
من از سمت اقتصاد خُرد صحبت مي كنم. فعالان اقتصادي و شركت هاي كوچك، اقتصاد مملكت را مي سازند. اگر اين طور عمل كنيم مي توانيم جهش هاي بزرگ داشته باشيم. كما اين كه ما در حوزه فناوري اطلاعات، جهش هاي بزرگي داشته ايم. ما كاملا در زندگي اجتماعي و اقتصادي خودمان، فناوري اطلاعات را مي بينيم.
سايت تحليلي خبري عصر ايران 25 شهريور 96
اول * حسن فتحعلي