به گزارش ايرنا بر اين اساس در اين نشست كه چهارشنبه 12 خرداد 95 در شيراز برگزار شد، كارشناسان گفتند: مي توان با بهره گيري از فرصت هاي درون مناطق حاشيه نشين اقداماتي براي ساماندهي اين مكان ها انجام داد.
به گفته كارشناسان در اين نشست، پديده ناهمگون حاشيه نشيني در شهرها به ويژه كلان شهرها موضوعي است كه به دليل سياست گذاري هاي و اجراي برنامه هاي نامتوازن توسعه اي شهرها صورت گرفته و امروز سكونت گاه هاي غير رسمي در حاشيه شهرها به مراكزي تبديل شده كه مسئله شهرنشيني رابه مخاطره انداخته است.
به اعتقاد اين افراد، پديده حاشيه نشيني در پي مهارجرت بسياري از روستاييان و افراد براي به دست آوردن رفاه، آسايش و اقتصاد بيشتر در زندگي به شهرها صورت گرفته است كه متاسفانه اين روند به طور كامل محقق نمي شود و افراد از ظرفيت و فرهنگ هاي شهري و روستايي بهره مند نمي شوند.
بنابر اظهارات اين كارشناسان، در سال هاي گذشته جمعيت روستاها بسيار بيشتر از شهرنشين ها بوده و اين امر موجب توازن و تعادل بوده است اما به دليل برنامه ريزي هاي نامناسب توسعه اي از سال 1365 اين تعادل به هم خورده و پديده ناهمگون مشكل آفرين حاشيه نشيني در كنار شهرهاي كلان كشور ايجاد شده است.
به گفته اين كارشناسان يكي ازدلايل تغيير رويه جمعيتي و افزايش جمعيت شهر نشين به دليل مسئله بيكاري و اشتغال است به طوري كه در برخي از مناطق كشور و استان فارس آمار بيكاري بيش از 50 درصد و با ماندگاري 50 سال است كه اين موضوع نيز يكي از عوامل موثر در مهاجرت به شهرها بوده است.
** حاشيه نشيني و اثر انگشت
معاون آمار و اطلاعات سازمان مديريت و برنامه ريزي استان آذربايجان شرقي گفت: پديده حاشيه نشيني در هر منطقه مانند اثر انگشت منحصر به فرد است و نمي توان يك نسخه واحد براي مناطق حاشيه نشين تمام شهرها نوشت زيرا عوامل موثر بر ايجاد حاشيه نشيني در هر شهر و استان متفاوت است.
حيدر فتح زاده افزود: براي توانمندسازي مناطق حاشيه نشين بايد هر يك از اين محلات به صورت جداگانه و متفاوت از هم ديده شوند و شناسنامه هر محله بر اساس مقتضيات آن مكان تعريف و مشخص شود زيرا در مناطق حاشيه نشين نيازهاي زنان، مردان و جوانان باهم متفاوت است. وي با بيان اينكه براي تهيه شناسنامه هر منطقه حاشيه نشين بايد اطلاعات فرهنگي، اجتماعي، اقتصادي و مديريت شهري گردآوري شود بيان كرد: بهترين منابع براي جمع آوري اطلاعات، اهالي محله هاي حاشيه نشين است كه به واسطه آنها مي توان اولويت ها و نيازهاي هر منطقه را به دست آورد.
او اظهارداشت: بايد ساز و كاري فراهم شود تا ارتباط افراد مناطق حاشيه نشين با بدنه شهري بهبود پيدا كند كه در اين زمينه اجراي برنامه ها در اين محلات نيز بايد با مشاركت مردم انجام شود.
فتح زاده اضافه كرد: حل مشكلات در مناطق حاشيه نشيني تنها با پول و مسايل كالبدي امكان پذير نيست بلكه مهمترين راهكار براي حل اين مشكلات تغيير در ساختارهاي ذهني و اجتماعي مردم اين مناطق است.
اين عضو هيات علمي دانشگاه ادامه داد: در توانمند سازي حاشيه نشيني به دنبال اين هستيم كه موانع ذهني ، اجتماعي و مالي ساكنان سكونت گاه هاي غير رسمي را ازطريق آموزش، اشتغالزايي، افزايش توان مالي خانوارها و ايجاد امنيت برطرف سازيم.
وي با بيان اينكه مسايل فرهنگي و اجتماعي، شاخص توانمندسازي محلات حاشيه نشين است عنوان داشت: براي توانمندسازي مناطق حاشيه نشين بايد بر روي ويژگي و ظرفيت ها و مداخله هاي اجتماعي مردم اين مناطق كار شود.
فتح زاده افزود: مسايل كالبدي، زيست محيطي، اجتماعي، اقتصادي و مديريت شهري شاخص هاي تهديد و فرصت در مناطق حاشيه نشين است كه مي توان از اين مسايل براي ايجاد توانمندسازي بيشتر مردم اين مناطق بهره گرفت.
او گفت: در تاريخ سرشماري ايران 32 درصد جمعيت شهري و 68 درصد جمعيت روستا نشين بوده است كه سال 1365 اين تعادل در سيستم جمعيتي كشور به هم خورد و هم اينك 31 درصد جمعيت ما روستا نشين و مابقي شهرنشين است.
وي با بيان اينكه جمعيت كنوني ساكن در روستاها توانايي مهاجرت ندارند و گرنه آنها نيز به شهرها مهاجرت مي كردند بيان كرد: در حال حاضربيش از يك هزار و 300 آبادي در كشور ما به دليل مهاجرت و ايجاد پديده حاشيه نشيني خلي از سكنه است كه پيش بيني بر اين است كه اين آمار در سال هاي اخير از مرز دو هزار آبادي نيز بگذرد.
فتح زاده اظهارداشت: حاشيه نشيني در كشور ايران مانند دو عاشق و ليلي و مجنون است و اين بدان معناست كه نه دولت به حاشيه نشينان و نه حاشيه نشينان به دولت نزديك مي شوند و مانند دو عاشق در كنار هم مي گذرند اما به هم نمي رسند.
وي اضافه كرد: براي پژوهش در مناطق حاشيه نشين شش سال در آن مناطق زندگي كردم گفت: مسايل و موضوع هاي مناطق حاشيه نشين روز به روز در حال تغيير است لذا براي رفع مشكلات در اين مناطق بايد نگاه ها از كلان به جزء و خرد باشد.
** تدوين طرح آمايش سرزمين براي توزيع عادلانه منابع در فارس
مدير كل دفتر امور اجتماعي و فرهنگي استانداري فارس نيز گفت: حاشيه نشيني به دليل عدم تعادل و توازن برنامه ريزي هاي توسعه اي در مناطق و استان هاي كشور ايجاد شده است كه متاسفانه پنج برنامه توسعه اي كه از قبل و بعد از انقلاب در كشور پياده سازي شده است، توسعه بر اساس اقتصاد، سياست و فرهنگ است و نه رشد انساني و عدالت اجتماعي كه آرمان هاي اصلي انقلاب بوده، متمركز بوده است.
سيد علي محمد موسوي افزود: به دنبال برنامه ريزي هاي نامتوازن شاهد ايجاد پديده حاشيه نشيني و دو قطبي شد جامعه هستيم به طوري كه عمده امكانات و فرصت ها در كلانشهرها مستقر شده كه موجب جذب و مهاجرت افراد براي زندگي و كار بهتر شده است.
وي بيان كرد: در گذشته وضعيت جمعيت كشور ما 70 درصد روستايي و 30 درصد شهري بوده است كه اين افراد در گذر سالها به شهرها مهاجرت كرده اند اما شهر نشين نشدند، توانايي شهر نشيني كسب نكرده و بر خرده فرهنگ هاي خود پايبندند.
موسوي با بيان اينكه دولت طرح كاهش آسيب هاي اجتماعي را با اولويت طلاق، حاشيه نشيني، بي بند و باري، اعتياد و مناطق حاد و بحراني را در دستور كار دارد اظهارداشت: مباحث اجتماعي در كشور مهجور بوده است كه متاسفانه در ده سال گذشته نيز حتي مسايل آمايش سرزمين كه منجر به عدالت در توزيع منابع كشور مي شد، نيز تعطيل شده بود.
او با بيان اينكه در زمينه كاهش مسايل اجتماعي همگان مسئولان هستند اضافه كرد: در حال حاضر حدود 11 ميليون نفر در كشور در مناطق حاشيه شهرها زندگي مي كنند.
وي ادامه داد: استان فارس و به ويژه شهر شيراز نيز گرفتار پديده حاشيه نشيني است و هم اينك 10 محله از جمله محله هاي سعدي، سهل آباد، سلطان آباد، مهدي آباد، شهرك بهار، گل كوب، شيخ علي چوپان و كوشك ميدان در شيراز و محلاتي در اطراف شهرستان هاي مرودشت و كازرون با وسعت حدود هزار و 200 هكتار و جمعيت بالغ بر حدود 250 هزار نفر زندگي مي كنند.
موسوي عنوان داشت: در ده سال گذشته بيش از 70 درصد از مهاجرت ها در استان به شهر شيراز بوده كه مهمترين علت اين مهاجرت ها نيز برخورداري از امكانات و فرصت ها در اين كلان شهر است.
وي گفت: حاشيه نشينان داراي خرده فرهنگ هاي مختلف مناطقي هستند كه از آن مهاجرت كردند كه با فرهنگ شهرهاي بزرگ مغايرت دارد و منجر به وجود مشكلات براي آنها مي شود، لذا آسيب هاي اجتماعي و جرايم در اين مناطق بيشتر است.
مدير كل دفتر امور اجتماعي و فرهنگي استانداري فارس افزود: حاشيه نشينان به دليل عدم توانايي شغلي و دوري از منطقه خود منزلت اجتماعي و شان زندگي خود را از دست مي دهند و به همين دليل دچار آسيب هاي اجتماعي مي شوند.
او بيان كرد: ساماندهي حاشيه نشيني يكي از موضوع هاي مورد نظر و تاكيد دولت تدبير و اميد است كه تلاش مي كنيم با اجراي برنامه ها و برنامه ريزي هاي مناسب ابعاد زندگي فرهنگي و اجتماعي حاشيه نشينان را با زندگي اجتماعي شهر ادغام شود و با اين ها رفتارتكريم مدارانه صورت گيرد.
موسوي اظهارداشت: معتقديم ساماندهي و كنترل پديده حاشيه نشيني نيازمند تدبير است كه بحث ادغام فرهنگ آنها در زندگي شهرهاي نزديك سكونت و توانمند سازي حاشيه نشينان به عنوان اولويت و سياست در دستور كار دولت است.
وي اضافه كرد: بيشتر افرادي كه در مناطق حاشيه شهرها و سكونتگاه هاي غير رسمي زندگي مي كنند به شغل هايي از جمله كشاورزي و دامداري مشغول بوده اند و پس از مهاجرت هيچ شغلي ندارند لذا برنامه ريزي هايي توسط دولت انجام شده كه به اين افراد از طريق آموزش هاي فني و حرفه اي حرفه و شغل آموزش داده شود.
موسوي ادامه داد: تمام مناطق بحراني و حاشيه نشين در استان فارس كار مطالعاتي انجام و نيازهاي كالبدي، فرهنگي و اجتماعي هر محله مشخص شده است كه در اين زمينه وظيفه هر دستگاه نيز معين شده است.
او عنوان داشت: برنامه توانمندسازي حاشيه نشينان از امسال اجرايي مي شود كه در اين زمينه طرح پنج ساله اي با مشخص بوده وظائف و مسير حركت هر دستگاه در استان تهيه شده است كه گزارش اجراي اين برنامه ها سالانه به مديران استان ارائه مي شود.
وي افزود: بر اساس آمار سال 85 ، جمعيتي از مناطق حاشيه نشين شيراز مهاجرت كرده اند كه برآورد ما اين است كه اين افراد توانمند شده و به دليل برخورداري از شغل هايي كه در شهرها بازار كار دارند عزيمت كرده اند.
موسوي بيان كرد: عمده فعاليت هاي ما در بخش كنترل و ساماندهي مناطق حاشيه نشين با همكاري تشكل هاي مردم نهاد انجام مي شود به طوري كه اين تشكل ها نيازهاي محله ها، نوع آموزش هاي مورد نياز، وظائف دستگاه ها و ارتباط براي مشاركت مردم اين مناطق را شناسايي مي كنند و انجام مي دهند.
او ادامه داد: يكي از دلايل استقبال مردم مناطق حاشيه نشين از برنامه ها و شركت در دوره ها و كلاس ها، مردمي دنبال شدن برنامه هاست زيرا وجود سازمان هاي مردم نهاد در راس كارها، پل ارتباطي مناسبي بين دولت و مردم مناطق حاشيه نشين است.
موسوي اضافه كرد: همچنين در بحث كنترل و كاهش آسيب هاي اجتماعي در استان فارس طرح آمايش سرزمين فارس در حال تدوين است كه هم اينك فعاليت ها در تهيه اين طرح در بخش فرهنگي، اجتماعي و سرزميني در حال نگارش است.
وي عنوان داشت: اين طرح آمايش سرزمين مبناي توزيع منابع در ده سال آينده در استان مي شود به همين دليل مطالعات و تدوين اين طرح با حساسيت انجام مي شود.
او با بيان اينكه بحران دو قطبي شدن جامعه در حدود 70 سال شكل گرفته است اضافه كرد: تمركز ما در مباحث توسعه اي و توزيع منابع در استان حركت با مبناي عدالت اجتماعي و نه رشد اقتصادي است كه اين مهم را با جديت دنبال مي كنيم.
** حاشيه نشيني امروز حاصل برنامه ريزي هاي زمان شاه
دانشيار جامع شناسي دانشگاه شيراز نيز گفت: كشور آمريكا از سال 1325 شروع به برنامه ريزي توسعه اي و عمراني در كشور ما كرد كه تا پيروزي انقلاب اسلامي پنج برنامه در كشور ما اجرا كردند.
دكتر سعيد زاهد زاهداني افزود: مبناي برنامه ريزي هاي آمريكايي ها در كشورما با اهداف مختلف عمراني، اقتصادي، سياسي و فرهنگي بود كه نتيجه آن صنعتي شدن و شهر نشيني، مهاجرت روستا به شهرها و شروع جاشيه نشيني شد .
وي بيان كرد: نخستين حاشيه نشيني در كشور ما در سال 1330 و بنابر اصلاحات رضاشاه در تهران شكل گرفت و فراگير شدن اين پديده در از سال 1341 و اوج آن در سال 1350 در ديگر شهرهاي ايران بود.
او اظهارداشت: حاشيه نشيني امروز كشور ما حاصل برنامه ريزي ها در دوره شاه است كه متاسفانه ما بعد از انقلاب نيز برنامه توسعه دوران شاه را متوقف نكرديم.
زاهد زاهداني اضافه كرد: در زمان شاه مبناي توسعه بزرگ شدن كلان شهرها بوده است كه متاسفانه در بعد از انقلاب نيز اين كار ادامه پيدا كرد و براي جلوگيري از اين موضوع كاري انجام نشد.
وي با بيان اينكه الگوهاي توسعه اي جمعيت را به مراكز استان ها و كلان شهرها مي كشاند و اگر اين الگوها تغيير نكند روزبه روز پديده حاشيه نشيني بيشتر مي شود ادامه داد: در حال حاضر 40 درصد جمعيت استان فارس در شيراز زندگي مي كند كه اين بسيار نامناسب است.
زاهد زاهداني عنوان داشت: حاشيه نشيني به كساني گفته مي شود كه در شهر زندگي مي كنند اما جذب اقتصاد شهري نمي شوند و از امكانات متعارف شهري بي بهره اند.
اين استاد دانشگاه شيراز افزود: حاشيه نشيني در اثر روابط تمركزگرا ايجاد شده و كاخ و كوخ نشيني را ايجاد مي كند و اين بدان معناست كه توزيع امكانات و منابع به صورت تبعيض آميزمي شود و يك عده بسيارپولدار و يك عده بسيار فقير مي شوند.
وي با بيان اينكه بايد ساز و كاري انديشيده شود تا حاشيه نشينان خود را جزو شهرهاي محل سكونت خود بدانند گفت: بعد از انقلاب اسلامي اقتصاد مقاومتي نخستين برنامه اقتصادي بومي تدوين شده در كشور است كه اقتصاد مقاومتي تنها راه و الگوي حل مسئله حاشيه نشيني است.
زاهد زاهداني بيان كرد: اقتصاد مقاومتي بر ويژگي هاي غير تمركز گرا بودن و استفاده از امكانات دوران زا تاكيد دارد كه اين عوامل نقطه مقابل برنامه هاي اقتصادي و توسعه اي آمريكايي ها در ايران است كه مي تواند مشكلات آن برنامه ها را حل كند.
او اظهارداشت: اقتصاد ريشه بسياري از مسايل اجتماعي است كه اگر الگوي اقتصادي را در جامعه تغيير دهيم مشكلات در بسياري از بخش ها و امور نيز رفع مي شود كه اگر اقتصاد مقاومتي در جامعه ما حاكم شد ريشه حاشيه نشيني خشكانده مي شود.
به گفته وي نخستين راهكارهاي برخورد با پديده حاشيه نشيني اجراي جدي اقتصاد مقاومتي و توانمند سازي ساكنان مناطق حاشيه نشيني است.
زاهد زاهداني اضافه كرد: با شناخت مسئله حاشيه نشيني بهتر مي توان براي رفع آن اقدام كرد كه اميدواريم فرهنگ حق و عدل كه برگرفته از آموزه هاي قرآني و آرمان هاي انقلاب اسلامي است در جامعه ما جاري و ساري شود.
** ايجاد فرهنگ شهرنشيني در مناطق حاشيه نشين
عضو شوراي شهر شيراز نيز گفت: امروز حاشيه نشيني يكي از معضلات شهر شيراز است كه ابعاد مختلف اين موضوع را در شوراي و شهرداري شيراز در دستور كار داريم.
ابراهيم شعرا با بيان اينكه پديده حاشيه نشيني در صورت مهاجرت روستايي ها به شهرها ايجاد شده است افزود: فرهنگ غالب بر مناطق حاشيه نشين برگرفته از سنن و خرده فرهنگ هاي روستاهاست كه رايج كردن فرهنگ شهرنشيني در اين مناطق و نزديكي فرهنگ مردم حاشيه نشين با شهرهاي نزديك محل سكونت خود را دنبال مي كنيم.
وي بيان كرد: در اين زمينه توانمندسازي مردم مناطق حاشيه نشيني مورد توجه ما است كه در اين زمينه خانه محله در اين مناطق ايجاد شده است كه نيازهاي مختلف مناطق را رصد و با مشاركت مردم دنبال مي كند.
شعرا اظهارداشت: بر اساس قانون 26 دستگاه اجرايي در زمينه حاشيه نشيني مسئوليت دارند كه متاسفانه برخي از دستگاه ها وظيفه خود را انجام نمي دهند و اين در حالي است كه اگر هر دستگاه نقش خود را به خوبي ايفا كند شاهد كنترل و مقابله با حاشيه نشيني وكاهش آسيب هاي اجتماعي در اني مناطق خواهيم بود.
وي اضافه كرد: در بخش نوسازي و بهسازي اين محلات نيز دفاتر تسهيل گري در محلات راه اندازي شده است كه نحوه ساخت و سازها در اين مناطق را رصد مي كند و اين درحالي است كه شهرداران مناطق نيز از ساخت و سازهاي بدون ضابطه و فاقد پروانه در حريم شهر شيراز نيز پيشگيري مي كند.
او ادامه داد: بيشتر ساخت و سازها در زمين ها و مناطق حاشيه نشين شيراز خلاف و خارج از محدوده شهري انجام شده است كه ما تلاش مي كنيم براي اين مناطق و زمين ها حاشيه شهر كاربري مناسب تعريف كنيم.
** كارها به مردم واگذار شود
مدير عامل سازمان نوسازي و بهسازي شهرداري شيراز نيز گفت: يكي از راهكارهاي كنترل و كاهش حاشيه نشيني واگذاري كارها و امور به خود مردم و ساكنان آن مناطق است كه اگر اين مهم انجام شود در كنترل و پيشبرد بسياري از امور در آن مناطق موفق خواهيم بود.
جواد بهادري افزود: در حال حاضر حاشيه نشينان خود را از فرهنگ و شهروندان شهرهاي نزديك محل سكونت خود جدا مي دانند و ما بايد اين نگاه را تغيير دهيم و ضمن اعتماد سازي، فعاليت در آن محلات را با مشاركت مردم آن مناطق انجام دهيم تا فعاليت ها تاثيرگذار باشد.
وي بيان كرد: مردم مناطق بحراني، سكونت گاه هاي غير رسمي و بافت هاي فرسوده نحوه مشاركت و شهرنشيني را فرا نگرفته اند و به دليل جدا دانستن خود از فرهنگ شهري آمار جرائم در اين مناطق بسيار بالاست و اعتماد سازي و مشاركت دو ويژگي مهم براي فعاليت در اين مناطق است زيرا اگر مردم حاشيه نشين به برنامه ريزان اعتماد و مشاركت نكنند فعاليت هاي ما ابتر است.
او اظهارداشت: در حال حاضر 900 هكتار در قالب 10 محله از شهر شيراز گرفتار پديده حاشيه نشيني است كه از 10 محله شناسايي شده حاشيه نشيني در شهر شيراز 9 محله پهنه شهري با پيشينه روستايي و يك منطقه شهري بافت تاريخي است.
مدير عامل سازمان نوسازي و بهسازي شهرداري شيراز با بيان اينكه بيشترين محدوده حاشيه نشيني در شهر شيراز متعلق به محله سعدي است ادامه داد: باآفريني شهري در مناطق حاشيه نشيني شهر شيراز به معناي فرآيند توسعه همه جنابه در عرصه هاي اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي و كالبدي به منظور ارتقا كيفيت زندگي در محدوده ها و محلات هدف در پيوند با شهر نزديك سكونت حاشيه نشينان است.
بهادري با بيان اينكه توانمندسازي مردم مناطق حاشيه نشين در دستور كار است اضافه كرد: در مناطق حاشيه نشين توانمندي هاي فراواني وجود دارد كه بايد به آنها توجه شود و در اين زمينه دولت و برنامه ريزان بايد نقش ميانجي گري داشته باشند.
او ادامه داد: در حال حاضر ما در هر محله از مناطق بحراني و برخوردار از حاشيه نشين، واحدي به نام خانه محله در فارس فعال است كه در اين خانه محله ها برنامه هاي توانمند سازي مردم ساكن در مناطق حاشيه نشين استان برنامه ريزي و اجرا مي شود.
وي با بيان اينكه مشاركت مردم ساكن در مناطق حاشيه نشين شهر شيراز در برنامه ها و كلاس هاي توانمند سازي و مهارتي و خانه محله ها بسيار مهم است عنوان داشت: خانه محله ها در مناطق حاشيه نشين حلقه ارتباط بين مردم و دولت در اين محلات است كه در حال حاضر اين خانه محله ها در شهر شيراز يك مامن امن براي محلات است كه 17 شهر ديگر كشور با بهره گيري از اين الگو اقدام به راه اندازي خانه محله در اين مناطق كرده اند.
3002/ 1876
شيراز- ايرنا- كارشناسان در نشست علمي تخصصي حاشيه نشيني و راهكارهاي پيشگيري و مديريت آن به اين رهيافت رسيدند كه توانمند سازي حاشيه نشينان و مشاركت آنها در اجراي برنامه ها، مناسب ترين راهكار براي حل مشكلات در اين مناطق است .