عیدانه /
بناهای تاریخی شهر اردبیل ، همسایگی تاریخ با زندگی مدرن امروزی
..................................................
تهران ، خبرگزاری جمهوری اسلامی 89/12/19
فرهنگی.داخلی.میراث فرهنگی
اردبیل از جمله برجسته ترین و پرجاذبه ترین مناطق ایران به لحاظ تنوع
جاذبه ها به شمار می رود. این منطقه در دوران مختلف تاریخی به علت قرار
داشتن در مسیر جاده ابریشم از رونق اقتصادی بسیاری برخوردار بوده است و
بعد از اسلام برای اولین بار دولت ملی در شهر اردبیل توسط خاندان صفوی
پایه ریزی شد.
آثار سیاحتی ، زیارتی و تاریخی متعددی در این استان وجود دارد که از آن
جمله می توان به مجموعه بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی مربوط به دوره
ایلخانی و صفوی با مقابر بزرگانی چون شیخ صفی الدین اردبیلی ، شاه
اسماعیل صفوی ، موزه مردم شناسی میدان عالی قاپو ، شش باب حمام مربوط به
دوران صفوی و قاجار در محلات قدیمی شهر اردبیل ، یازده پل تاریخی مربوط به
دوران صفوی و قاجار بر روی رودخانه های بالیقلو و قره سو ، مجموعه بازار
اردبیل با تاقهای جناقی و گنبدهای چهار تاقی ، مسجد جمعه احداث شده بر
روی تپه باستانی بزرگ مربوط به دوران سلجوقی ، امامزاده صالح و قیز
امامزاده سی و مقبره شیخ جبرائیل جد سلاطین صفوی در محله کلخوران اردبیل
اشاره کرد.
*مجموعه بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی - نگین بناهای باستانی اردبیل *
مجموعه بسیار ارزشمند و زیبای بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی که همه ساله
پذیرای ده ها هزار علاقمند به آثار تاریخی از نقاط دور نزدیک ایران و جهان
می باشد یکی از 10 اثر باستانی مهم ایران به شمار می آید و به تازگی از
سوی یونسکو نیز به ثبت جهانی رسیده است .
این بنای کم نظیر به نام عارف ربانی شیخ صفی الدین اردبیلی جد شاهان صفوی
پس از وفات او در سال 735 ه ق توسط فرزنداش شیخ صدرالدین موسی ساخته شده
است .
در طول زمان و به ویژه در دوران حکومت صفویه باتوجه به احترام خاص شاهان
صفوی نسبت به جد خود بخش های دیگری به این مجموعه افزوده شد
مجموعه بقعه شیخ صفی در زمان حاضر دارای هشت بخش اصلی شامل مسجد جنت سرا
- قندیل خانه - حرم خانه - چینی خانه - چله خانه - شربت خانه - گنبد الله
الله و شهیدگاه می باشد .
علاوه بر مقبره شیخ صفی و مرقد شاه اسماعیل اول - آرامگاه های دیگری از
شاه زادگان صفوی و سرداران قزل باش ازجمله شهیدان جنک چالدارن و شروان در
این بقعه و محل شهیدگاه قرار دارند
در طول قرون گذشته بسیاری از اشیای ارزشمند این بقعه به شیوه های گوناگون
از محل خارج شد و در زمان حاضر بخشی از این اشیا از جمله قالی
معروف شیخ صفی زینت بخش گنجینه های آمریکا - روسیه و اروپااست .
* بقعه شیخ جبرییل ، جد سلاطین صفوی غریبانه در کلخوران آرمیده است *
روستای کلخوران - زادگاه و خاستگاه بنیانگذاران سلسله صفویه باوجود
نزدیکی به شهر اردبیل - در غربتی عجیب قرار گرفته و هنوز جایگاه تاریخی و
واقعی اش در فرهنک کهن ایران زمین برای گردشگران معرفی نشده است .
وجه تسمیه روستای کلخوران به درستی معلوم نیست و دو روستای دیگر در اطراف
اردبیل با این نام خوانده می شوند که برای تمایز با این روستا آن ها
را با پسوندهایی به نام کلخوران ویند و کلخوران هیر می خوانند .
محوطه پر درختی موسوم به باغ شیخ به ابعاد تقریبی 150 در 200 متر در
ورودی روستای کلخوران واقع است که اجداد شیخ صفی الدین اردبیلی در آن
نقابی از خاک بر رخ کشیده اند .
بقعه شیخ جبرییل - پدر شیخ صفی الدین در وسط این باغ قرار دارد و به صورت
هشت ضلعی به طول و عرض 19 در 13 متر و 20 سانتی متر ساخته شده است .
ارتفاع دیوار بنا حدود هشت متر است که بر بالای آن گنبد بزرگی در وسط به
بلندی 15 متر دیده می شود که بنای اولیه آن در زمان شیخ صدرالدین موسی
فرزند شیخ صفی احدات شده است .
درب ورودی بقعه در سمت شمال آن است و سه پله انسان را از سطح زمین به
ایوان جلوی آن به ابعاد 3/5 در 4/5 متر می رساند و در جناحین درب ورودی
نقش یک شیر و یک پلنک که با زنجیر بسته شده اند نقاشی شده است .
مقبره و داخل محوطه در کمال سادگی است و به غیر از چند زیارت نامه که از
نظر خطاطی کم نظیر است چیز دیگری دیده نمی شود و اهالی معتقدند که این
شیخ
زینت نمی پذیرد .
در داخل این بقعه صندوقی است که در زیر آن شیخ جبرییل پدر شیخ صفی و شیخ
قطب الدین جد او و صلاحالدین جد شیخ جبرییل مدفونند .در محوطه پیرامون این
بقعه که به باغ شیخ موسوم است دو بقعه آجری دیگری نیز با طاق های ضربی
دیده می شوند که یکی متعلق به سید عوض الخواص جد جهارم
شیخ صفی و دیگری متعلق به سید اعرابی است .
تاورنیه جهانگرد فرانسوی در سفرنامه خود می نویسد که در اطراف اردبیل
چندین مقبره عالی هست که بسیار قابل ملاحظه و جالب است و بعضی از آن ها
خراب شده اما هنوز آثارشان بر عظمت بنا و صنعت آن دوران گواهی می دهد .
بنابر شواهد تاریخی روستای کلخوران باتوجه به آثار و اتلال و ابنیه موجود
یکی از قدیمی ترین روستاهای منطقه اردبیل محسوب می شود که علاوه بر
داشتن آثار زیبای دوره صفویه در تاریخ معاصر نیز به ویژه در دوره مشروطیت
مرکز حرکت های سیاسی و نظامی بوده است
پل سه چشمه با پایه های آجری مربوط به دوره صفویه و مسجد جامع متعلق به
دوره قاجاریه ازجمله بناهای تاریخی این روستا هستند
روستای کلخوران و به ویژه محوطه باغ شیخ هنوز هم از زیبایی و صفای خاصی
برخوردار است و انسان در آنجا آرامش خاطر عمیق و عجیبی می یابد
*مسجد جمعه اردبیل یادگاری ارزشمند از فرهنک و معماری کهن اسلامی *
جمعه مسجد اردبیل در شمال شرقی شهر بر روی تپه باستانی قرار گرفته و
بازمانده مسجد عظیم ، گسترده و کم نظیری است که در دوره های مختلف اسلامی
به خصوص دوره سلجوقی شکل گرفته و تا اوایل صفوی معمور و آباد بوده است.
کاوش های باستان شناسی ردپای مسجد را در قرون اولیه اسلامی به وضوح تشخیص
داده است. مسجد در دوره سلجوقی و ایلخانی بسیار گسترده تر و وسیع تر از
بنای مکعبی فعلی بوده و بنای سرپای موجود صرفا گنبدخانه و ایوان مسجد
بزرگ را تشکیل می داده است. این مسجد گنبد آجری بزرگی داشته است که دو
پوش ساخته شده و حوادث ایام هر دو پوش گنبد این مسجد را فرو ریخته و تنها
دو قسمت قوسی شکل ناقص از گنبد خارجی و قسمت محدودی از گچبریهای گنبد
داخلی در چهار گوشه فوقانی دیواره های شبستان اصلی برای نمایش عظمت
تاریخی آن باقی مانده است.
ماذنه مسجد اثر دیگری است که به صورت گلدسته استوانه ای شکل در ضلع غربی
شبستان اصلی مسجد و به فاصله تقریبی 15 متری قرار دارد.
ایوان مسجد نیز متصل به گنبدخانه می باشد در قسمت شمالی آن واقع شده و در
حال حاضر با تیرهای چوبی پوشانده شده و نمازخانه فعلی را به وجود آورده
است.
* مجموعه بازار تاریخی اردبیل یادگاری از قرن ها داد و ستد *
بازار تاریخی اردبیل یادگاری از دوره صفوی و قاجار است که بر روی بازار
دوره صفوی و ماقبل ساخته شده و در سال 1364 در فهرست آثار ملی کشور به
ثبت رسیده است. در قرن دهم هجری در زمان حکومت شاه طهماسب اول بازارهای
اردبیل از رونق بسیار زیادی برخوردار بوده اند که از این قبیل می توان به
بازار بقالان ، کرباس فروشان ، قصابان ، خراطان ، سراجان ، قیصریه و دهها
سرای دیگر اشاره کرد.
بازار اردبیل مجموعه ایست مرکب از همه عناصر تشکیل دهنده وابسته به آن از
جمله تشکیلاتی چون تیمچه سرا حمام و مسجد.
این بازار در مرکز شهر و در طرفین خیابان امام خمینی قرار گرفته است. این
مجموعه تاریخی از سابقه طولانی برخوردار است. مورخانی همچون مقرسی و
اصطخری در سده چهارم هجری آنرا به صورت صلیب در چهار راسته توصیف کرده
اند.
این بازار در قرن هفتم و هشتم رونق فراوان داشته و در سده های بعد قسمتی
از بازار بزرگ و تیمچه ها و سراها از موقوفات بقعه شیخ صفی الدین بشمار
می رفته و درآمد و عواید حاصله به مصرف مخارج این بقعه می رسیده است.
هسته های اولیه بازارهای اردبیل به قرون اولیه اسلامی بر می گردد ولی بنای
کنونی و عناصر وابسته به آن از آثار دوران صفویه و قاجار است.
بازار اردبیل با تاقهای جناغی ، تاق و گنبدهای ساده شامل راسته ها و
تیمچه های فراوانی است که مهمترین آنها عبارتند از: بازارچه خشکبارها و
سرای حاج احمد ، سرای وکیل ، تیمچه زنجیرلو ، سرای گلشن ، سرای قیصریه ،
سرای حاج شکر ، سرای جهودها ، سرای حاج شیخ الاسلام و سرای حاج صادق.
در شرایط موجود راسته های مجموعه بازار اردبیل عبارتند از راسته اصلی
بازار ، راسته پیرعبدالملک ، راسته قیصریه ، کفاشان ، علافان ، بازار
زرگران ، سراجان ، پارچه فروشان ، مسگران ، چاقوسازان و آهنگران.
پوشش سقف راسته ها با طاقهای جناقی و گنبد چهار طاقی و ساده می باشد. طول
طاقنمای مغازه ها به طول متوسط سه تا چهار متر و قطر پایه طاقها 60 تا
80 سانتی متر است.
*گنجینه مردم شناسی اردبیل ، روایت گرزندگی گذشتگان *
گنجینه مردم شناسی اردبیل که در بنای تاریخی حمام ظهیرالاسلام (آقانقی )
اردبیل ایجاد شده اشیایی از دوران زندیه - صفویه و قاجاریه را به تماشا
گذاشته است .
تعدادی تندیس نیز که بیانگر قیافه - طرز پوشش و زندگی سنتی اردبیلیان در
آن دوران می باشد زینت بخش گنجینه مردم شناسی اردبیل است ، بنای حمام
تاریخی ظهیرالاسلام واقع در میدان عالی قاپوی اردبیل به دوران صفویه مربوط
می شود
* خانه های تاریخی اردبیل - صفابخش زندگی گذشتگان *
ده ها خانه تاریخی در کوچه و پس کوچه های قدیمی اردبیل در دورانی که
آرامش زندگی در هیاهوی سکونت های آپارتمانی کیمیا شده است - جلوه هایی از
صفا و صمیمت را در زندگانی گذشتگان این شهر به تماشا گذاشته اند .
سقف های چوبی بسیاری از این خانه ها تا چند دهه اخیر سرپناه ساکنان آن
هابودند اما اکنون فقط از پنجره های کوچک مشبک تعداد انگشت شماری از آن
سوسوی چلچراغها در شب به چشم می رسد .
در بسیاری از این منازل اتاق ها و راهروها به صورت نیمه ویرانه در آمده
وفقط درختان کهنسال در حیاط وسیع و سرسبز آن ها همچنان استوار ایستاده
اند
تا دیر یا زود تنه های تنومند آن ها برای ساخت و سازهای جدید بی رحمانه
شماره 040 ساعت 10:52 تمام