'هامون' ساخته داریوش مهرجویی از جمله فیلم های برتر دهه شصت به شمار می رود كه در زمینه های مختلف موفق عمل كرده است.
در آن ایام ساخت فیلم سینمایی براساس مضامین عرفانی و فلسفی با توجه به حمایت های معاونت سینمایی وقت و بنیاد سینمایی فارابی، بسیار داغ بود و فیلم های بسیاری با این دیدگاه ساخته شدند كه اغلب كارهایی ناموفق بودند.
در این میان 'هامون' یك استثنا است كه طی بیش از دو دهه به یك فیلم مرجع برای سینمادوستان تبدیل شده است.
فیلمنامه 'هامون' دارای دو پوسته درونی و بیرونی است كه طنابی باریك این دو را به یكدیگر متصل كرده است.
لایه ظاهری آن شباهت بسیار به ملودرام های خانوادگی محبوب آن سال ها در باب كشمكش های زن و شوهری دارد: 'حمید هامون' كه بازاریاب یك شركت بزرگ دارویی است به علت فاصله طبقاتی بسیار با همسرش به بن بست رسیده و برای جدایی اقدام كرده اند كه مراحل قانونی خود را سپری می كند.
این پوسته ظاهری كه بسیار پیش پا افتاده و كهنه نیز جلوه می كند، در ارتباط با پوسته درونی است كه اهمیت می یابد و از فرم كلیشه ای خود خارج می شود.
در اینجا 'حمید هامون' به روشنفكر سرگشته ای كه هنگام نوشتن پایان نامه دكترای خود دچار عدم یقین شده، تبدیل می شود كه فرزند قربانی كردن حضرت ابراهیم(ع) را باور ندارد.
این وجه روشنفكرانه او در تضاد با دنیای سرمایه مدارانه 'مهشید' - همسرش - و خانواده اش قرار گرفته و موقعیت غم انگیزی را رقم زده كه مهرجویی به خوبی از عهده نمایش آن برآمده است.
در واقع 'هامون' از یك داستان پیش پا افتاده خانوادگی به درامی هوشمندانه با محوریت عدم یقین قهرمان داستان می رسد كه در انتها به یقینی از سر شور می رسد.
مهرجویی با مهارت خاصی این داستان پیچیده با قهرمان منحصر به فرد خود را كه نمونه مشابهی در سینمای ایران ندارد را به سرمنزل مقصود رسانده و پایانش را با امید و آرامشی حاصل از یقین می بندد.
برای این امر شخصیت فوق العاده ای مثل 'علی عابدینی' را خلق كرده كه باورهای عمیق مذهبی اش، جلوی سقوط او را در چاهی كه 'هامون' هم در آن افتاده، می گیرد.
رابطه 'مرید' و 'مراد' گونه این دو نیز بواسطه پرداخت درست شخصیت علی عابدینی خوب از كار درآمده كه در غیر این صورت صحنه پایانی فیلم تاثیرگذاری خویش را به كل از دست می داد.
حال برای ایجاد كشمكش میان شخصیت ها، مهرجویی از چند شخصیت بهره گرفته كه از آن میان می توان به 'مهشید'، 'دبیری' - وكیل هامون - و 'رییس' او نام برد كه هریك از آنها در برهه ای روی او تاثیر گذاشته و به جنون انتهای كار نزدیكش می سازند.
مهشید به عنوان زنی روشنفكرنما از طبقه ای رفاه زده كه محض تفنن به عرفان روی آورده، فوق العاده از كار درآمده و به شدت به ما به ازاهای بیرونی اش شباهت دارد.
برای مثال به برگزاری شوی لباس در خانه و رفتارهای اغراق آمیز 'مهشید' به عنوان طراح لباس توجه كنید كه با ایرادهای عروس به لباس دوخته شده توسط او، به واكنشی تند و عصبی متعلق به طبقه ای دیگر ختم می شود.
در سوی دیگر وكیل زرنگ و هفت رنگی قرار دارد كه از یك طرف دوستی قدیمی اش با پدر 'هامون' را به رخ می كشد و از طرف دیگر پول هنگفتی را از مادر مهشید برای گرفتن طلاق دخترش گرفته است.
این تضاد شخصیتی به خوبی در فیلمنامه مهرجویی عینیت یافته و به هیچوجه تصنعی و قلابی جلوه نمی كند.
برای نمونه می توان از صحنه كباب درست كردن شبانه اش در حیاط خانه در كنار 'هامون' یاد كرد كه بخشی از شخصیت دوگانه اش را برای تماشاگر روشن می كند.
داریوش مهرجویی در مقام كارگردان، كار بسیار سختی برای به تصویر كشیدن فیلمنامه داشته كه با مهارت خاصی از عهده انجام آن برآمده است.
فیلمنامه ای كه كابوس های بسیار موجود در آن در شناخت بیشتر قصه و شخصیت ها نقش
داشته است.
برای مثال می توان به كابوس 'هامون' در ابتدای فیلم اشاره كرد كه در آن تقریبا بیشتر شخصیت های كوچك و بزرگ فیلم حضور دارند.
ریتم مناسب فیلم نیز بیشتر از آنكه حاصل تدوین باشد، از دكوپاژ فوق العاده مهرجویی ناشی شده است.
این كارگردان كهنه كار سینمای ایران در اغلب ساخته های خود بهترین های سینمای كشور را به كار گرفت و با مدیریتی قوی بیشترین بهره را از آنها برد.
در 'هامون' نیز چنین اتفاقی رخ داد و بسیاری از عوامل اصلی فیلم همچون 'تورج منصوری' مدیر فیلمبرداری، 'حسن حسندوست' تدوینگر و 'ناصر چشم آذر' آهنگساز، بهترین كارهای دوران حرفه ای خود را در این اثر عرضه كردند.
این اتفاق در رابطه با بازیگران فیلم نیز رخ داد كه در راس آنها زنده یاد 'خسرو شكیبایی' و 'بیتا فرهی' در كنار 'عزت الله انتظامی' قرار دارند.
شكیبایی بهترین انتخاب ممكن برای ایفای نقش دشوار 'هامون' بود كه درك درست او از نقش، سهم عمده ای در موفقیت آن داشت.
برای مثال می توان به صحنه فوق العاده بگومگوی او با عزت الله انتظامی در پذیرایی آپارتمان خالی از اثاثیه و آشفته اش اشاره كرد كه طراوت خاصی در خود دارد.
بیتا فرهی نیز با توجه به اینكه 'هامون' نخستین كار سینمایی او به شمار می رفت، امیدوار كننده و فراتر از انتظار ظاهر شد كه صحنه دعوای او با هامون روی پشت بام خانه عالی از كار درآمده است.
فیلم سینمایی 'هامون' در هشتمین دوره جشنواره فیلم فجر بسیار مورد توجه هیات
داوران قرار گرفت و پنج سیمرغ بلورین برای بهترین بازیگر نقش اول مرد، تدوین، فیلمنامه، كارگردانی و فیلمبرداری را در كنار جایزه ویژه هیات داوران برای بهترین فیلم دریافت كرد. هامون در نمایش عمومی خود در تابستان 1369 نیز موفق ظاهر شد و در زمره پرفروش های سال سینمای ایران قرار گرفت.
فراهنگ ** م.ج ** 1071
تهران - سينماي ايران در دهه 60 با وجود جنگ تحميلي، ميزبان توليد و عرضه آثاري درخشان در گونه هاي مختلف بود، كه در اين ميان مي توان به فيلم سينمايي 'هامون' به عنوان نمونه اي جذاب در گونه عرفاني و فلسفي اشاره كرد.