توسعه دیپلماسی علمی كشور نیازمند فعالیت های گسترده است

به گزارش گروه علمی ایرنا، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب اسلامی بند ششم از سیاست های ابلاغی علم و فناوری را به دیپلماسی علمی یا مواردی كه به صورت كامل تحت تاثیر دیپلماسی علمی و فناوری هستند اختصاص داده اند.
ردیف های مرتبط با دیپلماسی علمی و فناوری عبارتند از: 1) توسعه و تقویت شبكه های ارتباطات علمی ملی و فراملی 2) گسترش همكاری و تعامل فعال، سازنده و الهام بخش در حوزه علم با سایر كشورها 3) استفاده از ظرفیت های علمی و فنی ایرانیان مقیم خارج و جذب متخصصان برجسته سایر كشورها .
محمد جواد دهقانی رییس مركز منطقه ای اطلاع رسانی علوم و فناوری به خبرنگار علمی ایرنا گفت: موارد اول و دوم دقیقا به معنی دیپلماسی علمی فناوری بوده و یكی از مهمترین راه های حصول مورد سوم نیز دیپلماسی علمی و فناوری است.
سرپرست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) اظهار داشت:استفاده از قدرت علمی و فناوری به منظور توسعه و تعمیق روابط دیپلماتیك با سایر كشورها مهمترین تعریف دپیلماسی علمی و فناوری است. هر چند جایگاه پژوهشگران و عالمان علم و فناوری در جوامع مختلف متفاوت است، اما شواهد نشان می دهد كه در هر جامعه ای نقش بدنه علمی به ویژه جامعه دانشگاهی در ابعاد مختلف سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و حتی نظامی بسیار با اهمیت است.
دهقانی افزود: این نقش گاه مستقیما با تصدی مشاغل مدیریتی و مشاوره ای یا به صورت غیر مستقیم با تعلیم و تربیت دانش آموختگان اثر خود را نمایان می سازد. این دانش آموختگان بعدا در مشاغل مهمی در سطح كشورها به كار گمارده می شوند. دامنه اثر جامعه دانشگاهی و پژوهشگران در یك كشور فقط به دانشگاه ها محدود نمی گردد، بلكه به كل اركان آن كشور باز می گردد.
به گفته دهقانی، دیپلماسی علمی و فناوری به صورت عملیاتی در اولین سطح به تعامل دو محقق در دو كشور مختلف حول محور انجام یك پژوهش، فناوری یا نوآوری اطلاق می گردد كه هر یك می توانند به صورت یك فعالیت پژوهشی مشترك یا ثبت اختراع و یا یك محصول ارائه گردند. این تعامل می تواند بین چندین محقق از چند كشور یا چند دانشگاه یا موسسه تحقیقاتی یا صنعتی صورت پذیرد.
اعتماد علمی و اخلاقی مهمترین عنصری است كه در طول زمان بین محققان شكل گرفته و فضا را برای پژوهش های مشترك بعدی باز می كند. زمانی كه این تعاملات علمی در سطح گسترده ای بین محققان دو یا چند كشور به شكل بلند مدت صورت پذیرد تاثیر آن قابل ملاحظه خواهد بود.
این تعاملات در سطحی بالاتر از محقق، تعاملات بین موسسات و دانشگاه های دو یا چند كشور را در بر می گیرد كه به صورت شریك ثابت تحقیقاتی یكدیگر محسوب می شوند.
رییس مركز منطقه ای اطلاع رسانی علوم و فناوری (RICeST) در ادامه گفت: علیرغم اینكه كشورهای پیشرفته تر به لحاظ علم و فناوری، دیپلماسی علم و فناوری را در بطن سیاست های علمی شان قرار داده اند و از آن به شدت پشتیبانی می كنند، اما آنها در مهندسی دیپلماسی علمی و فناوری در ابتدای راه هستند.
وی ادامه داد:مهندسی دیپلماسی علمی نیازمند نظام و ابزارهای خاصی است كه هدف آن توسعه هدفمند تعاملات علم و فناوری است. با این حال كشورهای بلوك غرب شبكه تعاملات علم و فناوری منسجمی را بر مبنای سیاست های علمی به ویژه در یك دهه گذشته ایجاد كرده اند. اینكه طول عمر سیاست های پشتیبان توسعه روابط بین كشورهای بلوك غرب عمدتا به یك دهه اخیر می رسد و كشور این مهم را جزء سیاست های علم و فناوری خود آورده جای تقدیر دارد كه این مهم درك شده است.
دهقانی افزود: هر چند جمهوری اسلامی ایران رتبه كمیت تولید علم یعنی تعداد مدارك و مقالات علمی ثبت شده در پایگاه های استنادی بین المللی خود را در طی سالیان گذشته افزایش داده است، اما برای ارتقای جایگاه دیپلماسی علمی و فناوری باید برنامه ریزی جدی صورت گیرد.
وی ادامه داد: اطلاعات استخراج شده از پایگاه استنادی آی.اس.آی در تاریخ 9 آبان امسال نشان می دهد كه اگر كل تولیدات علمی دنیا در فاصله 2012 تا 2014 را گردآوری و براساس كشورهای تولید كننده رتبه ها را تحلیل كنیم، آنگاه رتبه كمیت تولید علم جمهوری اسلامی ایران 21 است. این شامل كلیه اطلاعات مدارك منتشر شده در كنفرانس ها و مجلات علمی بین المللی معتبر می گردد.
دهقانی گفت: حال اگر تنها مدارك ثبت شده در مجلات معتبر علمی در این پایگاه را مورد تجزیه و تحلیل قرار دهیم، رتبه كمیت تولید علم كشور به 20 ارتقا خواهد یافت، اما رتبه دیپلماسی علمی كشور وضعیت متفاوتی را نشان می دهد.
سرپرست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) اظهار داشت: متاسفانه رتبه دیپلماسی علمی كشور در بین 50 كشور كه بیشترین تولیدات علمی دنیا را تولید كرده اند 49 است. به عبارت دیگر در حوزه دیپلماسی علمی، كشور به تلاش و برنامه ریزی جدی نیازمند است.
وی گفت: براساس اطلاعات مستخرج شده نزدیك به22٪ ( بیست و دو درصد) مداركی كه توسط پژوهشگران كشور در فاصله زمانی 2012-2014 در مجلات بین المللی معتبر منتشر شده اند با مشاركت سایر كشورها بوده است.
دهقانی افزود: كشور سوییس با وجود اینكه رتبه 15 كمیت تولید علم دنیا را در اختیار دارد، اما به دلیل اینكه 69٪ ( شصت و نه درصد) از مداركش را با مشاركت بین المللی تولید می كند، رتبه دوم دیپلماسی علم دنیا را در اختیار دارد. بعد از سوییس كشور اتریش در جایگاه سوم دیپلماسی علمی دنیا را در اختیار دارد. كشور اتریش دارای رتبه كمیت تولید علم یا تعداد مقالات منتشر شده در مجلات معتبر 24 ولی 67٪ ( شصت و هفت درصد) تولید علم این كشور حاصل فعالیت مشترك این كشور با سایر كشورهای دنیا است.
به گفته سرپرست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC)، به طور كلی بیش از نیمی از 50 كشور برتر تولید كننده علم دنیا، حداقل 50٪ ( پنجاه درصد) تولید علم خود را به صورت مشاركتی تولید می كنند و 76٪ ( هفتاد و شش درصد) این كشورها بیش از 40٪ ( چهل درصد) تولید علم خود را با مشاركت سایر كشورهای دنیا تولید می كنند.
دهقانی افزود: كشور تركیه از لحاظ كمیت تولید علم رتبه 17 دنیا را كسب كرده است، اما دیپلماسی علمی در این كشور بسیار ضعیف است، به گونه ای كه این كشور رتبه 50 دپیلماسی علمی در بین 50 كشور برتر تولید كننده علم دنیا را دارد. این واقعیت نشان می دهد كه تركیه الگوی مناسبی برای مقایسه توسعه علمی نمی باشد.
رییس مركز منطقه ای اطلاع رسانی علوم و فناوری (RICeST) ادامه داد: هر چند دپیلماسی علمی در بین كشورهای خاورمیانه در خلال سال های گذشته رشد كرده است، اما در مقایسه با كشورهای اروپای غربی كشورهای خاورمیانه نیازمند تلاش بیشتری برای ارتقا جایگاه دیپلماسی علمی دارند.
دهقانی گفت: بر اساس اطلاعات استخراج شده، رتبه دیپلماسی علمی جمهوری اسلامی ایران در سال های 2005-2000 برابربا 24% ( بیست و چهار درصد) در 2008-2006 برابر 21% ( بیست و یك درصد) و در سالهای 2011-2009 به حداقل میزان یعنی 20% ( بیست درصد) و در 2014-2012 به میزان 22% ( بیست و دو درصد) افزایش یافته است. این در حالی است كه در سال 2002-2000 حدود 29٪ ( بیست و نه درصد) از تولید علم كشورهای خاورمیانه با مشاركت بین المللی تولید می شد و در سال 2014-2012 این رقم به 38٪ ( سی و هشت درصد) افزایش یافته است.
سرپرست ISC خاطرنشان كرد: هر چند سهم تولید علم با مشاركت بین المللی در بین كشورهای اروپای غربی بالا بوده است، اما این روند نیز سیر صعودی را نشان می دهد. در سال 2002-2000 حدود 40٪ ( چهل درصد) كمیت تولید علم این كشورها با مشاركت بین المللی به رشته تحریر در آمده است، اما این رقم در سال 2012 تا 2014 به حدود 55٪ ( پنجاه و پنج درصد) افزایش یافته است. بنابراین تقریبا از هر دو پژوهشی كه در كشورهای اروپای غربی انجام می شود یكی با مشاركت بین المللی است
دهقانی افزود: كشورهای آمریكای شمالی نیز در طول 15 سال گذشته در حوزه دیپلماسی علمی 14٪ ( چهارده درصد) رشد داشته اند. در سال 2002-2000 حدود 23٪ ( بیست و سه درصد) تولیدات علمی كشورهای آمریكای شمالی با مشاركت بین المللی به رشته تحریر در آمده است. این رقم در سال 2012 تا 2014 به 37٪ ( سی و هفت درصد) افزایش یافته است.
وی گفت: علیرغم جایگاه رفیع علمی كشور در سطح بین المللی، استفاده از این پتانسیل برای توسعه دیپلماسی در بین كشورهای منطقه و جهان نیاز به تلاش فراوان و برنامه ریزی جدی دارد.
جایگاه فعلی دیپلماسی علمی كشور شایسته نظام قوی علمی كشور نیست. این در حالی است كه در سند سیاست های كلان علم و فناوری بر گسترش همكاری و تعامل فعال، سازنده و الهام بخش در حوزه علم و فناوری با سایر كشورها و مراكز علمی و فنی معتبر منطقه‌ای و جهانی بویژه جهان اسلام همراه با تحكیم استقلال كشور تاكید شده است.
دهقانی در پایان گفت: در آخرین گزارش ارائه شده توسط نظام رتبدی تایمز در سال 2016-2015، به طور متوسط امتیاز دانشگاه های كشور از وجهه بین المللی 13 از 100 است كه تقریبا نسبت به سایر شاخص های بررسی شده در این رتبه بندی، دانشگاه های كشور در این شاخص ضعیف تر عمل كرده اند.
همكاری های علمی بین المللی یكی از راه های بهبود وجهه بین المللی دانشگاه ها است. همكاری با مراكز معتبر علمی در سطح جهان، كشورهای اسلامی و منطقه باعث ارتقا هر چه بهتر دیپلماسی علمی شده و همچنین باعث شكوفائی هر چه بیشتر علمی كشور و توسعه ارتباطات با جهان بویژه كشورهای اسلامی می گردد.
سرپرست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) گفت: لازم است ماهیت دیپلماسی علمی درك شده و بر اساس یك نقشه راه و برنامه راهبردی معین عمل شده تا از برنامه های مقطعی و غیر آینده نگر در آن پرهیز شود.
علمی**2038**1440