مسكو- واشنگتن و فضاي رقابت در آسياي مركزي و قفقاز

آغاز مانور مشترك نظامی یك هفته ای روسیه، تاجیكستان و قرقیزستان در روز پنجشنبه 12مرداد ماه جاری یكی دیگر از نمادهای گسترش استراتژی نظامی روسیه است.

این رویكرد به ویژه پس از طرح موضوع استقرار سامانه دفاع موشكی آمریكا در اروپای شرقی و در نزدیكی مرزهای روسیه و بالا گرفتن تنش میان این كشور با ناتو و آمریكا مورد توجه رهبران مسكو قرار گرفت. بنابر این رویكرد، روسیه استراتژی نظامی خود را تا سال 2020 تدوین و بر گسترش فعالیتهای نظامی خود در چارچوب این راهبرد تاكید كرد.

'ولادیمیر پوتین' رییس جمهور كنونی روسیه نیز با قاطعیت این استراتژی را دنبال می كند. تاكید اخیر وی بر توسعه ناوگان زیر دریایی‌های هسته‌ای روسیه در قالب این استراتژی تحلیل می شود.

پوتین در اوایل مرداد ماه جاری در جهت برنامه دولت روسیه برای توسعه، به روزسازی و تجهیز نیروهای نظامی خود بر ضرورت توسعه ناوگان زیردریایی های اتمی كشورش تا سال 2020 تاكید كرد.

در دكترین نظامی كه از سوی مسكو دنبال می شود ضمن افزایش اهمیت توسعه و گسترش توان نظامی روسیه، بر تحكیم نفوذ و قدرت نظامی این كشور در آسیای مركزی و قفقاز به عنوان حیاط خلوت و حوزه استراتژیك روسیه تاكید شده است.

برای نیل به این هدف مسكو همواره در پی تحكیم و تقویت همكاری های نظامی و دفاعی با كشورهای منطقه و اعضای پیمان امنیت جمعی بوده است. این اهداف از سوی مسكو بیش از همه برای جلوگیری از افزایش نفوذ نظامی و استراتژیك غرب به خصوص آمریكا در این منطقه دنبال می شود.

حال با توجه به شرایط رقابت آمیز ایجاد شده میان روسیه و آمریكا در منطقه آسیای مركزی و قفقاز دو سوال مطرح است. سوال اول اینكه مسكو و واشنگتن برای تغییر موازنه به نفع خود در این منطقه چه راهبردهای عملی را اتخاذ كرده اند؟

و سوال دوم اینكه دورنمای مناسبات این دو در منطقه چگونه خواهد بود؟



** مسكو - واشنگتن در تكاپوی تغییر موازنه به نفع خود در آسیای مركزی و قفقاز

---------------------------------------------------------------------------------------------

از آنجا كه واشنگتن طی سال های اخیر كوشیده است نفوذ خود را در آسیای مركزی و قفقاز و دیگر كشورهای حوزه نفوذ روسیه گسترش دهد، مقابله با افزایش این نفوذ یكی از اهداف ناگزیر مسكو محسوب می شود. امضای قراردادهای نظامی امنیتی میان واشنگتن و برخی كشورهای آسیای مركزی و حضور آمریكا در پایگاه های نظامی این كشورها از جمله پایگاه نظامی ماناس در قرقیزستان از نمونه فعالیت های آمریكا در این منطقه است.

از سوی دیگر آمریكا تلاش می كند تا سامانه دفاع موشكی ناتو را در این منطقه و در كشورهای همجوار روسیه مستقر سازد كه تاكنون با واكنش سرسخت مسكو رو به رو بوده است.

ابعاد گسترده همكاری های نظامی و امنیتی میان آمریكا و گرجستان یكی دیگر از مسایلی است كه موجبات خشم و نارضایتی مسكو را فراهم ساخته است. واقعیت این است كه در مناسبات آمریكا و گرجستان مسایل نظامی متعددی وجود دارد. از جمله این مسایل می توان به آموزش افسران نظامی گرجستان در چارچوب قرارداد تعلیم و تجهیز، كمك به روند عضویت گرجستان در ناتو، برگزاری رزمایش مشترك در دریای سیاه، برگزاری رزمایش در چارچوب ناتو، فروش تسلیحات به گرجستان، تشویق این كشور به افزایش اعزام نیرو به افغانستان اشاره كرد. این در حالی است كه مناقشات میان مسكو و تفلیس بر سر حاكمیت دو منطقه آبخازیا و اوستیای جنوبی همچنان ادامه دارد.

با توجه به مسایل مطرح شده كه تنها بخش كوچكی از تقابلات روسیه و آمریكا در آسیای مركزی و قفقاز را به تصویر می كشد، می توان گفت كه در زمان حاضر فضایی آمیخته از رقابت میان مسكو و واشنگتن در این منطقه شكل گرفته و ابعاد این رقابت در حال گسترده شدن است.

در چنین فضایی، طرفین هر كدام تلاش می كنند تا در چارچوب های سازمانی و روابط دوجانبه، موازنه را به نفع خود تغییر دهند. آمریكا با حضور عملیاتی خود در كشورهایی نظیر گرجستان، جمهوری آذربایجان و ازبكستان توانسته است از میزان همگرایی و نزدیكی این كشورها به روسیه بكاهد و مسكو نیز در مقابل می كوشد با برقراری پیمان های امنیتی و اجرای همكاری های نظامی با متحدان خود نظیر تاجیكستان و قرقیزستان، ضمن استفاده از قابلیت های راهبردی پیمان امنیت دسته جمعی، موازنه راهبردی با آمریكاییها را حفظ نموده و با بهره گیری از فرصت ها به نفع خود تغییر دهد.



** زوایای پنهان مانور نظامی روسیه، تاجیكستان و قرقیزستان

----------------------------------------------------------------------------

مانور نظامی روسیه، تاجیكستان و قرقیزستان یكی از مصادیق استراتژی گسترش قدرت نظامی روسیه تا سال 2020 است. به گزارش خبرگزاری ایتارتاس از مسكو، در این رزمایش كه از روز پنجشنبه گذشته (12 مرداد) آغاز و به مدت یك هفته در منطقه چلیابینسك روسیه ادامه دارد، یك هزار نیروی نظامی از سه كشور یاد شده با حضور تجهیزات و ادوات نظامی شامل جنگنده های سوخو- 24 و بالگردهای می- 28 و می- 24 شركت دارند.

در همین حال بررسی برخی زمینه های سیاسی و استرتژیك این مانور زوایای پنهان آن را آشكار می سازد.

مسكو و دوشنبه در منطقه آسیای مركزی همواره مشاركت استراتژیك و روابط به ظاهر دوستانه ای با یكدیگر داشته اند. این در حالی است كه طی ماه های اخیر برخی محافل آمریكایی از احتمال ایجاد پایگاه های نظامی آمریكا در تاجیكستان خبر داده اند. اظهارات 'دن بیرتان' رییس كمیته مجلس نمایندگان كنگره آمریكا به دنبال سفر یك هیات آمریكایی به دوشنبه مبنی بر احتمال جایگزین كردن پایگاه ماناس قرقیزستان در ازای تاسیس یك پایگاه جدید در كشوری دیگر چون تاجیكستان، در این زمینه قابل توجه است. اگر چه 'همراه خان ظریفی' وزیر امور خارجه تاجیكستان، در گفت و گو با خبرنگاران این ادعا را رد كرده است اما برخی تحولات در مناسبات اخیر دوشنبه - واشنگتن بر این نگرانی دامن می زند.

خبرگزاری آسیا پلوس در 28 تیر ماه سال جاری در خبری كه به اظهارات 'امامعلی رحمان' رییس جمهور تاجیكستان، در رابطه با آمریكا اختصاص داشت، نوشت كه رییس جمهور تاجیكستان خواستار توسعه همكاری ها میان دوشنبه - واشنگتن است و آمریكا را مهمترین شریك این كشور در عرصه های مختلف بین المللی بخصوص در امور امنیتی عنوان و برای توسعه همكاری های طرفین ابراز علاقه مندی كرده است.

دیدار اخیر 'باراك اوباما' رییس جمهور آمریكا با 'نورالدین شمس اف' سفیر جدید تاجیكستان در آمریكا و اظهارات دو طرف در این دیدار نیز تا حدودی قابل تامل است.

در این دیدار اوباما از سیاست‌های دوشنبه در قبال تامین صلح، ثبات و توسعه افغانستان تقدیر و تاكید كرد كه تاجیكستان برای آمریكا یك شریك قابل اعتماد در تامین صلح، ثبات و توسعه افغانستان است.

وی همچنین افزود: كشورش همكاری خود را در جهت مبارزه با تهدیدات امنیت ملی از جمله تروریسم و قاچاق مواد مخدر با مقامات دوشنبه ادامه خواهد داد.

شمس اف نیز ضمن استقبال از روند رو به گسترش مناسبات دوجانبه بر تمایل بیش از پیش تاجیكستان به تقویت روابط دوستانه و رشد همكاری با آمریكا تاكید كرد.

كارشناسان معتقدند تلاش اخیر آمریكا برای نزدیكی هر چه بیشتر به تاجیكستان و جلب اعتماد این كشور می تواند زنگ خطری برای مسكو باشد.

از اینرو بسیاری برقراری مانور مشترك نظامی روسیه، تاجیكستان و قرقیزستان را پاسخی از جانب مسكو به واشنگتن می دانند. روسیه در این مانور علاوه بر به نمایش در آوردن قدرت نظامی خود، روابط مستحكم و استراتژیك مسكو با همسایگانش در منطقه قفقاز و آسیای مركزی را به تصویر می كشد. همسایگانی كه آمریكا می كوشد برای محدود ساختن مسكو نفوذ خود را در آنها بگستراند.



**جمع بندی

-------------------

تحركات مسكو و واشنگتن در منطقه به حدی رسیده است كه تنها می توان آن را به رقابت تشبیه كرد. آمریكا طی سال های پس از جنگ سرد آرام آرام كوشیده است گستره نفوذ خود را در كشورهای حوزه آسیای مركزی و قفقاز افزایش دهد.

واشنگتن تاكنون توانسته است در قالب استراتژی گسترش ناتو به شرق تا حدودی حضور خود در اروپای شرقی را نیز بسط دهد و از این طریق در حیات خلوت دیگر روسیه نیز نفوذ كند.

متقاعد ساختن برخی كشورهای اروپای شرقی كه در همسایگی روسیه قرار دارند از جمله چك، لهستان و رومانی از سوی آمریكا برای استقرار بخشی از تجهیزات سپر دفاع موشكی تهدیدی برای امنیت مسكو قلمداد شده است .

با توجه به نكات مورد اشاره در این گزارش، دورنمای مناسبات روسیه و آمریكا در حوزه های نفوذ مسكو چندان واضح به نظر نمی رسد. چنانچه رویكرد رقابت آمیز دو طرف در منطقه ادامه یابد و واشنگتن از فعالیت های مداخله آمیز و ایذایی خود در حیات خلوت های مسكو دست نكشد یكی از احتمالات رویارویی مستقیم در این منطقه است.

بالا رفتن توان نظامی مسكو از یك سو و تلاش آمریكا برای استقرار سپر دفاع موشكی در نزدیكی مرزهای روسیه می تواند ابعاد این رویاروی را گسترده تر نماید.

اما در شرایط كنونی آنچه واقعیت دارد آن است كه دو كشور در فضایی تقریبا برابر و به موازات یكدیگر در منطقه در حال حركت هستند. مسكو و واشنگتن هر یك به طور جداگانه می كوشند توازن را در رویدادهای منطقه آسیای مركزی و قفقاز به نفع خود تغییر دهند.

همچنین به نظر می رسد مسكو تاكنون در قبال فعالیت های واشنگتن در حوزه نفودش رویكردی تقریبا مدارا آمیز اتخاذ كرده است. اما با تغییر این رویكرد از جانب مسكو تلاش های واشنگتن برای به دست آوردن دوست در حوزه نفوذ روسیه می تواند با چالش هایی اساسی رو به رو شود.

م - الف**1358