حاشیه نشینی در همدان ، تمرکز ثروت و انباشت فقر (6 و پایانی )
#
همدان، خبرگزاری جمهوری اسلامی 29/08/85
داخلی. اجتماعی. حاشیه نشینی
چند دهه گذشته جمعیت شهرنشینی در استان همدان روند تصاعدی داشته
تاجاییکه هم اینک اکثر قریب به اتفاق یک ششم جمعیت شهر 600 هزار نفری
همدان که درحاشیه ها زندگی می کنند مهاجران روستایی هستند.
افزون بر آن هزاران نفر مهاجر دیگر به از تمکنن مالی و شغلی بهتری
برخوردار بودند در بافت و متن اصلی شهر سکونت گزیده اند.
تا جاییکه بسیاری از مشاغل پردرآمد متعلق به مهاجرین روستاهای خاص
هستند نمونه آنکه فروش فرش و پارچه بیشتر همدان دراختیار افرادی با
پیشینه مهاجرت از روستای "انجلاس" هستند که در جوار شهر بوده واینک از
جمعیت خالی است.
خرید و فروش و تولید برخی محصولات و خدمات دیگر حتی انحصاری نیز به نام
افراد منسوب به روستاهایی خاص در همدان مشهور است.
شهرشنشینی و مهاجرت به شهرها به عنوان بیماری وعارضه قرن گذشته منحصر
به همدان یا همه ایران نبوده و در تمام دنیا شایع است.
براساس برآوردهای سازمان های بین المللی مرتبط، حدود یک میلیارد از
جمعیت جهان اکنون در زاغه ها و حاشیه های شهری و اسکان غیر رسمی دارند.
به این طریق شهرهای بزرک و پر رونق به محل تمرکز ثروت و انباشت فقر
مبدل شده اند و رشد شهرنشینی و گسترش حاشیه نشینی دو پدیده اجتماعی مقارن
و همزمان هستند.
میزان شهرنشینی از حدود یک چهارم کل جمعیت کشور در هشتاد سال پیش،
اکنون به بیش از دو سوم و رقم مطلق جمعیت شهرنشین با بیش از ششصد درصد
رشد نسبت به سال پایه 1335 شمسی از حدود 9/5 میلیون نفر به بیش از 36
میلیون نفر رسیده است.
تعداد سکنه نقاط شهری در آغاز قرن بیستم چیزی کمتر از 20 درصد جمعیت
دنیا را شامل می شد که اکنون به حدود نیمی از ساکنان جهان بالغ شده است.
کیفیت زندگی در مناطق شهری در مقایسه با سطح زندگی روستاییان بهتر و
و دسترسی به انواع خدمات اجتماعی و اقتصادی اساسی بیشتر است.
همین امر یکی از دلایل گرایش تاریخی روستاییان به سکونت در شهر می
باشد ،زیرا هجوم روستائیان به شهر - بویژه کلان شهر ها- برای دستیابی به
همین امکانات و برخورداری ها رخ می دهد.
تا زمانی که این فاصله وجود داشته باشد باید منتظر موج های مهاجرت از
روستاها به نقاط شهری بود.
مهاجرت فی نفسه واجد نکوهش نیست و روند طبیعی در طول تاریخ بشر بوده
است آنچه مهم است ترکیب مهاجران ، نرخ مهاجرت و سرنوشت مهاجران در مقصد و
پیامدهای آن در مبدا است.
از انجاکه همدان مانند بیشتر استانها هم مهاجر فرست به مرکز (تهران و
کرج ) و مهاجر پذیر از نقاط روستایی شهرهای کوچک استان وحتی استانهای
همجوار است است باید همچنان منتظر موج های مهاجرتی و به تبع آن حاشیه
نشینی بود.
یک استاد جامعه شناسی اعتقاد دارد: هرچه شهر از توان و رونق اقتصادی
بیشتری برخوردار باشد جاذبه بیشتری برای مهاجران و در نتیجه شکل گیری
مناطق حاشیه و اسکان غیر رسمی وجود دارد.
"اسدالله نقدی" اظهار داشت: هر چند شهرهایی مانند زاهدان یا همدان و
کرمانشاه با توسعه کم هم با معضل اسکان غیر رسمی مواجه هستند اما بخش
عمده حاشیه نشینی متعلق به قطبهای پر رونق شهری مانند تهران، مشهد، کرج،
اهواز و اصفهان است.
وی گفت: در تهران محلات جوانمرد، پل مدیریت، بخش هایی از یافت آباد و
شاد آباد و باقرآباد و....در مشهد قلعه ساختمان و سیدی در کرج زورآباد
در اهواز شلنک آباد و در زاهدان شیر آباد از حاشیه های مشهوراسکان غیر
رسمی هستند.
وی محلات غیر رسمی بارز در دیگر شهرها را جعفر آباد در کرمانشاه،
دیزج و خضر و حصار در همدان ، زینبیه در اصفهان و غفور و عباس آباد در
سنندج و بان برز و بان بور در ایلام ذکر کرد.
وی نتیجه می گیرد: بنابر این روی دیگر سکه شهر و شهرنشینی با بروز و
ظهور مشکلاتی چون بی مسکنی و بد مسکنی ،گسترش آسیب ها و انحرافات اجتماعی
،آلودگی های زیست محیطی ،مشکلات ترافیکی و آمد وشد ،معضل حاشیه نشینی و
رشد زاغه ها وسکونتگاه های غیر رسمی می باشد.
این استاد دانشگاه اضافه می کند: عدم دسترسی به آب آشامیدنی سالم ،معضل
دفع زباله و عدم بازیافت آن، گسترش آسیب های روانی و اجتماعی ، مشکل
توزیع ناعادلانه امکانات و خدمات شهری و بالاخره مسئله تامین کار و درآمد
برای همه آحاد شهروندان از تبعات زندگی در حاشیه شهرها و یا حیات قرین
فقر در هسته شهرهای بزرک است.
وی در خصوص مشکلات عمده و راهکارهای حل این مشکل ها ی اسکان غیر رسمی
می گوید: از انجا که حاشیه ها بخش قابل توجهی از جمعیت و حتی اشتغال شهرها
را در خود جای می دهند در نهایت بخشی از هر شهر خواهند شد و در بلند مدت
مدیریت های شهری همه حاشیه ها را با همه مسائل آنها به رسمیت می شناسند.
وی افزود: اکثر حاشیه نشینان مهاجرین روستاها هستند، از نظر وضع مسکن
و یا شغل آسوده خاطر نیستند و هر لحظه به گمان و اظهارات خویش احتمال
ویران کردن خانه های مسکونی غیر مجاز آنها وجود دارد.
دکتر نقدی" گفت: از طرفی آنها از جهت شغلی در امان نیستند و بی کاری و
فقر آنها را حتی بعد از مهاجرت تهدید می کند.علیرغم این مسایل و مشکلات
اکثرا زندگی در شهر را به بازگشت مجدد به دیارشان ترجیح می دهند.
وی با تاکید بر برخورد منطقی پیشتهادهای ذیل را درجهت ساماندهای
مناطق حاشیه ای همدان ذکر می کند: توسعه اجتماعی حاشیه های شهری و
اجرای توان مندسازی مردم با نگاه به تجارب جهانی انجام شود.
وی ایجاد شوراهای محله در مناطق حاشیه همدان برای شناسایی و اولویت
بندی و مشاوره اجرایی در خصوص مسایل محله و حل و فصل مشارکتی آنها به دور
از طایفه گرایی را دیگر راهکارهای این معضل می داند.
به گفته وی افزایش حضور موثر پلیس و پاسگاههای انتظامی در مناطق حاشیه
باعث افزایش ضریب ایمنی در این مناطق می شود در کنار آن مبارزه جدی تر و
غیر قهری و ریشه ایی با مسائل اساسی مورد توجه آنان ،یعنی فقر،بیکاری و
اعتیاد و آسیب های اجتماعی و افراد ولگرد انجام شود.
وی افزود: تاسیس واحد حاشیه نشینی و اسکان های غیر رسمی به عنوان
اداره ای مستقل در شهرداری ها و ارائه تسهیلتی مانند کاهش و یا تخفیف در
هزینه خدمات شهری برای رار گرفتن آنها در حیطه فرهنک و عمران شهروندی
لازم است.
وی براساس یک طرح پژوهشی مهمترین اولویت ساکنان برای مدیریت
شهری،اسفالت کوچه ها،رفع کمبودهای بهداشتی و دسترسی به خدمات آموزشی
بویژه دبیرستان های دخترانه عنوان کرد.
این محقق جامعه شناسی با اشاره به آسیبهای اجتماعی فردی و گروهی محتمل
در این مناطق افزود:بهسازی کالبدی و فیزیکی در رونق اقتصادی، بهداشت و
دلبستگی اهالی به محیط و محله و حتی کاهش خشونت و حس تخریب در این مناطق
تاثیر گذار است.
به اظهار وی هم اینک موضوع مهاجرت تاحدودی تثبیت شده وبا سیاستهای
مشوقانه عمران وخدمات روستا و ایجاد درآمد واسشتغال مناسب درروستاها می
تواند حتی بازگشت مهاجران ناموفق به روستا را نیز شاهد بود.
وی گفت: اگرچه حدود 86 درصد مهاجرین تمایلی به بازگشت ندارند اما فراهم
کردن زمینه بازگشت 5/13 درصد که در حال حاضر نیز بوسیله بنیاد مسکن مورد
حمایت هستند بایستی با جدیت ادامه یابد.
564/566