زن در خانواده، اجتماع و فرهنگ اسلام و تجدّد، در بیانات رهبری

به گزارش گروه اندیشه ایرنا ، مجلدهای سه تا پنج مجموعه ی پنج جلدی نقش و رسالت زن كه برگرفته از بیانات مقام معظّم رهبری در مسائل مربوط به زنان است تحت عناوین ' زن و خانواده ' ، جایگاه و مسائل زنان در فرهنگ اسلام و تجدد ' و ' عرصه های حضور اجتماعی زن' توسط امیر حسین بانكی پور فرد ، گردآوری و تنظیم شده و در اختیار محقّقان و علامندان قرار گرفته است.

مطالب این سه مجلّد به نحوی مرتبط باهم به بررسی نقش و كاركرد زنان در امور خانوادگی و زندگی اجتماعی اشاره دارند. پس از مطالعه ی دفترهای فوق به نظر می رسد كه تنظیم آنها بنابر اولویت بندی های مربوط به جایگاه و شخصیت زنان در عرصه های فردی ، خانوادگی و اجتماعی و مطابق با آموزه های اسلامی كه در بیانات مقام معظّم رهبری آمده ، صورت گرفته است. بدین نحو كه مجلد سوم به مباحث ' زن و خانواده ' اختصاص یافته ، مجلد چهارم تحت عنوان ' جایگاه و مسائل زنان در فرهنگ اسلام و تجدد' به تبیین منزلت و جایگاه زن در اندیشه ی اسلامی و نقد برخی دیدگاه های غلط غربی نسبت به زنان پرداخته است و مجلّد آخر تحت عنوان 'عرصه های حضور اجتماعی زن ' ارائه شده است .

دو دفتر ابتدایی این مجموعه با عناوین عفاف و حجاب، و الگوی زن توسط ایرنا معرفی شد و اینك آنچه در پی می آید مروری است بر سه دفتر باقیمانده :



** مجلد سوم : زن و خانواده

مقام معظم رهبری در بیاناتی كه در دفتر ' زن و خانواده ' ثبت شده است با توصیه به شناخت ویژگی های روحی و عاطفی زنان و مردان نسبت به خویش ، بیش از هر چیز به پدیده ی ازدواج و تشكیل خانواده تأكید می ورزند. ایشان آرامش را هدف اصلی ازدواج بیان كرده و می گویند : ' تولید نسل یا ارضای غرائز بشری ، اینها همه در درجه ی دو است ، درجه ی اول همان تشكیل خانواده است . مرد و زن با استناد به آیه ی قرآنی - لِتُسكنوا إِلیها- ' هر دو برای سكون و آرامش به هم احتیاج دارند.'

- ازدواج اجباری از مصادیق افعال حرام

اما ازدواج اجباری را از مصادیق افعال حرام در اسلام قلمداد نموده و می فرمایند : ' این كار (ازدواج اجباری) از نظر اسلام حرام است... چطور می شود اجازه داد دخترانی را بدون رضایت خودشان به خانه ی مردانی فرستاد كه به آنها هیچ علاقه ای ندارند ؟ ' ازدواج در حقیقت دروازه ی ورود به تشكیل خانواده است و تشكیل خانواده ، اساس همه ی تربیت های اجتماعی و انسانی است. '



- صیانت از عشق پاك

ایشان از نقش عشق ورزی و محبت در كانون خانواده را بالاتر از تمام واقعیات زندگی و آرزوها و احساسات آدمی نام می برند و توصیه می كنند كه ' مرد نسبت به زن و زن نسبت به مرد ، نگاهی محبت آمیز و همراه با یك عشق پاك داشته باشند ' و از این عشق صیانت نمایند و نگذارند كه زائل شود.



- تقویت وحی مرد در گرو نرمخویی زن

ایشان اكثریت زنان را به سبب برخورداری از عواطف قوی تر و مستحكم تر در مواجهه با امور زندگی به دلخوشی دادن به مردان توصیه می كنند و می فرمایند تبسّم و دلخوشی دادن زن باعث تقویت روحی مرد می گردد: ' این آقایان كه می بینید ماشاءالله یال و كوپالی دارند ، اینها همه اش ظاهر است ، جسم قوی است ، اما از لحاظ پیچیدگی ذهنی و در زمینه های احساسی و عاطفی ، زن قوی تر از مرد است ، قدرت تحملش زیاد است ... خانمها (اغلب) بهتر می توانند در مصاف دوستانه بر عوامل سردی فائق بیایند.'



- نكات برگزیده

از نكات برجسته ی این دفتر می توان به عناوینی مانند : احترام واقعی متقابل / رسالت عظیم مادری / مراعات و تنظیم وقت برای بیشتر بودن زن و مرد باهم / تحمل عیوب یكدیگر / گذشت و اغماض ، زمینه ی سازشكاری در خانواده / مراقبت از زن مانند گُل / مهریه و جهیزیه ی سنگین ، از زواید زندگی است / عدم تحقیر همسر / بیمه ی زنان خانه دار / عدم تفریط و افراط در تبعیت زن از مرد / نه زن سالاری و نه مرد سالاری / عدم جلوه گری وحفظ نگاه ، عامل استحكام زندگی است نه نشانه ی تحجّر ، اشاره كرد.



** دفتر چهارم : جایگاه و مسائل زنان در فرهنگ اسلام و تجدد

در این جلد ضمن شرح مظلومیت زن در طول تاریخ و بازگو كردن تعالیم اسلام در مورد زنان، به تبیین و توضیح فرهنگ غرب و واكاوی ریشه های دیدگاه غربی نسبت به زن پرداخته شده است.

در ادبیات عرب جمله ای هست به این مضمون كه ' تُعرف الأمور بِأضدادِها' (یعنی شناخت امور با یافتن متضادهایشان میسر می شود ) با در نظر گرفتن این معنی ، از مجموع بیانات مقام معظم این طور مستفاد می شود كه ایشان در بسیاری از سخنرانی ها با این رویكرد به تحلیل مسائل می پردازند. بدین معنا كه مثلاً برای نشان دادن جنبه های مثبت فرهنگ اصیل اسلامی ، نمونه هایی تاریخی از برخی دیدگاه های غلط رایج در سایر جاها را ذكر می نمایند. در رابطه با امور فرهنگی، از آنجا كه ادبیات و هنر هر جامعه در هر دوره ای بیش از هر كتاب و نوشته بیانگر واقعیاتی است كه در آن دوره ی خاص رواج دارد، ایشان در یكی از سخنرانی ها ، به تحلیل هایی درباره ی داستان ها و نمایشنامه های خارجی مانند قسمت هایی از یكی از نمایشنامه های شكسپیر ، ادیب نامور انگلیسی ( كه در زیر می آید ) می پردازند و در واقع موشكافانه اظهار می دارند كه در اكثر داستان های مشهور متون ادبی ایرانی – اسلامی ما مثل لیلی و مجنون ، شیرین و فرهاد ، بیژن و منیژه یا نمونه های قرآنی و سیره ی پیامبر (ص) ، زن از جایگاهی متعالی كه همواره با عشق پیوند دارد ، برخوردار است . ایشان در خلال همان بیانات، خانمها را به خواند ن آثار شكسپیر توصیه می كنند .

نكاتی كه مقام معظّم از نمایشنامه ها ی ' رام كردن زن سركش' و اتللو شكسپیر برگزیده اند نشانه ی چهره های مختلفی از زن است كه در آثار ادبی از وی ترسیم می شود، ایشان می گویند : ' در این نمایشنامه همه ی ارزش و اهمیت زن به این است كه مطیع و برده ی مرد باشد. خانمها خوب است تعدادی از نمایشنامه های شكسپیر را اگر نخوانده اند ، بخوانند تا ببینند زن در چشم غربیها چیست ؟ از دیدگاه آنها ، مرد سرور زن است . در همین نمایشنامه ی اتللو ، اتللو كیست ؟ اتللو یك سیاهپوست بی اصل و نسب است و طرف مقابلش یك خانم اشرافی است به نام دزدمونا . زن ، خانمی اشرافی و زیبا و مرد یك سیاه پوست گردن گلفت كه در جنگ مهارت به خرج می دهد و سرباز خوبی است . به مجرّدی كه اتللوی سیاهپوست ، شوهر دزدمونای اشرافی می شود دیگر زن باید به او بگوید ' سرور من ' . بعد هم مرد اینقدر حق دارد كه زن را به دست خودش خفه كند. برای اینكه سوءظنی به او پیدا كرده است . حالا اینها را مقایسه كنید با اسلام . در اسلام هم ازدواج یك دختر اشرافی زیبای با اصل و نسب را با یك پسر زشت بی اصل و نسب ، كه همان داستان جوبیر است، داریم. اما این دختر وقتی كه به همسری جوبیر در می آید جوبیر سرور او نمی شود ... '



- زنان شكنجه گر زندان ابوغریب

از قابل توجه ترین بیانات رهبری كه در این دفتر آمده اشاره ی ایشان به زنان شكنجه گر زندان ابوغریب است . فیلم های تكان دهنده ای كه در دنیا از ایشان دیده شده كه دختران جوان بعضاً در سنین زیر 25 سال در زندان گوانتانامو جزو زندانبانان و شكنجه گران هستند . اگر دیدن این گونه فیلم های مستند هیچ سودی نداشته باشد لااقل این دید را به مخاطب می دهد كه به بیان رهبری : پشتِ ' این ظاهر انسانی ِ تمیز ، مرتب ، ادكلن زده ، و كراوات و پاپیون بسته یك سگ وحشی خوابیده است ' . ایشان می افزاید : ' عكسهایی كه از زندان ابوغریب منتشر شد ، خواب رفته ترین لایه های اجتماعی جوامع غربی را هم تكان داد و بیدار كرد. شكنجه گر ، یك زن با احساسات لطیفی كه یك زن باید داشته باشد – شكنجه شده ، چندین مرد عراقی ؛ جرم ، مورد سوءظن قرار گرفتن . همین ! و شكنجه در حد اعلای شناعت ... خانم جوان با دست خودش مرد عراقی را شكنجه می دهد و قهقهه سر می دهد ... وقتی رگه ی هدایت معنوی و جریان متنفذ فرهنگی سالم در جامعه ای غایب بود ، نتیجه اش این می شود...'



- آمار خشونت علیه زنان در كشورهای توسعه یافته

در صفحات میانی كتاب 'جایگاه و مسائل زنان ..' بیاناتی از مقام معظم رهبری آمده كه مربوط به بهمن 1367 است. یعنی در دورانی كه به گفته ی بسیاری از افراد از درخشان ترین سال های پیشرفت در تمام زمینه ها در آمریكاست . ایشان در همان سال به نقل از مجله ی نیوزویك مربوط به دسامبر 1988 برخی آمارهای مربوط به خشونت علیه زنان در آمریكا را ارائه می كنند كه قابل تأمل است : ' در آمریكا هر سال بیش از یك میلیون و هشتصد هزار نفر از زنان خانه دار شدیداً و در مواردی تا سرحدّ مرگ بوسیله ی شوهرانشان مورد ضرب و شتم قرا می گیرند (این آمار مربوط به زنان شكایت كننده ای است كه شكایتشان ثبت شده ) در همین مقاله نوشته ، بیست درصد از زنانی كه برای جراحی های اورژانس به بیمارستان ها و كلینیك ها مراجعه كردند ، قربانیان خشونت های خانوادگی بوده اند ... می بینید حقیقتاً دنیای جاهلیّت آنجاست ! چه فرقی است میان آن مردی كه دخترش را در جاهلیت در كودكی زیر خاك می كرد، با آن مردی كه همسرش را تا حدّ مرگ كتك می زند ؟ '



اینها نمایندگان نسخه های مطلوبی هستند كه از تصاویر غیر واقعی منزلت بالای زنان و رعایت حقوق ایشان در جوامع غربی به ما ارائه می كنند.

- هدف تشكیل شورای فرهنگی - اجتماعی زنان

در فصل سوم زیر عنوان ' منزلت و جایگاه زن در اندیشه اسلامی ' مقام معظم رهبری ضمن اشاره به هدف تشكیل شورای فرهنگی- اجتماعی زنان می فرمایند : ' هر نقصی در وضع زن در جامعه ی ما وجود داشته باشد ، علاجی دارد . چون اسلام نسبت به آن ، دید شامل و كامل و جامعی دارد. باید راه های علاج را پیدا كرد. آن روزی كه شورای فرهنگی- اجتماعی زنان تشكیل می شد ، دقیقاً به همین نكات نظر بود. '



** دفتر پنجم : عرصه های حضور اجتماعی زن

- زنان مدافعان اولیه ی حقوق خود باشند

یكی از مسائلی كه در این بخش از بیانات مقام معظم رهبری، مورد تأكید قرار گرفته ، اهمیت و ضرورت اهتمام بانوان به حلّ مشكلاتِ خود است. ایشان در دیداری با بانوان در سال 1380 می فرمایند : ' خواهران عزیز و دختران من ! اعتقادم اینست آن كسی كه باید شأن اسلامی زن را بشناسد و از آن دفاع كند ، در درجه ی اول خودِ بانوان هستند. '



- اصرار امام خمینی (رضوان الله علیه ) به خودباوری بانوان

ایشان همچنین ضمن دیداری با شورای مركزی جمعیت زنان ، به اصرار امام (ره) به خودباوری و اظهار شخصیت واقعی زنان اشاره نموده و می گویند : ' آنچه كه از نظر ما مهم است و همیشه می دیدم حضرت امام (رضوان الله علیه ) به آن اهمیت می دادند ، شخصیت بخشیدن به زن است . ایشان همیشه سعی داشتند به عنصر زن در جامعه ی خودمان ( كه حدود نصف جمعیت كشورند ) شخصیّت ببخشند . آن هم نه شخصیّت تحمیلی یا تلقینی ، بلكه همان شخصیّت واقعی كه مغفولٌ عَنه است ... ایشان اصرار داشتند آن شخصیّت را اظهار كنند و مدام به رخ همه به خصوص به رخِ خودِ زنان بكشند و حقیقتِ درخشانی كه در وجود آنهاست را به آنها بباورانند . '



- مسئولیت زنان در اداره ی جامعه ی اسلامی

نظر مقام معظم رهبری همچنین در مورد مسئولیت زنان در اداره ی جامعه ی اسلامی بدین گونه است كه : مسئولیت اداره ی جامعه ی اسلامی و پیشرفت آن بر دوش همه است . هم بر دوش زن ، هم بر دوش مرد . بحث سر این نیست كه آیا زن می تواند مسئولیتی در بیرون از منزل داشته باشد یا نه – البته كه می تواند ، شكی در این نیست ؛ شكی در این نیست ؛ نگاه اسلامی مطلقاً این را نفی نمی كند. '



- شجاعت و ایستادگی زنان ایرانی و مادران شهدا در برابر متجاوزان

ایشان برای نشان دادن شجاعت و ایستادگی زنان در برابر متجاوزان ، رشادت های زنان اقوام مختلف ایرانی در زمان های مختلف و خصوصاً دوران جنگ تحمیلی مورد توجه قرار می دهند. از برخی نمونه های اشاره شده توسط ایشان می توان به آنجا كه می فرمایند : ' من در سوسنگرد یك زن مسلمان شجاع را دیدم كه مردم سوسنگرد می گفتند او در هنگام حضور نیروهای متجاوز در این شهر با چوب دستی خود چند متجاوز را به خاك انداخته و نابود كرده است . در سرتاسر این استان مردان و زنان و خانواده ها ، شهریها و روستائی ها ، عشایر عرب و لُر و بختیاری و مردم فارس كه در این استان اند ، همه در مقابل متجاوزان ایستادند. و چه كسی است كه نداند استانی كه در كنار مرز است در مقابل اولین حملات دشمن چه شكنجه و درد و دشواری را تحمل می كند ... '

نیز ' در كردستان موارد زیادی اتفاق افتاد ... خانمهایی كه هم شوهرانشان و هم فرزندانشان را از دست دادند و در مقابل فشار روانی و سیاسی دشمن ، بعد از از دست دادن جگرگوشه هایشان هم تسلیم نشدند و زیر فشار دشمن شانه خم نكردند. این خیلی عظمت دارد. من این را در كردستان دیدم .'

صبر و افتخار مادران شهدا و زنان غیور این سرزمین از نمونه های حضور اجتماعی زنان در ایران است كه به بیان رهبری عامل زنده ماندن نهضت است .

خاتمه

* با توجه به آنچه از مطالعه ی این پنج دفتر از نظر گذشت می توان به طور مختصر این طور نتیجه گرفت كه اشتغالات اقتصادی و سیاسی و خیرخواهانه ی زنان می بایست همواره با حفظ خانواده و غفلت نورزیدن به ابعاد طبیعی و عاطفی همراه باشد و در این راستا مردان و زنان با حفظ حریم حیا و شرافت در عرصه های مختلف اجتماع به پیشبرد اهداف علمی و فرهنگی كشور عزیزمان ایران دوشادوش هم گام برداشته و یاری رسانند.