گردشگری در اصفهان/ مسجد جامع نماد تکامل معماری ایرانی اسلامی
..................................................
خبرگزاری جمهوری اسلامی 87/12/19
فرهنگی.گردشگری 88.مسجد جامع
اصفهان - مسجد جامع اصفهان به عنوان قدیمی ترین بنای اصفها ن تابلو بی
مانندی از روند تکامل معماری ایرانی اسلامی است .
به گزارش روز دوشنبه ایرنا، سیمای فعلی مسجد عمدتا مربوط به دوره سلجوقی
است اما تعمیرات و الحاقات آن به دورانهای بعد به خصوص عصر صفویان مربوط
می شود .
در کاوش های باستان شناسی آثاری از دوران قبل از سلجوقیان هم در این بنا
مربوط به دوران آل بویه و قرن سوم هجری و حتی قبل از اسلام نیز کشف شده
است.
این مسجد دارای ورودی های متعدد است و هر یک از این ورودی ها، فضای مسجد
را به بخشهایی از بافت پیرامون آن مربوط می کند که این ورودیها همه در یک
زمان ساخته نشده اند و هر یک در مقطعی از تاریخ و در ارتباط با ساختمان
درون و بیرون بنا به وجود آمده است .
گذرها و معابری که در گرداگرد مسجد وجود دارد بیانگر ارتباط گسترده ای
است که مسجد با بافت قدیم شهر دارد.
مسجد جامع اصفهان با نقشه چهار ایوانی بنا شده و از آنجا که ابداعات هنری
و معماری 15 قرن دوران اسلامی را در خود گرد آورده است یکی از بهترین
نمادهای معماری ایرانی اسلامی به شمار می رود.
با توجه به منابع و مآخذ مختلف این نکته مشخص می شود که مسجد جامع در طول
زمان به سبب آتش سوزی و جنگ های متعدد و نا آرامی های دوران های مختلف
آسیب فراوان دیده و دوباره بازسازی و مرمت شده است.
چهار ایوان مسجد مشخص کننده شیوه مسجدسازی ایرانیان است که پس از احداث
آن در سایر مساجد نیز رواج یافته است.
این ایوان ها که به نامهای صفه صاحب در جنوب صفه درویش در شمال صفه استاد
در مغرب صفه شاگرد در مشرق نامیده می شوند با تزئینات مقرنس سازی و
کاربندی یکی از فنون بسیار جالب معماری ایران را بیان می دارد.
نمای داخلی صحن مسجد و کاشی کاری های آن مربوط به قرن نهم هجری است که
احتمالا مناره ها نیز مربوط به همین زمان می باشد.
به طورکلی بنای کنونی مسجد جامع اصفهان شامل بخش های زیر است:
شبستان مسجد، این شبستان بر ستون های مدور استوار است که با گچبری های
بسیار زیبا تزئین شده و این قسمت مربوط به عصر دیلمیان است.
گنبد و چهل ستونهای اطراف آن که در ایوان جنوبی مسجد واقع شده و در فاصله
سالهای 465 تا 485 هجری قمری ساخته شده است .
این گنبد در زمان سلطنت ملکشاه سلجوقی و وزارت خواجه نظام الملک ساخته
شده از نمونه های نادر ساختمان های عصر سلجوقی است.
ایوانی که در جلوی این گنبد آجری واقع شده در اوایل قرن ششم هجری بنا
گردیده و سقف آن از مقرنس های درشت ترکیب شده و گنبد آن دارای زیباترین
طرحهای تزئینی ساخته شده از آجر و گچ است.
گنبدی که در بخش شمالی حیاط مسجد واقع شده و قرینه گنبد خواجه نظام الملک
است در سال 481 بنا شده و احداث این گنبد را به ابوالغنائم تاج الملک
یکی دیگر از وزرای عصر سلجوقی نسبت می دهند.
ایوان معروف به صفه صاحب در دوران سلجوقی ساخته شده و تزئینات آن مربوط
به عصر قراقویونلو و صفوی است. در این قسمت کتیبه هایی از دورانهای مختلف
از جمله صفویان به چشم می خورد.
بر ایوان غربی معروف به صفه استاد که در عصر سلجوقی بنا شده و در دوره
صفویان با کاشیکاری تزئین شده علاوه بر خطوط ثلث و نستعلیق که به تاریخ
1112 هجری قمری و در زمان سلطنت شاه سلطان حسین کتابت شده عباراتی به خط
بنایی بسیار زیبا و با امضای محمد امین اصفهانی نوشته شده است.
با مطالعه این عبارات و دقت در خطوط بنایی این عبرت بسیار زیبا مشخص می
شود زیرا نامه جرم ما به هم پیچیدند بردند و به میزان عمل سنجیدند بیش از
همه کس گناه ما بود ولی ما را به محبت علی بخشیدند.
رو به روی این ایوان، صفه شاگرد قرار دارد که در عصر سلجوقی بنا شده و در
قرن هشتم و یازدهم هجری قمری در دوران حکومت ایلخانان و صفویه تزئیناتی
به آن اضافه شده است.
این ایوان فاقد تزئینات کاشی کاریاست و با مقرنس های آجری تزئین شده و
در آن سنگ مرمر یکپارچه نفیسی وجود دارد که در اطراف و بالای آن لوحها و
کتیبه هایی نوشته شده است.
در منتهی الیه ضلع شرقی مسجد جمعه، صفه عمر واقع شده که کتیبه تاریخی هلال
ایوان آن به سلطنت سلطان محمود آل مظفر اشاره می کند که تاریخ این کتیبه
768 هجری قمری و خطاط آن عزیز التقی الحافظ است.
در سقف این صفه خطوط تزئینی و تاریخی به چشم می خورد که با خط بنایی
عبارات مذهبی و سازنده بنا به نام مرتضی بن الحسن العباسی الزینبی نوشته
شده است و علاوه بر آن در این صفه نام استاد کاران دیگر همچون حسن کاروان
کاشی کار و کوهیار الابرقوهی خطاط کتیبه محراب صفه به چشم می خورد.
در شمال ایوان استاد شبستان کوچکی قرار دارد که زیباترین محراب گچبری
مسجد را در بر دارد ، این شبستان که به مسجد الجایتو نیز معروف می باشد
دارای محرابی است که به مثابه گوهری تابناک از هنر ایرانی در جهان از
شهرتی عظیم برخوردار است.
بر این محراب زیبا نام سلطان محمد خدابنده ایلخان مشهوری که قبل از تشرف
به دین اسلام لقب الجایتو را داشت و بعد از مسلمان شدن خود را خدا بنده
نامید و وزیر دانشمند او محمد ساوی و سال ساختمان آن یعنی 710 هجری قمری
به چشم می خورد.
زیباترین منبر منبت کاری موجود در مسجد جمعه (جامع ) اصفهان نیز در این
مسجد قرار دارد که سال ساخت آن ذکر نشده است.
از مسجد اولجایتو به شبستان زمستانی بیت الشتاء می رسیم که به موجب کتیبه
سر در آن در زمان تیموریان به دستور عماد بن المظفر ورزنه ای ساخته شده
است.
به همین علت به شبستان عماد نیز معروف است این شبستان با شکوه دارای ستون
های قطور کوتاه و اتاق های خیمه ای شکل است، در وسط هر چشمه طاق یک قطعه
سنگ مرمر شفاف نصب شده که نور شبستان را تامین می کند.
شبستان جنوب شرقی مسجد که احتمالا کتابخانه عظیم و مشهور خواجه نظام الملک
را در بر داشته در بمباران شهر اصفهان تخریب شده که مجددا به شیوه اول
بازسازی شده است.
این اثر نفیس و با شکوه به علت در بر داشتن نمونه های گوناگون ادوار
مختلف اسلامی از نظر فنی و هنری اهمیت بسیاری داشته و از شهرت جهانی
برخوردار است.
این شهرت و شکوه همه ساله گروه های بی شماری از علاقه مندان و پژوهشگران
را به خود جلب می کند.
به طور کلی به همان اندازه که میدان نقش جهان و عمارات تاریخی اطراف آن
یاد آورد معماری و هنر دوران صفوی است مسجد جمعه و محلات پیرامون آن
افسانه زندگی در عهد سلجوقیان و روزگار پیش از آن را بیان می دارد.
510/ 607/1011
شماره 055 ساعت 12:24 تمام
