سازمان اکو در آستانه نهمین اجلاس سران (2)
#
تهران ، خبرگزاری جمهوری اسلامی 12/02/85
داخلی.خارجی.سیاسی.اقتصادی.اکو
این عوامل و همچنین داشتن علایق تاریخی ، فرهنگی و سنتی مشترک بین سه
کشور ایران ، ترکیه و پاکستان و قرار گرفتن در یک منطقه حساس و راهبردی
یعنی خاورمیانه ، ضرورت پیدایش یک سازمانی منطقه ای را که بتواند اهداف
سیاسی آمریکا را نیز تامین کند، بیشتر آشکار می کرد.
با این مقدمات در (فروردین 1355 - آوریل 1976) سران ایران ، ترکیه و
پاکستان به مدت سه روز در ازمیر ترکیه گرد آمدند و ضمن بررسی اوضاع جهانی
و منطقه ای، گسترش مناسبات را در زمینه های گوناگون مورد بررسی قرار داده و
با صدور اعلامیه یا عهدنامه ازمیر در واقع نقطه عطفی در همکاری عمران
منطقه ای بوجود آمد.
توسعه ارتباطات ، جهانگردی ، ایجاد مبادله آزاد کالاها از طرق مختلف از
جمله انعقاد قراردادهای بازرگانی ، برقراری مناسبات بیشتر بین اتاق های
بازرگانی موجود و نیز تاسیس اتاقهای بازرگانی مشترک ، بهبود خطوط حمل و
نقل هوایی داخل منطقه و احیانا" تاسیس یک خط هوایی مجهز، مطالعه امکان
سنجی توسعه همکاری بیشتر در خصوص کشتیرانی، از جمله تاسیس یک خط مشترک
دریایی و یا تشکیل یک کنفرانس کشتیرانی منطقه ای برخی از اهداف کشور موسس
سازمان همکاریهای منطقه ای بود.
در کنار اینها می توان از مطالعات و بررسی های لازم برای احداث و بهبود
خطوط ارتباطی راه و راه آهن بین سه کشور، لغو تشریفات روادید عبور بین سه
کشور منطقه برای تسهیل امر مسافرت، همکاریهای فنی بین سه کشور از راه
اعزام کارشناس، تربیت کادر فنی و اعطای بورس،مطالعه و بررسی کلیه امکانات
موجود به منظور توسعه و تحکیم همکاریهای فرهنگی بین سه کشور و همچنین
تاسیس مراکز فرهنگی و هنری برای مطالعات و تحقیقات فرهنگی ، تاریخی و
تمدن سه کشور را از دیگر اهداف ایران قبل از پیروزی انقلاب اسلامی ، ترکیه
و پاکستان ذکر کرد.
هدف نهایی همکاری عمران منطقه ای، توسعه اقتصادی و بالا بردن سطح زندگی
مردم منطقه از طریق همکاریهای اقتصادی، فنی و فرهنگی بود.
سازمان آر.سی.دی پس از تشکیل شدن، موافقت نامه های زیادی را در زمینه
همکاری های صنعتی، کشاورزی ، بانکداری و بیمه، خدماتی و فرهنگی، فنی و
حرفه ای به امضاء رسانید و از بعد عملی نیز در مسیر اجرای این توافقنامه ها
گامهایی برداشت ولی این سازمان در بسیاری از توافقها مثل آلومینیم سازی
اراک، پس از ورود به مرحله عمل موفقیت پیش بینی شده را کسب نکرد و یا به
موفقیت ناچیزی دست یافت.
برخی از این موافقت نامه ها پس از تصمیم گیری در توافق نهایی کشورهای
عضو دچار مشکل شده و مسکوت ماندند و عملا از آنها نتیجه ای عاید نگردید.
با پیروزی انقلاب اسلامی در ایران و که به قطع پشتیبانی آمریکااز سازمان
آر. سی.دی منجر شد فعالیت های این سازمان دچار رکود شد و ادامه این روند
موجب انحلال آن در سال 1359 شد.
پس از انحلال آر.سی.دی تلاشهای ترکیه و پاکستان و نظر مساعد تهران که
ضرورت توسعه همکاریهای منطقه ای و گسترش روابط و مناسبات با همسایگان و
کشورهای جهان سوم به خصوص کشورهای اسلامی را از اهداف اصولی سیاست خارجی
خود اعلام کرده بود، همکاریهای مشترک اقتصادی جدیدی را بر پایه های نوین با
عنوان سازمان همکاری اقتصادی (اکو) از 9 بهمن 1363 آغاز کردند.
بدین ترتیب اکو فعالیت های خود را در چارچوب مشخص شده آغاز و مدتی نیز
بدین منوال ادامه داد. پس از گذشت چهار سال، در سال 1367، گسترش و تقویت
سازمان مذکوراین بار با جدیت بیشتر و سطوح بالاتر از سوی ایران مورد تاکید
قرار گرفت.
نهایتا در سال 1369 یک پروتکل اصلاحی به عهدنامه ازمیر نوشته شده و به
منظور رفع ابهامات حقوقی و تقویت همکاریهای سه جانبه، وزراء امور خارجه
سه کشور در اجلاس ویژه اسلام آباد در خرداد ماه 1369 پروتکل اصلاحی عهدنامه
ازمیر را امضاء کردند.
براساس پروتکل اصلاحی،مجددا سطح اکو از شورای معاونین به شورای وزیران
امور خارجه ارتقاء و تعداد کمیته های فنی اکو ابتدا به 7 و سپس 8 کمیته
افزایش یافت.
اکو در سالهای اولیه تاسیس یعنی از سال 1364 تا سال 71 - 1370 فاقد
ساختار لازم برای یک سازمان جهانی - منطقه ای بود. اکوی اولیه چیزی شبیه یک
مجمع سه جانبه در سطح معاونان وزیران خارجه بود که بیشتر جنبه سیاسی تا
اجرایی داشت.از طرف دیگر از بدو تاسیس اکو در سال 1363 تا سال 1367 ایران
به عنوان یکی از اعضای مهم و اصلی آن درگیر جنک تحمیلی بود و عملا فرصت
مشارکت جدی در سازمان را نداشت.
بنابراین یکی از پایه های اصلی این همکاری سه جانبه گرفتار مسائل مهمتری
بود و انتظار چندانی از آن نمی رفت. به همین دلیل در این دوره چشمداشت
چندانی از اکو وجود نداشت.
در یک نگاه کلی می توان گفت در این دوره انتظارات کشورهای عضو از اکو
سیاسی بود تا اقتصادی و اجرایی محور.
به همین دلیل است که اکو از سال 1364 تا سالهای -1371 1370 یک سازمان
بین الدولی منطقه ای تمام عیار با ساختارهای استاندارد جهانی محسوب نمی-
شد.
با ارتقا سطح سازمان به اجلاس شورای وزیران در سال 1370 و پیوستن اعضای
جدید در سال 1371 سازمان اکوی جدید(کنونی ) در سال 1992 تاسیس (متولد) شد.
با فروپاشی شوروی سابق، جمهوری های تازه استقلال یافته آسیای مرکزی که
به پایگاهی نیاز داشتند تا هم استقلال خویش را تضمین کرده و توسعه اقتصادی
و رفاه مردم خویش را بهبود بخشند، با توجه به روابط فرهنگی نزدیکی که با
بنیانگذاران اکو داشتند در سال 1371 به این سازمان پیوستند.
جمهوری آذربایجان،افغانستان،ترکمنستان، ازبکستان، قرقیزستان، قزاقستان
و تاجیکستان باامضای سند الحاق به عهدنامه ازمیر در 7 آذر 1371(28 نوامبر
1992) به عضویت دائم اکو درآمدند.
گسترش اکو و افزایش تعداد کشورهای عضو نیاز به بازبینی اساسی این
سازمان را فراهم نمود.
در سومین نشست سران اکو در اسفند ماه 1373، تشکیل گروهی از خبرگان
برای تجدید نظر در عهدنامه ازمیر، بازبینی ساختار اکو و تدوین یک راهبرد
نوین همکاری اقتصادی مورد تائید و تصریح واقع شد.
گروه خبرگان پس از برگزاری چهار اجلاس در استانبول ( تیر ماه 1374 )،
عشق آباد( مرداد 1374) ، تهران (دی 1374) و استانبول ( اسفند 1374 ) کار
بازبینی عهدنامه ازمیر را به پایان رسانید.
نهایتا عهدنامه جدیدازمیر در ششمین اجلاس شورای وزیران اکو در عشق آباد
تصویب و در 24 شهریور 1375 در اجلاس فوق العاده شورای وزیران اکو در ازمیر
ترکیه امضاء شد.
پس از تصویب عهدنامه ازمیر جدید و امضای اسناد الحاق به آن توسط 7 عضو
جدید زمینه تصویب اسناد بنیادین دیگر و نهادینه شدن فعالیت های اکو فراهم
شد.
برنامه عمل کویته (اولین برنامه عمل اکو)، "آئین نامه اجرایی اکو" و
"روش کاری اکو" در جریان سومین نشست شورای وزیران اکو در کویته پاکستان
به تصویب رسید.
این روند با برگزاری دومین اجلاس سران اکو و نشست ویژه شورای وزیران در
تیر 1372 در استانبول که طی آن اعلامیه استانبول در خصوص چشم انداز دراز
مدت اکو و یادداشت تفاهمهای همکاری با بانک توسعه اسلامی و اسکاپ به امضاء
رسید ، تداوم پیدا کرد.
در سومین اجلاس سران اکو و نشست ویژه شورای وزیران در اسلام آباد (اسفند
1373) اسناد مهم دیگری مانند موافقت نامه تجارت ترانزیت اکو، موافقت نامه
تسهیل صدور رویداد برای بازرگانان منطقه اکو، موافقت نامه تاسیس کشتیرانی
اکو، موافقت نامه تاسیس شرکت هواپیمایی اکو، موافقت نامه بانک تجارت و
توسعه اکو، یادداشت تفاهم تاسیس شرکت بیمه اتکایی اکو،منشور موسسه فرهنگی
اکو و منشور بنیاد علمی اکو امضا و گروه خبرگان برای تجدید ساختار سازمان
ایجاد گردید.
در دی ماه 1375 نیز اجرای طرح تجدید ساختار اکو آغاز شد و شورای قائم
مقامان اکو جای خود را به شورای نمایندگان دائم داد و از این تاریخ
کشورهای عضو نماینده دائم نزد اکو تعیین کردند.
درست به همین دلیل است که سازمان همه ساله 28 نوامبر را بعنوان سالگرد
تاسیس اکو (در 28 نوامبر 1992) و روز سازمان همکاری اقتصادی (اکو) جشن می
گیرد.
اکو سازمان جوانی است که در پانزدهمین سال عمر خود بسر می برد. در واقع
از زمان 1371(1992) به بعد سازمان باارتقای سطح همکاری های منطقه ای به سطح
وزیران خارجه و سران و افزایش اعضای آن به ده کشور عضو ، اکو در قامت یک
سازمان منطقه ای - بین المللی تمار عیار ظاهر شد.
از زمان گسترش سازمان کشورهای عضو به طور فعال تلاش کرده اند که روند
توسعه منطقه از طریق فعالیت های دسته جمعی را تسریع کنند.
بطور کلی، در نگاه به گذشته، حیات سازمان اکو از زمان گسترش آن را می-
توان به دو دوره نسبتا مشخص تقسیم کرد.
در دوره اول (از سال 1371تا1376) یا دوره تثبیت سازمان، اسناد بنیادین
اکو امضا و موافقت نامه ها و طرح عمل های مهمی به امضاء رسیدند.
در دوره دوم (از سال 1376 تاکنون ) تجدید ساختار سازمان و تلاش برای
اجرای اسناد، برنامه ها و پروژه های تصویب شده در دوره قبل آغاز شد.
از چنین چشم اندازی تکمیل بعضی تسهیلات در مبادی ورودیهای مرزی، اتصال
شبکه راهها و راه آهن های کشورهای عضو، چاپ و انتشار نقشه شبکه راهها و
راه آهن های اکو، به مرحله عملیات رساندن قطار مسافرتی اکو در مسیر آلماتی،
تاشکند، عشق آباد،تهران، استانبول و بلعکس آغاز بکار منظم قطارهای باری
از آلماتی تا ترکیه از طریق ایران، نهادینه شدن همکاری بین مقامات ذیربط
کشورهای عضو مثلا از طریق برگزاری منظم اجلاسهای وزرا در بخش های تجارت، حمل
و نقل، انرژی، کشاورزی ، صنعت، محیط زیست و اقتصاد و دارایی، تاسیس روابط
همکاری با سازمانهای بین المللی و اجرای مشترک چندین پروژه در زمینه های
انرژی ، تجارت، حمل و نقل، کشاورزی، کنترل مواد مخدر و ظرفیت سازی
دبیرخانه را می توان از دستاوردهای آن ذکر کرد.
به موازات تثبیت فعالیت های سازمان و نهادینه شدن همکاری کشورهای عضو
در چارچوب آن، روابط خارجی سازمان نیز رو به توسعه و گسترش نهاد.
تصویب قطعنامه ای در چهل و هشتمین اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل در خصوص
همکاریهای بین دو سازمان نقطه عطفی در تاریخ روابط خارجی سازمان است .
براساس این قطعنامه اکو به عنوان عضو ناظر سازمان ملل پذیرفته شد و پس
از آن همه ساله در اجلاس سالانه مجمع عمومی قطعنامه ای پیرامون روابط بین دو
سازمان تصویب می شود.
ویژگی مهم این سازمان منطقه ای - بین المللی اشتراکات کشورهای عضو آن
در مواردی چون جغرافیا، فرهنک، زبان، تاریخ و مذهب است.
سازمان همکاریهای اقتصادی اکو با توجه به گستردگی جغرافیایی اعضای آن
که به 7 میلیون و 211 کیلومتر مربع با بیش از 350 میلیون نفر جمعیت می رسد
به لحاظ وسعت و جمعیت دومین سازمان همکاری منطقه ای در جهان است.
ادامه دارد......
سیام / 1436ـ1415