تغییر در تونس، زمینه ها و پیامدها
..................................................
خبرگزاری جمهوری اسلامی 89/10/29
سیاسی.نونس.زین العابدین بن علی
گروه تحقیق و تفسیر خبر- گرچه حرکت اعتراضی مردم تونس علیه دولت این کشور
یک ماه پیش و به دنبال واقعه تلخ خودسوزی یک دانشجوی دستفروش آغاز شد،
اما این حرکت زمینه ها و ریشه های عمیق تری دارد که باید آن را در سیاست
های سیاسی و اقتصادی سال های اخیر دولت این کشور یافت.
حدود یک ماه پیش در 26 آذر 1389 (17 دسامبر 2010) بود که محمد البوعزیزی
جوان تونسی که با وجود تحصیلات دانشگاهی اش مجبور شده بود برای امرار معاش
اقدام به دستفروشی کند، پس از اینکه مقام های محلی در شهر سیدی بوزید به
شکایت وی در مورد جلوگیری از دستفروشی اش رسیدگی نکردند، اقدام به
خودسوزی کرد و در مقابل دیدگان همه جان سپرد.
زبانه های آتشی که بر پیکر این جوان افتاد، بر انبار باروت خشم و
نارضایتی مردم نیز سرایت کرد و تونس را با انفجار سهمگین اعتراض های
خیابانی علیه دولت روبرو ساخت. اعتراض علیه وضعیت بد معیشتی، بالابودن
میزان بیکاری و گرانی روز به روز در شهرهای مختلف تونس شدت گرفت. با
گسترش ابعاد تظاهرات، شعارها و مطالبات نیز اندک اندک تغییر یافت و علاوه
بر طرح خواسته های اقتصادی رنگ و بوی سیاسی نیز پیدا کرد و مستقیما شخص
زین العابدین بن علی را که 23 سال در کرسی ریاست جمهوری این کشور تکیه
زده بود، هدف قرار داد. بدین گونه مردم تونس گویا تغییر در وضعیت اقتصادی
خود را منوط به تغییر در وضعیت سیاسی تونس و کنار زدن بن علی می دانستند
. در این میان وعده های روزهای پایانی بن علی در قدرت در مورد کاهش قیمت
مواد غذایی و برکناری برخی از مقام های دولتی و از همه مهمتر وعده کنار
کشیدن از عرصه رقابت های انتخاباتی در دوره آتی نیز نتوانست کارساز باشد
بلکه حتی آتش خشم مردم را نیز تندتر کرد. به گونه ای که در نهایت پس از
کمتر از یکماه از آغاز اعتراض ها، وی مجبور شد از قدرت کنار رود و پابه
فرار بگذارد.
صرفنظر از تحولات میدانی روزهای اخیر که بیش از هر چیز نقشی روبنایی در
بروز تغییر در این کشور داشته، این سوال مطرح می شود که تغییر صورت
گرفته در تونس بر بستر چه زمینه ها و ریشه هایی بوجود آمد؟ به عبارت دیگر
چه دلایل زیربنایی منجر به بروز اعتراض های خیابانی علیه دولت تونس و در
نتیجه برکناری حاکم 23 سال در قدرت مانده این کشور شد؟
این سوال از این جهت در برهه اخیر ارزش طرح دارد که تونس طی سال های اخیر
به ظاهر به عنوان یکی از باثبات ترین کشورهای عربی و آفریقایی شناخته می
شد. این کشور در مقایسه با کشورهای همسطح خود از رشد اقتصادی نسبتا
بالایی برخوردار بوده و تا این اواخر از سوی برخی به عنوان الگویی موفق از
توسعه اقتصادی و ثبات در میان کشورهای عربی و آفریقایی شناخته می شد. از
همین رو کمتر کسی فکر می کرد که تونس دچار چنین وضعیتی شود.
* توسعه نامتوازن
...........................
زین العابدین بن علی از 23 سال پیش که زمام امور را در دست گرفت تلاش کرد
در قامت معمار تونس جدید دست به انجام اصلاحات اقتصادی بزند. اما بیش از
اینکه تلاش کند تا برنامه توسعه اقتصادی تونس را مبتنی بر واقعیت ها و
ویژگی های بومی این کشور تنظیم کند، توصیه ها و چارچوب های ارایه شده از
سوی نهادهای بین المللی همچون بانک جهانی و صندوق بین المللی پول برای
کشورهای در حال توسعه را معیار قرار داد.
در پیش گرفتن برنامه توسعه اقتصادی مورد حمایت نهادهای بین المللی و نیز
کشورهای غربی به ظاهر باعث شکوفایی اقتصادی برای تونس شد. افزایش سرمایه
گذاری خارجی، رونق بخش صنعتی بویژه گردشگری، گسترش سطح تحصیلات بویژه
تحصیلات دانشگاهی و در مجموع افزایش نرخ رشد اقتصادی و درآمد سرانه در
تونس حکایت از وجود کشوری با ثبات و دارای چشم انداز روشن در میان
کشورهای عربی و آفریقایی می داد. طبق آمارهای رسمی جهانی، تونس از نظر
قدرت رقابت پذیری اقتصادی در رتبه سی و دوم جهان قرار دارد. این کشور
همچنین هشتاد درصد از تولیدات صنعتی اش را به خارج صادر می کرد. تونس
همچنین توانسته بود موافقتنامه تجارت آزاد با اتحادیه اروپا را به امضا
برساند.
بنابراین جای این پرسش باقی است که چرا با وجود اینکه بسیاری از شاخص ها
خبر از رشد اقتصادی تونس می داد، ناگهان حرکتی اعتراضی در میان مردم شکل
گرفت که مطالبه اصلی و اولیه آن بهبود وضعیت معیشتی است ؟
به نظر می رسد عامل اصلی در بروز چنین تضادی، نامتوازن بودن توسعه
اقتصادی تونس بوده است. به عبارت دیگر در حالی که این کشور در شاخص هایی
همچون رشد اقتصادی و درآمد سرانه توانست پیشرفت قابل توجهی بکند اما
همزمان در شاخص هایی همچون شفافیت اقتصادی و مالی و عدالت اجتماعی و
طبقاتی نتوانست جایگاه قابل قبولی به دست بیاورد و همین امر خود یکی از
ریشه های اصلی بحران اخیر در این کشور بود.
سیاست های اقتصادی دولت بن علی گرچه حجم ثروت را در این کشور افزایش داد
و بخشی از مردم از مواهب آن بهره می بردند اما در مقابل بسیاری نیز بودند
که نه تنها بهره ای از این رشد اقتصادی نبردند بلکه با افزایش قیمت ها و
نبود سیاست های حمایتی، روز به روز فقیرتر می شدند. به طوری که خرده
کاسبان، تولیدکنندگان جزء، کشاورزان سنتی و روستاییان مناطق بیابانی کمتر
حاصلخیز جنوب، از این شیوه توسعه زیان دیدند و همراه با کارگرانی که
درآمدشان پا به پای تورم حاصله از ورود ثروت به کشور پیش نرفت به طبقه
فرودست رانده شدند.
بنابراین گرچه درآمد سرانه این کشور طی سال های اخیر افزایش پیدا کرده
بود اما این الزاما به معنای بهره بردن عادلانه و منطقی همه قشرهای مردم
از درآمدهای ملی نبود. چرا که به دلیل نامتوازن بودن توسعه اقتصادی
افزایش درآمد بیشتر، مربوط به طبقه مرفه جامعه تونس بود و دیگر طبقات
چندان بهره ای از بالا بودن درآمد سرانه نمی بردند. بنابراین سیاست های
اقتصادی دولت بن علی طی سال های گذشته باعث افزایش شدید فاصله طبقاتی در
تونس شد.
یکی از مشکلات بسیار مهمی که جامعه تونس در سال های اخیر دست به گریبان آن
بوده و چه بسا عامل مهمی در آغاز اعتراض های مردمی بود، بالابودن میزان
بیکاری در این کشور است . نرخ بیکاری در تونس طی ماه های اخیر حدود 18
درصد بوده است. این در حالی است که نرخ بیکاری در برخی مناطق همانند سیدی
بوزید به بیش از 30 درصد رسیده بود. گفته می شود یکی از دلایل افزایش
میزان بیکاری در سال های اخیر خصوصی سازی بی رویه در این کشور بوده است.
در این میان بیکاری قشر تحصیلکرده در این کشور بسیار محسوس تر بوده است.
به عبارت دیگر با وجود رشد تحصیلات دانشگاهی ، بسیاری از فازغ التحصیلان
نمی توانند شغل مناسبی اختیار کنند به طوری که بسیاری از آنها مجبور به
کارهایی همچون دست فروشی می شوند.
از این رو می توان نتیجه گرفت که یکی از اصلی ترین زمینه های اعتراض
مردمی علیه دولت زین العابدین بن علی، اتخاذ سیاست های اقتصادی نولیبرالی
و در نتیجه شکل گیری نوعی نبود توازن در میان قشرهای مختلف جمعیتی بود.
* فساد حکومتی
.........................
یکی دیگر از مشکلاتی که سیاست های اقتصادی دولت بن علی مسبب آن بود، ایجاد
رانت ها و انحصارهای ویژه برای گروهی از وابستگان حکومتی بود. بر این
اساس واگذاری بسیاری از پست های دولتی و پروژه های اقتصادی به افراد
نزدیک به خانواده حاکم و نبود ساز و کارهای نظارتی قوی باعث گسترش ابعاد
فساد اداری و دولتی در این کشور شد.
در این باره پایگاه خبری مجله هفتگی الحقیقه الدولیه در مقاله ای با
اشاره به اینکه فساد خاندان دولتی در تونس باعث بروز انقلاب در این کشور
شد، به عنوان مثال به بررسی فساد اقتصادی لیلی الطرابلسی همسر زین
العابدین بن علی پرداخت.
این پایگاه نوشت که همسر بن علی که ضمن مرتبط بودن با بسیاری از مفاسد
اقتصادی در این کشور و دخالت در امور داخلی تونس از چنان قدرتی برخوردار
شده بود که بسیاری معتقد بودند که رییس جمهوری اصلی لیلی الطرابلسی است
نه زین العابدین بن علی.
این پایگاه خبری اردنی که در بیشتر کشورهای افریقایی دفتر دارد، افزود پس
از اینکه بن علی به قدرت رسید، اطرافیان این زن اموال زیادی را به دست
آوردند و البته هیچ کس نمی توانست بر این اموال نفوذ کلی داشته باشد، اما
خانواده لیلی بعد از بیماری بن علی توانستند نفوذ خود را در این کشور
گسترش دهند بصورتی که برادر بزرگ وی موفق شد که شرکت هواپیمایی را در این
کشور به دست آورد.
این گزارش در ادامه به بررسی نفوذ گسترده افراد دیگری از خاندان لیلی در
شرکت های مختلف تونس پرداخته و شرکت هایی نظیر تلفن همراه و بانک ها و
موسسات آموزش آزاد را در این مورد نام می برد.
موردی که این پایگاه خبری به آن اشاره کرده تنها یک نمونه از ده ها نمونه
فساد در دستگاه حکومتی این کشور بوده است. این میزان فساد به اندازه ای
بود که طی اعتراض های اخیر در خیابان های تونس صراحتا علیه فساد در حکومت
این کشور شعارهایی سر داده شد.
* فضای بسته سیاسی
...................................
زین العابدین بن علی گرچه تلاش بسیاری کرد که در راستای نوسازی اقتصادی
تونس مو به مو توصیه ها و سیاست های ارایه شده از سوی نهادهای اقتصادی
غربی را پیاده کند، اما در عین حال هیچ تلاشی برای بازسازی رفتار سیاسی
حکومت خود نکرد.
کشور تونس پس از استقلال خود در 54 سال گذشته تنها دو رییس جمهور را به
خود دیده است. این خود گواه روشنی بر ماهیت استبدادی نظام حاکم بر این
کشور در سال های اخیر است.
زین العابدین بن علی در طول دورانی که قدرت را در دست داشت از هر ابزاری
برای سرکوب مخالفان خود استفاده می کرد. وی گرچه تلاش می کرد خود را
هوادار آزادی های سیاسی و مدنی نشان دهد اما در عمل اجازه فعالیت آزادانه
احزاب، سندیکاها و اتحادیه های کارگری را نمی داد.
فراهم نکردن بستر لازم برای نقد و اعتراض به عملکرد نهادهای حکومتی باعث
شد که تمامی مطالبات در این جامعه بر روی هم انباشته شود و وقتی مجالی
برای طرح آن پیدا شد، همه آنها یکجا با حکومت تسویه شود.
بسیاری معتقدند همین بی توجهی بن علی به ایجاد اصلاحات سیاسی باعث شد که
وی بر خلاف تصورش که فکر می کرد مطالبات سیاسی مردم در زیر زرق و برق های
توسعه اقتصادی نیم بند مدفون شده است و تونس در وضعیت باثباتی قرار دارد
ناگهان با سونامی اعتراضات مردمی علیه خود روبرو شود که هر کاری نیز کرد
نتوانست آن را مهار کند.
* پس لرزه ها
.....................
شماره 070 ساعت 11:28 تمام