خودمراقبتي گام اول سلامت، اهداكنندگان خون پيشگامان فرهنگ خودمراقبتي

به گزارش ايرنا، همگام با افزايش ميانگين سني ايرانيان درخواست ها براي خدمات پزشكي نيز افزايش خواهد يافت و بديهي است كه افزايش ارائه خدمات پزشكي چه از سوي دولت و چه از جانب بخش خصوصي مستلزم اعتبارات كافي و افزايش هزينه هاي زندگي ايرانيان است.

بنابراين بايد، به دنبال راهكاري بود تا روند افزايش هزينه هاي درماني كشور را كاهش داد؛ يكي از راهكاري مطلوب ترويج فرهنگ خودمراقبتي است، چرا كه جمعيت جوان افرادي پويا و پذيرنده آموزش محسوب مي شوند كه هريك از آنها در صورت آموختن مسير و فرهنگ خود مراقبتي مي توانند هم خود را از بسياري از خطرات تهديد كننده سلامت مصون بدارند و هم سفيري براي ترويج اصل خودمراقبتي باشند تا آموخته هاي خويش، كه بخشي از آن نيز حاصل شده از آموزش عمومي در جامعه است را به ديگران انتقال دهند.

يقينا زماني كه فرهنگ خودمراقبتي در جامعه نهادينه شود مي توان تضمين نمود كه در ساليان آتي افرادي پاي به سن ميانسالي و كهنسالي مي نهند كه در جهت حفظ سلامت خود و جامعه بسيار كوشيده اند و كوشش ايام جواني ختم به شادابي كهنسالي گرديده و از طرفي هزينه هاي بخش بهداشت و درمان كشور نيز كاهش يافته است. هم اكنون با تلاش 40 ساله سازمان انتقال خون ايران فرهنگ خود مراقبتي در ميان قشر اهداكننده خون، فرهنگي نهادينه شده است.

خود مراقبتي علمي است كه در آن هر فرد از دانش، مهارت و توان خود به عنوان يك منبع استفاده مي كند تا به طور مستقل از سلامت خود مراقبت كند. منظور از به طور مستقل، تصميم گيري درباره خود و با اتكا به خويشتن است، البته اين تصميم گيري مي تواند شامل مشورت و كسب كمك تخصصي و يا غير تخصصي از ديگران نيز باشد.

بر اساس اين تعريف اغراق نيست اگر اهداكنندگان خون را پيشگامان فرهنگ خودمراقبتي در جامعه بناميم چرا كه اهداكننده خون آگاه، فردي است مسوول و متعهد به ارزش هاي اجتماعي كه خون خود را براي نجات زندگي همنوع دردمندش اهدا مي كند، فرجام اين مسووليت پذيري همسو با انجام خودمراقبتي باعث گرديده است تا اهداكننده خون مستمر هيچ دليلي براي پنهان كردن وضعيت سلامتي خود و شرايطي كه باعث رد صلاحيتش جهت اهداي خون مي شود، نداشته باشد و بر اساس آمار، شيوع عفونت هاي قابل انتقال از راه خون در بين اهداكنندگان داوطلب و مستمر بسيار ناچيز است.

فرد حيات بخش به همنوعان به خوبي مطلع است كه براي سالم بودن خوني كه اهدا مي كند، بايد از سلامت جسمي و رواني براساس استاندارد هايي تعريف شده برخوردار باشد؛ برهمين اساس از رفتارها و فعاليت هايي كه سلامتي وي را به خطر مي اندازند پرهيز مي نمايد.

اگرچه فعاليت خودمراقبتي توسط اهداكننده خون صورت مي گيرد، اما اين مراقبت فرزندان، خانواده، دوستان، همسايگان و به عبارتي بسياري از گروه هاي همشهريان را نيز در برمي گيرد.

فرهنگ خودمراقبتي داراي سه ويژگي اصلي است كه تمام اين سه ويژگي در فرد اهداكننده خون تحقق يافته است؛ داوطلبانه بودن اين رفتار يكي از اين ويژگي ها است.

دور زماني قبل از تاسيس سازمان ملي انتقال خون كشور، اهداكنندگان حرفه اي كه عموما از اقشار آسيب پذير و گروه هاي پر خطر بودند در ازاي دريافت مبالغي خون خود را مي فروختند، پس از تاسيس سازمان ملي انتقال خون اين رويه برچيده شد و رفته رفته با همت مضاعف اهداكنندگان رفتار اجتماعي كمك به همنوعان، با اهداي خون صد در صد داوطلبانه تجلي يافت.هم اكنون خون مورد نياز كشور با اهداي خون اهداكنندگاني تامين مي شود كه كم خطرترين و سالم ترين افراد جامعه اند.

يكي ديگر از ويژگي هاي اهداي خون، انجام آن در اثر آموزش است. تغيير فرهنگ و باورهاي غلط در جامعه 41 سال پيش كه ارايه خون در ازاي دريافت پول بوده بدون شك كاري زمانبر و طاقت فرسا بوده است، ليكن در كمترين زمان ممكن در مقايسه با تجربيات ساير كشور ها، اين مهم توسط سازمان انتقال خون كشور عملي شده است و با آموزش هاي عمومي كه توسط دفاتر آموزش، جذب و حفظ اهداكنندگان تمامي پايگاه هاي كشور به مردم منتقل گرديده است هم اكنون سازمان انتقال خون كشور سالانه ميزبان دو ميليون اهداكننده خون است.

از ديگر ويژگي هاي اين كار خداپسندانه اين است كه حق و مسووليتي همگاني براي حفظ سلامت خود و نزديكان است. در گواه تحقق يافتن اين اصل در ميان جامعه اهداكنندگان همين كافي است كه از هر سه نفر يك نفر در طول زندگي نيازمند به خون و فرآورده خوني خواهد بود و از سويي هيچ جايگزين كاملي براي خون يافت نگرديده است، بنابراين وظيفه اجتماعي كمك به همنوع بيش از ساير اقشار در ميان اهداكنندگاني كه با اهداي خون سالم و كافي به بيماران نيازمند كمك كرده اند تبلور يافته است.

خودمراقبتي براي حفظ سلامت، يكي از انواع خودمراقبتي است كه توسط اهداكنندگان خون صورت مي پذيرد و به عنوان فرهنگي نهادينه شده در ميان قشري تاثيرگذار در جامعه مي توان از آن ياد كرد.

خودمراقبتي با هدف حفظ سلامت خود و ديگران انجام مي شود. مطالعه اي در سال 1382نشان داد كه بخش عمده سال هاي از دست رفته عمر در كشور ما به سبب مرگ زودرس و معلوليت هاي ناشي از حوادث، بيماري هاي رواني و اختلالات رفتاري و همچنين بيماري هاي قلبي عروقي است.

كاهش بار اين بيماري ها قطعا مستلزم ارتقاي سطح آگاهي مردم و تغيير رفتار سلامت آنها است. منبع اطلاعات بيشتر مردم در حوزه سلامت معمولا نشريات، اينترنت و تلويزيون است و اين در حالي است كه متاسفانه فقط كسر كوچكي از اين اطلاعات مستند و قابل اعتمادند.

خودمراقبتي در بيماري هاي جزئي؛ بخش عمده اي از بيماري بر اساس باور عمومي بيماري جزئي قلمداد مي شود، بيماري هايي كه در مدتي كوتاه، بدون درمان و يا با درمان هاي ساده خانگي بهبود مي يابد.

مطالعه اي در انگلستان نشان داده است كه در حدود 20 درصد از مراجعات به پزشكان و مراكز درماني، مربوط به همين بيماري هاي جزئي است در حالي كه بخش عمده اي از اين بيماري هاي توسط خود مردم قابل مراقبت است. طبق آمار شبكه سلامت انگلستان در حدود دو سوم مشاوره هاي پزشكان عمومي، كه منجر به تجويز دارو مي شود، بدون دارو و يا با استفاده از داروهاي بي نياز از نسخه پزشك درمانپذير است.

توصيه هاي خودمراقبتي مي تواند مردم را توانمند سازد تا به طور مناسب و راضي كننده اي مشكل خود را حل نمايند و از دريافت غير ضروري دارو نيز اجتناب ورزند. در صورت محقق شدن فراگير اقدامات خودمراقبتي توسط افراد جامعه حجم صرفه جويي مالي بسيار چشمگير خواهد بود و اگر به اين صرفه جويي مواردي نظير عدم نياز به غيبت از كار روزانه براي مراجعه به مراكز درماني، هزينه هاي حمل و نقل و موارد ديگر را بيافزاييم حجم صرفه جويي بسيار بيشتر نيز خواهد بود كه مي توان ماحصل درآمد از تحقق اين اقدامات را در راستاي افزايش خدمات پزشكي هزينه نمود.

خودمراقبتي در بيماري هاي مزمن يكي ديگر از خودمراقبتي است. امروز بيماري هاي مزمن به عنوان چالش اصلي نظام هاي سلامت جهان مطرح است و ايران نيز از اين چالش برحذر نيست. اپيدمي هاي بيماري هاي غير واگير 60 درصد از موارد مرگ و مير در جهان است و 75 درصد از هزينه هاي نظام سلامت آمريكا به دليل وجود بيماري هاي مزمن است.

پاسخگويي به اين حجم از خدمات مورد انتظار در مراقبت بيماري هاي مزمن، اولويتي كليدي براي بخش سلامت محسوب مي گردد و حمايت از خودمراقبتي در بيماري هاي مزمن، جزئي اساسي از اين كار است. به عنوان مثال در بيماري هايي نظير ديابت، آسم و ساير بيماري هاي مزمن از اين قبيل، مزاياي آموزش خودمراقبتي به اثبات رسيده است به گونه اي كه فرد مبتلا به ديابت مزمن در حدود سه ساعت در سال را به مشاوره تخصصي با پزشك ديابت اختصاص مي دهد و هشت هزار و 757 ساعت باقيمانده را با استفاده از توصيه هايي كه در آن سه ساعت به دست آورده است و با استفاده از مهارت هاي خودمراقبتي خواهد گذراند.

در پايان نوشتار مي توان به اختصار محور هاي خودمراقبتي را مسووليت پذيري افراد در مقابل سلامت خود از طريق اتخاذ سبك سالم زندگي و تدبيرانديشي جهت جلوگيري از رخداد حوادث و بيماري ها عنوان نمود و يادآور شد كه دستيابي به فرهنگي نهادينه شده كه موجب ارتقاي چشمگير سلامت جامعه خواهد شد، نيازمند تعامل بسياري از نهاد هاي آموزشي، بهداشتي و درماني و همچنين سازمان ها، ادارات، ارگان هاي دولتي و غيردولتي و تشكل هاي مردم نهاد فعال در تمامي حوزه هاي بهبود فرهنگ است.

هفتم آوريل روز جهاني بهداشت است و مصادف با اين روز( 18 فروردين) در تقويم ايران روز ملي سلامتي درج شده است و در كشور نيز هرساله برنامه هايي به همين مناسبت و در راستاي ارتقاي سلامت هموطنان به انجام مي رسد.

يادداشت از دكتر محمد سعيد كريميان، مديركل اداره كل انتقال خون استان كردستان

6108