پسابرجام و فناوری صلح آمیز هسته ای

حسن روحانی در 25 خرداد 1392 خورشیدی با شعار «دولت تدبیر و امید» در یازدهمین دوره از انتخابات ریاست جمهوری به پیروزی رسید و از آن پس با پشتیبانی مردم، تلاش كرد تا وعده های خود را یكی از پس دیگری تحقق بخشد.
دستیابی به توافق هسته ای و لغو تحریم ها با رهنمودهای آیت الله خامنه ای مقام معظم رهبری، تدبیر و درایت حسن روحانی رئیس جمهوری و اعضای تیم مذاكره كننده هسته ای از جمله وعده هایی به شمار می رفت كه در دو سال عمر دولت یازدهم به ثمر نشست.
پرونده هسته ای ایران از آغاز نخستین مذاكرات آن در دولت یازدهم در پنجم مهر 1392 هجری خورشیدی میان ایران و گروه 1+5(روسیه، چین، آمریكا، فرانسه، انگلیس و آلمان) در نیویورك آمریكا، دوران پرفراز و نشیبی را سپری كرد تا آنكه با توافق نهایی میان دو طرف مذاكره كننده، به سرانجام رسید.
رویدادی مهم كه در طول به نتیجه رسیدن آن، نشست های بسیاری در ژنو، وین، لوزان، نیویورك و مونترو برای پیشبرد مذاكرات برگزار شد و در نهایت در 26 دی 1394 خورشیدی، پس از گزارش نهایی «یوكیو آمانو» مدیر كل آژانس بین المللی انرژی اتمی درباره اقدام های اعتمادساز ایران، آخرین گام نیز برداشته شد و در نهایت متن بیانیه برجام به وسیله «محمدجواد ظریف» وزیر امور خاپرجه ایران و «فدریكا موگرینی» مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و هماهنگ كننده گفت وگوهای هسته ای، خوانده شد و برپایه آن اجرای رسمی برجام(برنامه جامع اقدام مشترك) رقم خورد.
اینك در آستانه روز ملی فناوری هسته ای، ایران با رونمایی از دستاوردهای این صنعت به جهانیان صلح آمیز بودن فعالیت های هسته ای خویش را نشان می دهد و دگربار بر پایبندی به برجام تاكید می كند. در این روز از 12 دستاورد تازه هسته ای در مركز همایش‌ های بین ‌المللی جمهوری اسلامی ایران با حضور «حسن روحانی» رئیس جمهوری رونمایی خواهد شد كه دو نوع از این دستاوردها مربوط به حوزه سلامت و یك نوع آن در ارتباط با مجتمع های سوخت غیرمخرب رآكتورهای هسته ای است.
پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به مناسبت 20 فروردین با «علی خرم» نماینده پیشین ایران در سازمان ملل و كارشناس مسائل هسته ای و «مهدی مطهرنیا» كارشناس مسائل هسته ای و عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی به گفت و گو پرداخته است.
**ایرنا: دستاوردهای هسته ای در دولت یازدهم را چگونه ارزیابی می كنید؟
*خرم: دوره ریاست جمهوری حسن روحانی با پیشرفت در زمینه حقوقی و سیاسی صنعت هسته ای همراه شد و ایران توانست به خوبی مسائل هسته ای را برطرف كند. به گفته بیشتر صاحب نظران بین المللی هیچگاه پیشینه این امر وجود نداشته است كه كشوری با داشتن شش قطعنامه در فصل هفتم منشور بتواند در مدت دو سال مذاكرات موفقی را انجام دهد.
*مطهرنیا: آنچه كه باید به عنوان دستاوردهای پرونده هسته ای ایران به آن نگریست، در قالب مولفه های گوناگونی شكل گرفته است. نخستین دستاورد در 12 سال منتهی به رسیدن به برجام در واقع در هم تنیدگی عنصرهای تعقل و خردورزی سیاسی برای دستیابی به انرژی هسته ای صلح آمیز به شمار می رود. ورود ایران به باشگاه هسته ای جهان به صورت رسمی نتیجه دوم این پرونده محسوب می شود. ایران توانست با برجام و امضای شش قدرت بزرگ جهانی به عنوان یكی از بازیگران اصلی نظام بین الملل دارنده انرژی هسته ای صلح آمیز شود، آن هم با وجود محدودیت های فراوانی كه بیش از یك دهه بر آن وارد كرده بودند و نشان دهد كه مقاومت ایران در برابر فشارها و تضادهایی كه به وجود آمده بود، به فرجامی دست یافته كه در نهایت دستیابی به هدف اصلی طراحی شده در آغاز این حركت با كمترین هزینه بوده است.
دستاورد دیگر پرونده هسته ای ایران برداشتن تحریم هایی است كه برپایه بافت متن یا تحلیل گفتمان پرونده هسته ای(Texture)، به ایران وارد شده بود. نتیجه چهارم به جایگاه منطقه ای ایران در نظام بین الملل بازمی گردد، اكنون «باراك اوباما» رئیس جمهوری آمریكا به «ملك سلمان» پادشاه عربستان توصیه می كند كه جایگاه ایران در نظم آینده منطقه ای جدی بگیرد و در برابر آن موضع گیری تهاجمی نداشته باشد. در حقیقت ایران با ایفای نقش صحیح خویش در منطقه سبب شد تا با وجود سال ها حمایت قدرت های بزرگ به ویژه آمریكا از عربستان، در دو سال گذشته واگرایی میان مواضع واشنگتن و ریاض صورت پذیرد و اینك این كشور در چارچوب سیاست های اعمالی خود در منطقه خاورمیانه با چالش های جدی در برابر سیاست های آمریكا رو به رو شود. پس از آنكه كشور با دیپلماسی سازنده به عنوان یك بازیگر رسمی در نظام بین الملل وارد شد و از روش صحیح سیاسی برای بیان مواضع خود استفاده كرد، با استقبال بازیگران دیگر حتی آمریكا رو به رو شد، زیرا آنها دولت ایران را دولتی می دانند كه با وجود نقد گسترده از طرف كشورهای جهان بر آن نیست كه از روش های سركشانه و عصیانگرانه علیه این نظم موجود در نظام بین الملل بهره برداری كند، بنابراین با توجه به افزایش اقتدار ملی ایران، كشورها بر آن هستند كه از ورود این بازیگر به نظام بین الملل و نظم منطقه ای استقبال كنند.
**ایرنا: دستاوردهای هسته ای ایران در سطح منطقه ای و بین المللی چه تاثیرهایی داشته است؟
*خرم: توافق هسته ای ایران با 1+5 ابعاد موثر گسترده ای را در سطح منطقه و بین الملل با خود به همراه داشته است، به این دلیل كه از نگاه رژیم صهیونیستی و تندروها در آمریكا این دستاورد نباید برای ایران حاصل می شد و از این نظر، دستاورد هسته ای بسیار برای آنها تعجب آور و غافلگیرانه بود. به همین سبب همه باید بدانند كه این توافق از چه جایگاه ارزشمندی برخوردار است كه توانسته تمامی مخالفان جمهوری اسلامی ایران را كنار بزند و نقش منطقه ای كشور را موثرتر سازد و جایگاه آن را به همگان بشناساند، این عوامل آثاری بود كه از این دستاوردها به دست آمد و در سطح منطقه ای و بین المللی ایران توانست گام های موثری را در این زمینه بردارد.
*مطهرنیا: با روی كار آمدن دولت یازدهم، فعالیت های دیپلماتیك ایران به فرموده مقام معظم رهبری با عنوان نرمش قهرمانانه صورت گرفت. كدگذاری نرمش قهرمانانه، زمینه های یك تحرك دیپلماتیك را فراهم آورد زیرا در صدر دولت یازدهم، «حسن روحانی» رئیس جمهوری به عنوان فرد دیپلمات مجربی محسوب می شود كه از پیشینه علمی و سیاسی بسیار بالایی برخوردار بود و از طرف دیگر ریاست دستگاه دیپلماسی كشور به وزیری كارآزموده به نام «محمدجواد ظریف»، سبب ارجاع پرونده هسته ای از شورای امنیت به وزارت امور خارجه شد و این گونه با نظارت شورای امنیت ملی، وی توانست با كمك دیگر دیپلمات های همراه و راهنمایی راهبردی رهبر معظم انقلاب، به این دستاورد مهم تاریخی دست یابد.
**ایرنا: پایبندی ایران به فناوری صلح آمیز هسته ای چگونه است؟
*خرم: تاكنون همكاری صادقانه ایران با 1+5 سبب شده است تا آژانس بین المللی انرژی اتمی و طرف های غربی به این امر احترام بگذارند و اعتراف كنند كه ایران به خوبی عمل كرده است و به اقدام های كشور اعتبار و امتیاز دهند و این پشتیبانی در واقع به دلیل پیروزی بر یك بحران بین المللی بوده است.
*مطهرنیا: جمهوری اسلامی ایران با وجود فشارهای موجود بین المللی بیش از انتظار آژانس بین المللی هسته ای و حتی بازیگری چون آمریكا عمل كرده و به اعتراف تمامی این بازیگران ایران اقتدار خود را در زمینه اعتماد و اعتبار به نمایش گذاشته است، باید بیان داشت اینك كشورمان بستانكار نظام بین الملل از نظر پرونده هسته ای محسوب می شود و می تواند انتظار دریافت امتیاز بیشتری را از كنشگران اصلی این نظام داشته باشد. به این دلیل می توان گفت كه آژانس، آمریكا و كشورهای دیگر براین باور هستند كه ایران بالاترین میزان تعهد خود را به تعهدهای ناشی از برجام عملیاتی كرده و اكنون زمان آن فرا رسیده است كه دیگر بازیگران به عهدهای خود در برابر كشور عمل كنند.
**ایرنا: موارد الزام آور توافق هسته ای برای ایران و 1+5 چیست؟
*خرم: كشور ملزم به این امر شد كه در پرتو توافق هسته ای محدودیت هایی را برای مدتی معین بپذیرد و به این وسیله صداقت و ادعای خود را مبنی بر صلح آمیز بودن فعالیت های هسته ای به اثبات برساند. از طرف دیگر غرب نیز ملزم شد تا فشارهای سیاسی و اقتصادی را كه بر ایران وارد می كرد، متوقف سازد و بدین شكل بسیاری از تحریم های اعمال شده بر كشور رفع شود.
*مطهرنیا: آنچه كه برای طرف مقابل الزام آور شد، نخست احترام به اقتدار ایران در رسیدن به اهداف تعریف شده و ملی این كشور بود. به هر تقدیر باید پذیرفت كه اگر وضعیت ایده آل ایران حفظ 19 هزار سانتریفیوژ بود، وضعیت مطلوب برای كنشگران رقیب نیز واداشتن ایران از انرژی هسته ای به شمار می رفت، اما كشور با بهترین دیپلماسی توانست این موضوع را به انجام برساند و اكنون جهانیان شش هزار سانتریفیوژ را در ایران به رسمیت می شناسند و دارا بودن انرژی هسته ای برای كشور را با تعریفی كه از تهران در نظم منطقه ای و نظام بین الملل دارد، مورد شناسایی رسمی قرار می دهند و تعهدهای این كشورها در برابر ایران بسیار فزونی یافته است، چون باید آن را به عنوان یك بازیگر اصلی و كنشگر منطقه ای و بین المللی پذیرا باشند و از طرف دیگر زمینه های بیشتر تعامل اقتصادی، فرهنگی، علمی و بازرگانی را به سرعت برای ایران فراهم سازند.
**ایرنا: مواضع صریح و هدایتگرانه مقام معظم رهبری درباره مسائل هسته ای چه تاثیری بر روند مذاكرات داشت؟
*خرم: رهبر معظم انقلاب در چارچوب سیاست های نظام، مواضع صریح و هدایتگرانه ای را درباره مسائل هسته ای بیان داشتند. حمایت از تیم هسته ای، راهبری و درایت ایشان سبب شد تا كمك بزرگی برای رسیدن به توافق هسته ای با 1+5 صورت پذیرد.
*مطهرنیا: ایشان در پرونده هسته ای ایران به گونه ای اعلام موضع كردند تا بتوانند مسیر دستیابی به امتیازهای بیشتر را برای دستگاه دیپلماسی فراهم سازند. بنابراین زمانی كه مقام معظم رهبری بیان می كنند كه به مذاكرات هسته ای خوش بین نیستند؛ این امر به معنای ایجاد فضای مثبت در دستیابی به امتیازهای بیشتر برای تحركات دیپلماتیك مثبت تیم مذاكره كننده محسوب می شد.
**ایرنا: چشم انداز پیشرفت هسته ای در پسابرجام را چگونه ارزیابی می كنید؟
*خرم: پیشرفت های هسته ایران به یقین پس از توافق هسته ای نیز ادامه می یابد، اكنون كه بسیاری از محدودیت های ایران برداشته شده است، ایران می تواند با كشورهای جهان مراوده های مربوط به صنعت هسته ای داشته باشد.
*مطهرنیا: پسابرجام نقطه آغازین بر پایان پرونده هسته ای است و كار و كوشش بیشتر را طلب می كند، برجام محصول دیپلماسی هسته ای است و انجام دادن و اجرای آن بسیار مشكل تر از دیپلماسی هسته ای خواهد بود زیرا این امر بسیار سخت تر از آن چیزی به شمار می رود كه روی كاغذ نوشته شده است، به این دلیل باید این امر را درك كرد و با شكل دهی یك فضای وحدت ملی و تعامل داخلی، زمینه ایجاد قدرتی پر توان تر در جهت اجرای برجام را فراهم آورد.
** ایرنا: ارزیابی شما از دوران پسا برجام چگونه است؟
*خرم: پرونده هسته ای برای ایران الگویی به منظور توجه به دیگر زمینه های اجتماعی، اقتصادی و ... است، اكنون همگان باید این توافق و دستاورد را الگوی خویش در مسیر دستیابی به موفقیت قرار دهند.
*مطهرنیا: توافق هسته ای، امیدهای زیادی را در ملت زنده كرده است تا مردم ایران بتوانند در كنار اعتدالی كه از آن سخن گفته می شود به آرامش و آسایش افزون تری دست یابند، بنابراین دوران پسابرجام باید نوید دهنده تصویر مطلوبی از آینده برای مردمی باشد كه بیش از چند دهه است كه شهدای فراوانی را در این زمینه داشته اند. در واقع دوران پسابرجام با دیپلماسی وحدت ملی در ایران و همگرایی منطقه ای و بین الملی در خارج از مرزهای كشور، باید زمینه ساز یك نوع فضای مطلوب متكی بر آزادی، اعتدال، آرامش و آسایش برای ملت ایران باشد.
*گروه اطلاع رسانی(فاطمه مهدوی)
پژوهشم**9128**2002**9131