«دولت اسلامی عراق و شام» با نام اختصاری داعش كه یك گروه دهشت افكن (تروریستی) فعال در عراق و سوریه است و حال بخش هایی از سوریه و عراق را زیر اختیار خود دارد، چندی است به رهبری فردی به نام «ابوبكر البغدادی» از تروریست های تكفیری جداشده از شبكه القاعده ایجاد شده و علیه دولت‌های عراق و سوریه و نیز گروههای مخالف دولت سوریه وارد جنگ شده است. این گروه كه شاید بتوان گفت برخاسته از رقابت های منطقه ای، بی ثباتی امنیتی و افراط گرایی مذهبی است، پس از آغاز بحران سوریه در سال 2011 میلادی (1390خورشیدی)، به خشن ترین گروه دهشت افكن منطقه ای تبدیل شد كه حتی دوستان خود در گروه القاعده را نیز از دست داد.
داعش یك گروه مسلح تروریستی است كه اندیشه تكفیری را پیشه خود كرده است و هدف سازمان دهندگان داعش نیز بازگرداندن چیزی است كه آنان آن را «خلافت اسلامی و اجرای شریعت» می نامند و عراق و سوریه نیز جولانگاه عملیات داعش است.
ریشه های تشكیل داعش به سال 2004 میلادی (1383 خورشیدی) باز می گردد، زمانی كه «ابومصعب زرقاوی» (سركرده القاعده در عراق) گروهی به نام «جماعت توحید و جهاد» را تشكیل داد. زرقاوی ریاست این گروه را به عهده داشت و با القاعده به رهبری اسامه بن لادن در آن زمان بیعت كرد و سپس نماینده القاعده در این منطقه شد.
شبكه القاعده در عراق در زمان اشغالگری آمریكا در این كشور به عنوان یك گروه تندرو ضد نیروهای آمریكایی مطرح و همین باعث جذب جوانان عراقی شد كه برای رویارویی با اشغالگران آمریكایی تلاش می كردند و به سرعت بر نفوذ این شبكه و نیروهای آن افزوده و به قدرتمندترین شبه نظامیان مستقر و جنگجو در عراق تبدیل شد.
زرقاوی در سال 2006 میلادی (1385 خورشیدی) در نوار ویدیویی ظاهر شد و تشكیل «شورای مشورتی مجاهدین» به رهبری عبد الله رشید بغدادی را اعلام كرد. زرقاوی در همان ماهی كه تشكیل این شورا را اعلام كرد، كشته شد و ابو حمزه مهاجر به عنوان رهبر شبكه القاعده در عراق انتخاب شد. اواخر سال 2006 میلادی یك گروه نظامی تشكیل شد كه دربرگیرنده همه شبكه‌ها و تشكیلات بنیادگرا در عراق بود. افزون بر اینكه مظهر و نماد اهداف این گروهها بود و نامش نیز « دولت اسلامی عراق» به رهبری ابوعمر بغدادی است. (1)
اما با گسترس اقدام های داعش در عراق و سوریه 2 موضوع چگونگی حمایت مالی- نظامی و پیوستن افراد به این گروه مورد نظر محافل رسانه ای قرار گرفت؛ پیوستن افرادی با ملیت های مختلف به گروه داعش از جمله معماهایی است كه چگونگی آن برای بسیاری نامعلوم است؛ چراكه با توجه به اظهارات و گفته های بسیاری از مقام های كشورهای مختلف جهان، طیف گسترده ای از شهروندان این كشورها از مسیرهای مختلف به گروه داعش پیوسته اند.
داعش با بهره گیری گسترده از شبكه‌های اجتماعی توانسته است تندروهایی از گروههای گوناگون را برای جنگ در سوریه و عراق جذب كند.
در این میان، پیوستن شهروندانی از كشورهای جنوبی خلیج فارس، تركیه و جمهوری آذربایجان، نشان دهنده گسترش پدیده عضوگیری از دیگر كشورها از سوی گروه داعش است.
در این زمینه، گزارش روز یكشنبه یكم تیر خبرگزاری رسمی جمهوری آذربایجان «آپا» مبنی بر كشته شدن حدود 100 شهروند این كشور نشان می دهد كه تلاش گروه های تكفیری برای حضور در این كشور ادامه دارد.
بر پایه گزارش آپا، تاكنون بیش از 100 نفر از شهروندان جمهوری آذربایجان در نبردهای سوریه كشته شده اند كه تصاویر برخی از آنها در شبكه اجتماعی «فیسبوك» منتشر شده است. (2)
با متشنج شدن اوضاع سوریه، عده ای از شهروندان جمهوری آذربایجان عازم آن كشور شده و در تركیب گروههای تروریستی در سوریه سلاح به دست گرفته اند. پیوستن برخی از شهروندان جمهوری آذربایجان به گروههای تروریستی در سوریه و انتشار خبر كشته شدن آنها در رسانه های داخلی این كشور، در ماههای گذشته واكنش های زیادی را از سوی مسوولان دولتی و مراكز مذهبی جمهوری آذربایجان در پی داشته است.
همچنین در دیگر سو، خطر گسترش گروه دهشت افكن داعش از جمله مهمترین خطرات امنیتی محسوب می شود كه در زمان حاضر منطقه را تهدید می كند.
به گزارش هفته گذشته روزنامه روسی پراودا، شبكه های اجتماعی تصاویری را منتشر كرده اند كه از قصد گروهك تروریستی داعش برای حضور در كشورهای قبرس، جمهوری آذربایجان و تركیه در آینده خبر می دهد.
این روزنامه نوشت: داعش قصد دارد دولت مورد نظر خود را در سرزمینی كه اشغال می كند، برپا نماید.(3)
پیش از این، گروه داعش از قصد خود برای نفوذ در كویت خبر داده بود كه با واكنش دولتمردان كویتی روبرو شد.
تحرك گروه داعش در مناطق پیرامونی نشان می دهد كه برخی كشورهای منطقه كه حتی شاید از حوزه عملیاتی این گروه دور باشند نیز زیر تاثیر فضای امنیتی ایجاد شده در منطقه قرار گرفته اند. جمهوری آذربایجان یكی از كشورهایی است كه با توجه به گزارش های تایید شده از نهادهای این كشور، هدف عضوگیری گروه داعش قرار گرفته است.
جمهوری آذربایجان اگرچه با دولتی سكولار شناخته می شود اما دارای جامعه ای اسلامی است كه هنوز در بیشتر نقاط این كشور گرایش های دینی و مذهبی قدرتمندی جریان دارد. از این منظر، عضوگیری گروه داعش در این كشور را می توان از 2 زاویه مورد بررسی قرار داد:
نخست، فرایند عضوگیری گروه داعش افزون بر دایره كشورهای غربی كه طیف گسترده ای از آمریكا، انگلیس تا اروپای شمالی را دربر می گیرد، حال وارد دایره منطقه ای نیز شده است. در چنین وضعیتی كشورهایی همچون جمهوری آذربایجان نیز كه پیش از این صحنه حضور گروه های وهابی بوده، وارد چنین روندی می شود.
وهابی ها پس از استقلال جمهوری آذربایجان در سال 90میلادی به كمك بنیادهای به اصطلاح خیریه به جمهوری آذربایجان راه یافته اند. مسجد ابوبكر با كمك مالی یكی از بنیادهای خیریه كویتی در سال 1998 در باكو احداث و سرپرستی آن به فردی كه در عربستان سعودی تحصیل كرده بود، واگذار شد. در واقع وهابی ها به عنوان یك گروه تبلیغی بیگانه با استفاده از فضای دینی و عقیدتی موجود، وارد صحنه جمهوری آذربایجان شده اند و مبلغان این فرقه از سال 1995میلادی به بعد تبلیغ وهابی گری و تخریب سایر مذاهب اسلام به ویژه تشیع را دنبال كردند. برخی از آثار نظریه پردازان سلفی به زبان آذری ترجمه و كتب شرعی برای وهابی ها تهیه و به جوانان آذربایجانی پیشنهاد شد تا به صورت رایگان در كشورهای حامی وهابیت تحصیل كنند. (4)
دوم؛ طی یك دهه گذشته، گروه های سلفی در كشورهایی امكان رشد یافته اند كه احزاب میانه رو اسلامی امكان بروز عقاید و حضور در ساختار سازمان سیاسی و اجتماعی جامعه را نیافته اند. جمهوری آذربایجان از جمله كشورهایی است كه در سال های گذشته احزاب و گروه های اسلامی آن اجازه فعالیت دینی و سیاسی نداشته اند.
«حزب اسلامی» از جمله احزابی بود كه با مجوز وزارت دادگستری جمهوری آذربایجان، فعالیت سیاسی خود را با گرایش های اسلامی در سال 1992 میلادی (1371 خورشیدی) به رهبری «علی اكرام علی اف» آغاز كرد و با شعارها و موضع گیری های اسلامی به فعالیت پرداخت. فعالیت این حزب در سال 1996میلادی (1375 خورشیدی) توسط دولت جمهوری آذربایجان با مشكلات جدی روبرو شد و تعدادی از رهبران آن زندانی و تعدادی هم مجبور به مهاجرت شدند.(5)
بر این پایه به نظر می رسد، تا زمانی كه فضای فعالیت احزاب اسلامی میانه رو در این جمهوری قفقاز جنوبی فراهم نگردد، امكان رشد و نمو گروه های سلفی تندرو (تكفیری) نیز بسیار خواهد بود. در این زمینه عضوگیری گروه داعش و قرار دادن كشورهایی همچون جمهوری آذربایجان و تركیه در زیر پرچم این گروه دهشت افكن، نشان از فضای نفوذ گسترده این گروه در این كشورها دارد.
در فرجام، اگرچه تاكنون تحلیل‌های فراوانی در مورد چرایی اشغال چند ساعته موصل منتشر شده است اما آن‌چه حال برای بسیاری آشكار شده، این است كه خطر گسترش داعش نه عراق كه منطقه را تهدید می‌كند. قدرت‌گیری داعش در عراق و سوریه، بسیاری از كشورهای منطقه را نیز تهدید می‌كند. در این چارچوب، موضوع عضوگیری این گروه در كشورهای منطقه ای و فرامنطقه ای از موضوع هایی است كه اهمیت گسترده ای دارد؛ چراكه این گروه با عضوگیری در كشورهایی با خاستگاه اسلامی و عیراسلامی تلاش می كند تا فضای عملیاتی خود را گسترش دهد.
جمهوری آذربایجان یكی از كشورهایی محسوب می شود كه در طی ماه های گذشته هدف عضوگیری و فعالیت این گروه دهشت افكن قرار گرفته است. در بررسی چرایی این موضوع می توان به 2دلیل گسترش حضور این گروه ها در قالب بنیادها و سازمان های مردم نهاد(NGO) و نیز جلوگیری جمهوری آذربایجان از فعالیت گروه ها و احزاب اسلامی میانه رو اشاره داشت.
منابع
1. http://www.iribnews.ir/NewsBody.aspx?ID=51578
2. http://irna.ir/fa/News/81210715/
3. http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13930326001162#sthash.ELQYJchh.dpuf
4. http://peace-ipsc.org/fa/
5. http://www.islamtimes.org/vdcftvdmvw6djja.igiw.txt
از سهراب انعامی- گروه تحقیق و تفسیر خبر
پژوهشم**2040**1358
تهران- ایرنا- عضوگیری گروه دهشت افكن داعش در جمهوری آذربایجان و حضور شهروندان این كشور در درگیری های عراق و سوریه نشان می دهد كه این گروه توانسته در قالب حضور بنیادهای خیریه وهابی و جلوگیری دولت باكو از فعالیت احزاب اسلامی میانه رو، در این جمهوری عضوگیری كند.