دارا بودن وضعیتی در میانه خشكی و آب از مشخصه های اصلی تالاب ها است به طوری كه برخی از آن ها همواره دارای آب و برخی دیگر فصلی هستند اما ویژگی بارز این زیست بوم ها، ماندگاری نسبی آب در آن ها است.
هم اینك 270 تالاب در كشور وجود دارد كه 24 مورد از آنها در فهرست كنوانسیون جهانی تالاب ها به ثبت رسیده و متاسفانه زنگ خطر چهار تالاب جهانی انزلی، هورالعظیم، هامون و پریشان به صدا درآمده است.
كنوانسیون رامسر معاهده‌ای بین‌المللی است كه در 1971 امضا شده و هدف از آن حفظ و نگهداری تالاب‌ها است.
در این كنوانسیون فهرستی از تالاب‌های مهم جهان تهیه شده كه به «فهرست رامسر» شهرت دارد و در آن انگلیس با 164 تالاب از لحاظ تعداد و كانادا با 130 هزار كیلومتر مربع تالاب، از لحاظ وسعت ركورددار است.
وضعیت آلودگی تالاب ها در ایران در سال های اخیر از چالش های حاد زیست محیطی بوده و اگر اقدامات احیایی برای مهار روند رو به رشد تهدیدات تالاب ها هر چه زودتر اجرا نشود،
تاثیرات و پیامدهای ناگواری را برای كشور به همراه خواهد داشت .
شتاب گرفتن روند بیابانی شدن عرصه های تالابی ، وارد آمدن آسیب جدی به تنوع زیستی و پیدایش و گسترش منابع گرد و خاك و ریزگردهای نمكی از جمله این پیامدها است كه بسرعت به مسئله ای بغرنج برای كشور تبدیل می شود .
دفتر مطالعات زیربنایی مركز پژوهش های مجلس تالاب ها را از مهم ترین بسترهای مولد حیات و تنوع زیستی در جهان دانسته و بر اساس برآورد مركز نظارت و پایش محیط زیست جهانی، وسعت تالاب های جهان 570 میلیون هكتار معادل شش درصد مساحت كره زمین اعلام شده است.
در سال های اخیر بیشتر تالاب های ایران به دلیل كاهش حجم آب در اثر عوامل طبیعی و انسانی، ورود آلاینده‌های مختلف بیولوژیكی، شیمیایی و فیزیكی ،رعایت نكردن حریم زیست محیطی و اكولوژیكی تالاب‌ها، تغییر كاربردی اراضی تالابی، عدم رعایت حقابه طبیعی محیط های طبیعی از سوی مجریان مختلف طرح های آبی، بی توجهی به ملاحظات زیست محیطی در اجرای پروژه‌های عمرانی و شكار و صید غیرمجاز و قاچاق آنها را در مسیر نابودی قرار گرفته اند.
كارشناسان زیست محیطی بر این باورند كه تالاب های ثبتی 'شورگل ،یادگارلو و درگه سنگی، مجموعه تالاب انزلی، آلاگل، آلماگل و آجی‌گل، شادگان خورالامیه و خورموسی، نیریز و كمیجان، انتهای جنوبی هامون پوزك و هامون صابری و هامون هیرمند' در معرض تغییرات شدید اكولوژیكی و وضعیت بحرانی قرار گرفته‌اند.
همچنین بقیه تالاب های كشور از جمله تالاب كویری میقان اراك نیز شرایطی شكننده و رو به وخامت را تجربه می كنند.
به گزارش مركز پژوهش های مجلس شورای اسلامی دریاچه هامون به عنوان هفتمین تالاب بین‌المللی جهان و بزرگ‌ترین دریاچه آب شیرین كشور بخاطر خشكسالی های پیاپی ، احداث سدهای متعدد بر روی رودخانه اصلی در افغانستان به كانون بحرانی حركت شن های روان تبدیل شده است .
علاوه بر این عوامل پایبند نبودن كشور افغانستان به رعایت معاهده بین‌المللی سال 1351 مبنی بر آزادسازی 26 مترمكعب آب در هر ثانیه در رودخانه هیرمند و عدم عضویت در كنوانسیون رامسر این دریاچه به یك معضل اجتماعی و اقتصادی در منطقه تبدیل كرده است .
این گزارش حاكی از آن است كه حفظ حیات سیستان وابسته به حیات هامون و حیات هامون وابسته به آب ورودی از رودخانه های بالادست است بنابراین در صورتی كه برای معضلات ایجاد شده، به فوریت تدابیری اساسی اندیشیده نشود نابودی تالاب هامون قطعی خواهد بود.
رییس كمیسیون كشاورزی، آب و منابع طبیعی مجلس شورای اسلامی، تالاب ها را حلقه حیاتی زیستی و تعادل اكولوژیكی عنوان كرد و گفت: برهم خوردن نظام تالابی به مفهوم هجوم تغییرات بزرگ اقلیمی و آب و هوایی است و تبعات آن در سالهای اخیر به شكل پدیده ریزگردها هویداست.
«عباس رجایی» افزود: زیست بوم های شكننده در صورت حلقه مدیریتی ناقص به چشمه های گرد و خاك و زایش ریزگردهای نمكی تبدیل می شوند كه با صرف سرمایه های كلان نیز نمی توان تبعات انسانی و محیطی ناشی از آن را مهار كرد.
وی ادامه داد: قانون حمایت از تالاب های داخلی پس از طرح در صحن علنی مجلس برای رفع پاره ای نواقص در كمیسیون كشاورزی، آب و منابع طبیعی در دست بررسی است .
وی ادامه داد: این قانون منشوری شفاف و اساسی در طرح حقوق تالاب ها ، تعیین حریم قانونی و حق آبه مناسب، محدود سازی دخالت های بی ضابطه انسانی و ساماندهی و تعریف نوع توسعه و ساختار سازه ای و غیر سازه ای در این زیست بوم های حساس است.
وی خاطرنشان كرد: پر رنگ كردن مشاركت مردمی در مدیریت زیست بوم ها و تبدیل تهدیدات آنها به فرصت های اشتغالزایی و تولید ثروت در این قانون به خوبی دیده شده و امید است كه پس از تصویب مفاد آن با ظرافت و نظارت دقیق در سطوح اجرایی نمود داشته باشد.
یكی از تالاب های كویری مهم كه جزو 10 تالاب با ارزش كشور و به عنوان یكی از زیستگاه های پرندگان مهاجر و درناها شناخته شده تالاب میقان اراك است كه به دلیل نداشتن سهم مناسب حقابه، فعالیت های معدنی گسترده و مدیریت چندگانه در سال های اخیر جراحات و آسیب های جدی را تجربه كرده است.
شرایط بحرانی این تالاب ارزشمند و حساسیت مردمی و تشكل های زیست محیطی سبب شد كه در مهر ماه امسال در سفر رییس سازمان محیط زیست كشور به اراك كارگروه ویژه تالاب تشكیل شود و معضلات این زیست بوم شكننده كه سهم بسزایی را در آلایندگی هوای اراك و تولید گرد و خاك محلی داشته به صورت علمی بررسی شود.
مردم و دوستداران محیط زیست استان مركزی انتظار دارند كه مشكلات این تالاب به صورت ویژه رسیدگی شود و 20 مصوبه این كارگروه در كمیته ملی نظیر كمیته تالاب دریاچه ارومیه عملیاتی شود.
مدیركل حفاظت محیط زیست استان مركزی در این خصوص گفت: مصوبات این كارگروه ملی از جمله تخصیص سهم مناسب حق آبه از طریق وزارت نیرو در دست اقدام ا ست.
«امیر انصاری» افزود: این تالاب برای حیات ، سر زندگی و حفظ تنوع زیستی سالانه به 25 میلیون متر مكعب آب نیاز دارد كه در حال حاضر این سهم صفر است و تنها از طریق پساب فاضلاب شهر اراك تغذیه می شود و انتظار می رود مسوولان این پساب را حفظ كرده و به تالاب میقان كمك كنند.
وی عنوان كرد: شعار امسال روز جهانی تالاب ها «تالاب و كشاورزی» تعیین شده چرا كه این دو مقوله ارتباط تنگاتنگی با هم دارند.
وی افزود: اگر تالاب ها به سوی خشكی و بیابانی شدن پیش بروند و با شن های روان موجب بر هم خوردن اقلیم مناطق و شوری خاك شوند ؛ كشاورزی به شدت آسیب پذیر می شود كه بطور مستقیم بر معیشت و امنیت غذایی مردم اثر می گذارد.
انصاری خاطرنشان كرد: وسعت تالاب میقان واقع در 15 كیلومتری شمال شرق اراك 25 هزار هكتار است كه شامل دریاچه با سه جزیره در وسط قسمت كویری و دشت های اطراف است .
وی توضیح داد: این زیست بوم بطور مستقیم بر اكوسیستم و اقلیم منطقه اثر دارد و بر اساس تحقیقات كارشناسی، منشاء 70 درصد گرد و غبار محلی موجود در هوای اراك در روزهای آلوده امسال همین تالاب بوده است.
مدیركل حفاظت محیط زیست استان مركزی بیان كرد: یكی از عوامل تهدید تالاب میقان اراك كشیدن جاده ای غیراصولی در دل این زیستگاه و برداشت های معدنی سولفات سدیم از ذخایر آن است كه باید با مدیریت جامع و مناسبی پبامدهای آن ساماندهی شود.
انصاری خشكسالی های شدید پنج سال اخیر در استان مركزی را در دامن زدن به چالش های زیست محیطی و كاهش ذخایر آبی دریاچه تالاب میقان مهم ارزیابی كرد و خواستار ادامه استفاده این تالاب از پساب فاضلاب شد.
وی تصریح كرد: تالاب كویری میقان اراك یكی از زیستگاه های اصلی پرندگان مهاجر به ویژه درناهای خاكستری است و هر ساله بین 10 تا 15 هزار قطعه پرنده مهاجر در فصل پائیز به این تالاب كویری مهاجرت می كنند.
انصاری گفت: وجود این تالاب بین دو تا سه درجه بر هوای شهر اراك تاثیر دارد و حفظ اكوسیستم طبیعی آن می تواند از مخاطرات زیست محیطی جدی كه در كمین اراك است جلوگیری كند.
مدیركل حفاظت محیط زیست استان مركزی بیان كرد: برنامه مدیریت زیست بوم تالاب كویری میقان اراك با هدف كاهش یا حذف دائمی تهدیدات و پایداری و بقای زیست بوم تالاب به عنوان یكی از چهار تالاب اولویت دار و مهم كشور ابلاغ شده و در دست پیگیری است.
وی بیان كرد: تالاب كویری میقان اراك به سبب شرایط خاص كویری، كانون تولید گرد و غبار، زیستگاه ارزشمند پرندگان مهاجر و گنجینه ارزشمند گونه های خاص جانوری و گیاهی برای تدوین طرح مدیریت جامع زیست بوم انتخاب شده است .
وی ادامه داد:در این طرح مدیریت جامع زیست بوم در تالاب كویری میقان اراك طی مدت پنج سال برنامه های فرهنگی ، اصلاحی و حفاظتی اجرا می شود و اعتبارات تخصیصی سال اول آن چهار میلیارد ریال است.
انصاری، رویكرد مدیریت زیست بومی را در قالب پنج گام اجرایی و 12 اصل بیان كرد كه حفاظت و مدیریت در كلیه مراحل برنامه ریزی، تصمیم گیری و اجرا با مشاركت و توافق بخش ها و گروه های ذینفع انجام می شود.
وی تقویت نقش جوامع محلی در برنامه ریزی و اجرای برنامه های مدیریتی، استفاده از دانش بومی آن ها، ایجاد ارتباطات فرابخشی با نهادهای مختلف و تدوین مدیریت مشاركتی هدفمند و دراز مدت را از محورهای این طرح جامع عنوان كرد.
وی عنوان كرد: مدیریت زیست بومی رویكرد حفاظتی پیشرفته ای است كه در آن حفظ محیط زیست با به رسمیت شناختن بهره برداری های معقول اقتصادی، در نظر گرفتن نقش انسان به ویژه جوامع محلی و ارتباط بین اجرا در سطوح فراتر از مرزهای ظاهری زیست بوم در سطح حوزه آبریز عملی می شود.
معاون محیط زیست طبیعی اداره حل حفاظت محیط زیست استان مركزی نیز در این خصوص گفت: امسال برای پر رنگ كردن فعالیت های حمایت از تالاب میقان اراك از 15 آبان روز استانی درنا تا 13 بهمن روز جهانی تالاب به عنوان فصل همنوایی با تالاب یاد شده و جشنواره های هنری و عكس تالاب میقان در سطح استانی و ملی برگزار شده است.
«مهرداد حاج حسینی » افزود: به مناسبت روز جهانی تالاب، گروه های دانش آموزش، زنان جامعه روستایی و دوستداران محیط زیست در تالاب میقان گرد هم می آیند و ضمن پرنده نگری به صورت نمادین به پرندگان غذا می دهند.
وی، برگزاری كارگاه هم اندیشی تالاب با حضور نخبگان فكری و دانشگاهی، راه اندازی بخش زیست بوم در سایت محیط زیست استان مركزی و تقدیر از فعالان محیط زیست برای غذا رسانی به پرندگان تالاب میقان در هنگام محاصره برف را از دیگر برنامه های روز جهانی تالاب در اراك عنوان كرد.
حاج حسینی با بیان اینكه در 10 سال اخیر پرونده پیوستن این تالاب به كنوانسیون رامسر به عنوان میراث طبیعی اراك دنبال شده اما هنوز تنیجه قطعی حاصل نشده است ،گفت: با اقدامات صورت گرفته امسال انتظار می رود كه بستر راهیابی این تالاب در لیست كنوانسیون رامسر فراهم شود.
كارشناسان و دست اندركاران امور زیست محیطی بر این باورند كه تالاب ها بخشی مهم از چرخه حیات هستند كه آسیب آنها كل زنجیره را متاثر می كند و حفاظت و مدیریت بهینه این زیست بوم ها نشان از درایت و تیزهوشی بشر در بهبود كیفیت زندگی خود و سایر موجودات زنده است.
تراژدی مرگ تالاب ها و تهدیدات محیطی و انسانی كه امروز قلب تپنده این زیست بوم ها را نشانه گرفته واقعیتی تلخ است كه شریان حیات سالم را می خشكاند پس تا دیر نشده باید به عنوان یك ضرورت در سایه مشاركت جمعی و خرد، احیای تالاب ها را در اولویت امور قرار داد.ك/4
560/ 605
گزارش از : مژگان حیدری
اراك - ایرنا - قلب تپنده تالاب ها به عنوان سرمایه زیست محیطی ارزشمند كشور و یكی از عوامل مهم تنظیم شرایط اقلیمی و زیستی در سال های اخیر در حال ایستادن است و دست یاریگری را برای احیای شرایط اورژانسی خود طلب می كنند.