در ادامه اين گزارش به قلم 'ويدا باغباني' آمده است: لباس كُردي يكي از زيباترين، متنوع‌ترين و پوشيده‌ترين لباس‌هاي محلي است كه به جهت متنوع بودن آن در سطح دنيا كم‌نظير است.
يكي از نشانه‌هاي هر ملتي كه نماد ملي و فرهنگي آن ملت و ميراث گذشتگان محسوب مي‌شود، لباس است.
لباس از بارزترين نمادهاي فرهنگي، مهم‌ترين و مشخص‌ترين مظاهر قومي و همچنين از سريع الانتقال‌ترين نشانه‌هاي فرهنگي است كه به سرعت تحت تاثير پديده‌هاي فرهنگ‌پذيري در بين جوامع گوناگون انساني قرار مي‌گيرد.
لباس همواره نشانگر بخش عظيمي از نيازهاي مادي و معنوي انسان‌ها بوده كه دانش فرهنگي و تصورات و تفكرات و جهان‌بيني يك گروه قومي را نشان مي‌دهد.
محيط زيست طبيعي، نوع معيشت، روابط و منزلت‌هاي اجتماعي، مواد و مصالح موجود در محيط زندگي از عواملي هستند كه در شكل‌گيري لباس دخالت دارند.
بايد گفت كه در جاي جاي ايران اسلامي به واسطه وجود اقوام مختلف، از جمله كُرد، ترك، لر، بلوچ، تركمني، بختياري و ... مي‌توان انواع پوشش‌ها را مشاهده كرد.
لباس كردي يكي از زيباترين، متنوع ترين و پوشيده‌ترين لباس‌هاست
لباس كُردي يكي از زيباترين، متنوع ترين و پوشيده‌ترين پوشش‌هايي است كه به نوشته سياحان در سفرنامه‌هايشان، در سطح فرهنگ مردم دنيا كم‌نظير است؛ به طوري كه اين لباس در چندين جشنواره مختلف بين‌المللي مقام اول را به لحاض پوشش، زيبايي و تنوع طرح به‌خود اختصاص داده است.
تنوع پوشش‌ها و البسه‌هاي محلي كُردي، ملون بودن و اهميت دادن به پوشش توامان با زيبايي و تاثيرات عوامل جغرافيايي و جويي در ايجاد اين تنوع ها تاثيرات بسزايي داشته است.
با توجه به مصارف عمده‌ي اين لباس، تعداد زيادي از صنعتگران كردستان به دوخت انواع لباس محلي، زنانه و مردانه مي‌پردازند.
هنر دوخت پوشش‌هاي كُردي با توجه به تنوع و تعدد فرم‌ها و كاربردهاي مختلف آن از غني‌ترين هنرهاي اين مرز و بوم بوده كه پرداختن به آن مستلزم شناخت و تبحر زيادي مي‌باشد.
انواع البسه مردانه و زنانه كُردي بر اساس مناطق مورد استفاده آن نام گذاري شده‌اند كه از جمله آنها مي‌توان به اسامي لباس‌هاي زنانه از جمله اورامي، كردي سنندجي، سقزي، مريواني، بانه‌اي و... اشاره كرد.
همچنين از ميان لباس‌هاي مردانه منطقه كردستان نيز مي‌توان به لباس 'چوخه و رانگ'، 'كه‌وا پانتول'، 'مرادخاني'، 'ملكي'، 'شكاكي'، 'اورامي ' و... اشاره كرد.
كاركردهاي متنوع و مختلف البسه محلي اين منطقه به لحاض فرهنگي، جايگاه اجتماعي، مناسبت‌هاي خاص، جشن‌ها و... باعث شده كه اهميت پرداختن به آين هنر در ميان صنعتگران از ويژ‌گي خاصي برخوردار باشد.
قدمت لباس كردي
قدمت لباس كردي به قدمت خود مردمان كُرد برمي گردد و اگر بخواهيم به تصويري مستند از قديميترين لباس كردي استناد كنيم، گوياترين تصاوير نقش برجسته‌هاي دوره هخامنشي است، در اين نقش برجسته ها تصاويري از سربازان و سرداران ماد وجود دارد.
با توجه به اينكه مادها را برابر مستندات تاريخي نياي كُردها مي‌دانيم پس مي‌توان اين تصاوير را قديميترين تصاوير از لباس كردي دانست؛ لباس و مخصوصاً كلاه مادها شباهت زيادي با لباس كردي(قبل از تغيير عمده آن در دوره قاجار ) دارد؛ كلاهي مشابه اين كلاه هنوز در بعضي از مناطق كردستان استفاده مي شود و به آن «سه‌ر كلاوه» و يا «كليته» مي گويند.
اولين طرح‌هاي كشيده شده از لباس كردي مربوط به زماني است كه مستشرقان اروپايي به ايران آمدند، يعني از دوره صفويه به بعد طرح هاي ارزنده‌اي از لباس مردمان آن زمان توسط اين مستشرقين كشيده شده و در سفرنامه هاي آنان موجود است؛ چند طرح برگرفته از اين سفرنامه‌ها در قطعي بزرگتر كپي شده و اكنون در خانه كُرد سنندج در معرض ديد علاقمندان قرار دارد.
قديمي ترين عكس هايي كه لباس كُردي در آن ها نشان داده شده، مربوط به دوران ناصرالدين شاه قاجار است، كه به اسم منطقه و شخص استفاده كننده نيز اشاره شده است، مجموعه‌اي از اين عكس‌ها در خانه كُرد نيز موجود است.
قطعا در طول زمان لباس كُردي تكامل يافته و به شكل امروزي در آمده است، عمده‌ي اين تكامل بعد از دوره قاجار بوده كه تنوع در پارچهها بيشتر شده است و در دوره اخير اين تنوع بسيار رو به فزوني گذاشته تا جايي كه لباس مورد استفاده به خصوص در لباس‌هاي زنانه تفاوت بسياري با لباس 100 سال پيش پيدا كرده است.
قسمت هاي مختلف لباس كُردي مردانه و زنانه
لباس مردانه كردي شامل قسمت هايي از جمله «چوخه و رانك»، «شال»، «سوراني»، «دستار» « فرنجي»، «پوزوانه» و «كلاه» است.
چوخه و رانك، نيم‌تنه‌اي از جنس پشم يا كتان است و شلواري گشاد به‌نام رانك كه مچ‌پاي آن تنگ است نيز لباس اصلي مردان كُرد را تشكيل مي‌دهد.
سوراني، نوعي آستين شل و دراز است كه داراي شكل مثلثي بوده و بر روي مچ و دست بسته مي‌شود.
شال، كه به آن «پشت وين» و «پشت ينه» نيز گفته مي‌شود، 3 تا 10 متر طول دارد كه در ناحيه كمر بر روي لباس‌ها بسته مي شود.
دستار و كلاه، نيز براي سر مردان كاربرد دارد.
فرنجي، از ديگر پوشش هاي لباس كردي است كه روپوشي پشمي مخصوص مناطق كوهستاني و براي جلوگيري از سرما و گرماي منطقه و عوارض ناشي از آن مانند عفونت سينه، كمر درد، درد كليه و در دو نوع گوش دار و بدون گوش توليد مي شود كه بيشتر در گذشته كاربرد داشته است.
ساق‌بند پشمي (پوزوانه)، در قديم براي جلوگيري از سرماي شديد منطقه در فصل زمستان و حركت آسان در داخل برف و جلوگيري از رسيدن رطوبت به پاها، جلوگيري از گزش مار در فصل تابستان، جمع كردن شلوار گشاد كردي براي عبور از كوهستان ها و سنگلاخ هاي صعب العبور منطقه بوده است.
لباس كُردي زنانه نيز داراي چندين قسمت است كه «پيراهن بلند(كراس)»، «كوا»، «سوخمه»، «كوله بال»، «سلطه»، «شال» و «سروين» را مي توان نام برد.
كراس يا پيراهن بلند، اصلي ترين قسمت لباس زنانه را تشكيل مي‌دهد كه انواع با پولك و بي پولك را دارد.
كوا، لباس بلندي است كه روي پيراهن بلند پوشيده شده و قسمت پشت لباس كُردي را مي پوشاند.
سوخمه، نيم‌تنه‌اي بدون آستين است كه روي پيراهن بلند پوشيده مي شود.
كوله‌بال، نيم‌تنه‌اي داراي آستين تا آرنج دست است.
سلطه، نيز نيم‌تنه‌اي داراي آستين است كه تا آستين هايش تا مچ دست كشيده مي‌شود.
شال، در ناحيه كمر بر روي لباس كردي و يا لباي سقزي بسته مي شود و براي محافظت در برابر سرما يا جمع و جور كردن لباس استفاده مي شود.
سروين، نيز بيشتر در گذشته مورد استفاده زنان مناطق كردنشين قرار گرفته و همراه با كلاه روي سر به طرز خاصي بسته مي‌شده است.
از ميان لباس هاي كُردي مي توان به لباس اورامي اشاره كرد، اين لباس اصيل ترين لباسي است كه در تمام نقاط كردستان از آن استفاده مي شود و جزو تنها لباس هاي ايراني است كه اصالت خود را حفظ كرده است.
لباس كُردي جزيي از فرهنگ منطقه كردستان است
فرزانه فرج اللهي، كارشناس صنايع دستي اداره كل ميراث فرهنگي، گردشگري و صنايع دستي كردستان در گفت‌و‌گو با خبرنگار خبرگزاري دانشجويان ايران(ايسنا)منطقه كردستان، اظهار كرد: لباس كُردي جزيي از فرهنگ منطقه كردستان است كه از قدمت زيادي برخوردار است.
وي افزود: در حال حاضر لباس كُردي سوراني و سقزي در منطقه كردستان بيشترين استفاده را دارد.
فرج اللهي عنوان كرد: لباس هاي زنانه بيشتر از جنس حرير، تور، مخمل و ساتن بوده كه با پولك دوزي، سرمه دوزي، سنگ دوزي، مليله دوزي، منجوق دوزي و ... آراسته مي شوند.
وي اعلام كرد: پارچه بخشي از لباس‌هاي مردانه نيز از جنس مَرز (مرغوز) كه نوعي پشم حيوان است بوده كه خاستگاه آن منطقه آرمرده بانه و هورامان است و پس از طي مراحل مختلف پشم ريسي و نخ ريسي و ... آماده استفاده مي شود.
كارشناس صنايع دستي اداره كل ميراث فرهنگي و گردشگري كردستان در ادامه بيان كرد: به دليل زيبايي و تنوع زياد پارچه‌هاي لباس كُردي، طي سال‌هاي اخير استفاده از لباس كُردي بيشتر شده است و در عروسي‌ها اين مسئله بيشتر نمود دارد.
وي با بيان اينكه طي ساليان اخير كيفيت پارچهها نيز بسيار خوب شده است، تصريح كرد: با توجه به اين مسئله و همچنين اينكه در حال حاضر پارچهها با زيورآلات نيز ادغام شده اند و تنوع بيشتري پيدا كرده اند، استقبال از لباس كُردي نيز به مراتب بيشتر شده است.
فرج اللهي خاطرنشان كرد: به دليل استقبال بيشتر جوانان منطقه از لباس كُردي، به تبع آن مشاغلي همچون كُردي دوزي، مليله دوزي، پولك دوزي، منجوق دوزي و ... نيز در استان بيشتر شده است.
وي در پايان يادآور شد: حدود 80 درصد از صدور كارت و پروانه كسب و كار اين اداره مربوط به كُردي دوزي و دوخت لباس هاي كُردي زنانه و مردانه است.
لباس 'كردي سوراني' و 'سقزي' از اصلي‌ترين لباس‌هاي منطقه كردستان
همچنين زري جلوزاني، يكي از خياطان كُردي‌دوز شهر سنندج در گفت‌و‌گو با خبرنگار ايسناي كردستان، اظهار كرد: از 20 سال پيش كار خياطي لباس‌هاي كُردي را انجام مي‌دهم كه اين كار را با گذراندن دوره‌هاي خياطي در آموزشگاه و دوره‌هاي آزاد ديگر ياد گرفته‌ام.
به گفته خودش در اين مدت كه به كار خياطي مشغول بوده بالغ بر 10 شاگرد تربيت كرده است كه در حال حاضر آنها هم مشغول خياطي هستند.
جلوزاني، اصلي‌ترين لباس هاي منطقه كردستان را لباس كُردي سوراني و سقزي بيان مي‌كند كه در حال حاضر به دليل درخواست خود مشتري‌ها مدل‌هايي نيز به آن اضافه مي‌شود.
وي ادامه مي‌دهد: نسبت به 10 سال استفاده مردم منطقه از لباس‌هاي كُردي بيشتر شده است و دليل اين مسئله مي‌تواند زيبايي و تنوع پارچه‌هاي حال حاضر باشد.
اين خياط سنندجي در پايان يادآور شد: هرچند كه خودم بيشتر دوختن لباس كُردي را مي پسندم اما طي ساليان اخير مدل هاي متنوعي به بازار آمده و سلايق مشتريان نيز تغيير كرده است، به همين دليل برخي از مدل‌هاي كنوني به تاثير از مدل‌هاي غربي برگرفته شده است.
لباس كُردي مطابق باورهاي شرع مقدس دين اسلام است
لباس كُردي كه در تنوع به سان گل‌هاي رنگارنگ بهاري مي‌باشد، اين امتياز را دارد كه بسيار پوشيده بوده و مطابق باورهاي شرع مقدس دين اسلام پديد آمده است.
از ديگر نكات حائز اهميت نيز مي‌توان به منطبق بودن اين لباس با ويژگي‌هاي جغرافيايي خاص منطقه و سردسيري بودن استان كردستان اشاره كرد كه از آن جمله مي‌توان به وجود كلاه‌هاي نمدي، سه‌روين يا سربند (نوعي پارچه كه به دور سر مي پيچند)، پشتوين يا شمال كمر، چه‌تفه (بافته‌اي استوانه‌اي مورد استفاده براي ساق پاها)، قولوانه يا قول‌بند (ساق بند دست‌ها) و چاركه نوعي شنل زنانه اشاره كرد كه همه اين موارد جهت حفاظت از سرما و گرفتار نشدن به بيماري‌هاي سينوزيت و يا امراض كليوي و ... مورد استفاده قرار گرفته است.
اكنون بسيار نيكوست كه اين لباس زيبا را كه هم محجب بوده و هم با فرهنگ بومي منطقه كردستان سازگار است بيشتر به كار ببريم و اجازه ندهيم مدل‌هاي غربي و ماهواره‌ايي را كه با فرهنگ و شرع مقدس دين اسلام سازگاري ندارند، در منطقه رواج پيدا كنند.ك/1
533
سنندج - خبرگزاري ايسنا در گزارشي با عنوان 'آيا لباس كُردي تحت تاثير مدل‌هاي غربي قرار گرفته است؟' علاوه بر تاريخچه، قدمت و تنوع لباس كردي به وضعيت فعلي اين پوشش و ضرورت حفظ آن در برابر تهاجم فرهنگي پرداخته است.