" برنج تراریخته"، خطری در کمین، یا انقلابی در تولید برنج ایرانی ؟

" برنج تراریخته"، خطری در کمین، یا انقلابی در تولید برنج ایرانی ؟ # تهران،خبرگزاری جمهوری اسلامی 11/12/83 داخلی.علمی.برنج تراریخته. از : مژگان عیاری پلو ماهی، پلو فسنجان، شوربا برنج، شیربرنج، باقلا پلو، لوبیا پلو، چلو مرغ، استامبولی، دمپوختک ترشی، چلو کباب، ته چین، آلبالو پلو، کته گوجه، زرشک پلو با مرغ و بسیاری دیگر از غذاهایی که همراه چلو و پلو هستند، غذای اصلی مردم ایران محسوب می شوند. "برنج" (شلتوک ) این قوت "شکم پرکن" که گاه بیش از نان مصرف می شود قدمت دیرینه ای در فرهنک و تاریخ ایرانی دارد، گرچه باید تغذیه اصلاح شده و اقلام دیگری را جایگزین مصرف صرف برنج، آن هم برنج های ارزان قیمت و خردشده سبوس دار کرد، بااین وجود، برنج با مصرف سرانه 40 کیلوگرم، جزو عناصراصلی چرخه غذایی انسانی ایرانیان است. می گویند گیاهان مهندسی ژنتیک شده یا به اصطلاح "تراریخته" به گیاهانی اطلاق می شود که با استفاده از روشهای نوین مهندسی ژنتیک، ژن یا ژنهایی را از سایر منابع ژنتیکی (باکتری، جانوران،انسان و سایر گیاهان ) دریافت کرده است. این گیاهان معمولا با هدف افزایش مقاومت به آفات و بیماریها، افزایش مقاومت به تنشهای غیر زیستی مثل خشکی، شوری، سرما، بهبود کیفیت غذایی، افزایش تولید محصول، تولید واکسن های گیاهی و افزایش تولید متابولیتهای خاص ایجاد شده است. در نیمه دوم سال جاری "بهزاد قره یاضی" رییس پژوهشکده بیوتکنولوژی جهاد کشاورزی از کشت انبوه نخستین واریته برنج تراریخته (مهندسی ژنتیک شده ) مقاوم به آفات پروانه ای در سطح چند هکتار خبر داد. به گفته "بهزاد قره یاضی" این برنج تراریخته مقاوم به کرم ساقه خوار و از کیفیت خوبی برخوردار است که برای اولین بار در جهان، در ایران، و در موسسه تحقیقات برنج کشور با نام "طارم مولایی" با استفاده از روش علمی "الکترو فورز" بر روی گونه طارم محلی گیلان تولید شده است. با استفاده از تکنیک الکترو فورزامکان جداسازی پروتئین ها و مولکولهای "دی.ان.ای." بذر گیاهان در یک میدان مغناطیسی ویژه امکان پذیر می شود. بر اساس شیوه ترا ریخته پس ازالکترو فورز برای تولید این محصول ژنهایی از سایر گیاهان و موجودات غیر گیاهی مثل ویروسها و باکتریها پس از دست ـ ورزی به ژنهای برنج طارم محلی گیلان افزوده شده است. در این روش ژنهای مقاوم به سرما، گرما، شوری آب، رطوبت هوا و آفات، شناسایی شده، و با انتقال و یا جابجایی و یا حذف این ژنها و مولکول های "دی.ان.ای ." گیاهی با خصوصیاتی جدید و دلخواه تولید می شود. گونه اصلاح شده "طارم مولایی" با برخورداری یک ژن از باکتری "باسیلوس تورینجینسیس" و یک ژن به نام "کیتیاز" از محصول جو تولید شده، و در برابر آفات کرم ساقه خوار برنج، و بیماری " بلاست " صد در صد مقاومت دارد. با وجود اختلاف نظرها درباره "برنج تراریخته" با کاشت برنج طارم مولایی در برخی از مزارع کشور در سال آینده مواجه هستیم. براساس گفته "بهزاد قره یاضی" رییس پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی، سطح زیرکشت این نوع گیاهان، در زمین های شمال کشور حدود دوهزار هکتاربوده و عنوان نخست تولید برنج تراریخته در تاریخ جهان به ایران اختصاص یافته است. این در حالی است که بسیاری از منتقدین اظهار می دارند که باید در زمینه موادی که می خوریم اطمینان یابیم زیرا مواد جذب بدن می شود، و ممکن است خاصیت انتقال نسلی داشته باشد. برخی از این افراد معتقدند که اگر این برنج برای خوردن مناسب بود چرا کشورهای پیشرفت که به مراتب این فناوری را قبل از ما داشتند، این کار را نکردند و آیا برنج تراریخته قبلا ساخته شده با نام "برنج طلایی" نیست که به دلیل مطلوب نبودن متوقف شده است. با نگاهی به کشورهای تولیدکننده محصولات تراریخته متوجه می شویم که این کشورها مبادرت به کاشت اقلامی کردند که قوت اصلی غذای مردم کشورشان محسوب نمی شده است. براساس جدیدترین اخبارمربوط به گیاهان زراعی تراریخته موسسه TSAAA سال 2004، عمده ترین کشورهای تولیدکننده محصولات تراریخته به ترتیب شامل آمریکا 6/47 میلیون هکتار(59 درصد از کل مساحت )، آرژانتین 2/16 میلیون هکتار (20 درصد از کل مساحت )، کانادا 4/5 میلیون هکتار( 6 درصد)، برزیل 5 میلیون هکتار( 6درصد)، چین 7/3 میلیون هکتار (5 درصد از کل مساحت )، پاراگوئه 2/1میلیون هکتار (2درصد از کل مساحت )، هند 5 دهم میلیون هکتار (1درصد)، استرالیا 2 دهم میلیون هکتار، رومانی 1 دهم میلیون هکتار، مکزیک 1 دهم میلیون هکتار، اسپانیا 1 دهم میلیون هکتار و فیلیپین نیز 1 دهم میلیون هکتار است. چهار محصول مهم تراریخته سویا با 4/48 میلیون هکتار( 60 درصد از ارضی زیر کشت محصولات تراریخته )، ذرت با 3/19 میلیون هکتار (23درصد)، پنبه با 9 میلیون هکتار (11درصد) و کلزا با 3/4 میلیون هکتار (6درصد) می باشند. به گفته Datta Swapan که در فیلیپین محقق یک موسسه بین المللی تحقیقات است، برنج Bt در چین و هند، برنج Xa21 در چین، هند و فیلیپین، برنج طلایی در آمریکا، فیلیپین و هند، و برنج مقاوم به علف کش در اسپانیا، آمریکا و چین در مرحله آزمایش های مزرعه ای است. وی پیش بینی می کند که در سالهای 2005 یا 2006 برنج Bt و در سالهای 2007 یا 2008 برنج طلایی و برنج Ferritin به صورت تجاری در می آیند. طرح تولید بذر تراریخته برنج "بذر اصلاح شده ژنتیکی "در موسسه تحقیقات برنج کشور چندی پیش در رشت به بهره برداری رسید و اعلام شد که بااستفاده از این روش برای اولین بار در دنیا گونه های برنج مقاوم در برابر آفات در کشور تولید می شود. تاکنون در موسسه تحقیقات برنج کشور گونه جدید برنج مقاوم به آفات با نام "طارم مولایی" با استفاده از روش علمی "الکترو فورز" بر روی گونه طارم محلی گیلان تولید شده که با استفاده از تکنیک الکترو فورز امکان جداسازی پروتئین ها و مولکولهای "دی.ان.ای." بذرگیاهان دریک میدان مغناطیسی ویژه امکان پذیر می شود. براساس شیوه ترا ریخته پس ازالکترو فورز برای تولید این محصول ژنهایی از سایر گیاهان و موجودات غیر گیاهی مثل ویروسها و باکتریها پس از دست ـ ورزی به ژنهای برنج طارم محلی گیلان افزوده شده است. در این روش ژنهای مقاوم به سرما، گرما، شوری آب، رطوبت هوا و آفات شناسایی شده و با انتقال و یا جابجایی و یا حذف این ژنها و مولکولهای "دی.ان.ای ." گیاهی باخصوصیاتی جدید و دلخواه تولید می شود. یک عضو هیات علمی"پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک و زیست فناوری" معتقد است که درارائه (بازار و تجارت ) گیاه تراریخته ای که مستقیم با بدن انسان در ارتباط است نباید عجله کرد. "امیر موسوی" درگفت وگو با خبرنگار علمی ایرنا گفت: گیاهان تراریخته مراحل تحقیقاتی زیادی را سپری کرده و تلاش های بسیاری روی آن شده است با این وجود نباید درارائه به مرحله تجارت و بازار عجله کرد. وی افزود: ما گیاهان تراریخته زیادی را داشته ایم که به جهت مصرف غیر مستقیم حساسیت کمتری را برانگیخته اند، برای نمونه "روغن تراریخته" مورد مصرف است اما فرق آن با برنج ترایخته در این است که این برنج مستقیم مورد مصرف قرار می گیرد پس باید در ارائه آن دقت بیشتری شود. این محقق تاکید کرد: برنج طارم مولایی به جهت مصرف مستقیم، در پذیرش عمومی جامعه حساسیت برانگیخته است. به گفته وی، اینکه گفته می شود این برنج پروتئین و آنزیم را در دانه خود ندارد بلکه در اندام سبزش است پس جای نگرانی نیست، مساله ای است که آزمایش های خطرزدایی باید آن را تایید کرده و به آن برسد. "برنج تراریخته باید مرحله بررسی، آنالیز و مخاطرات را طی کرده و نتایج آن را با زبانی که قابل فهم برای مردم و سطح جامعه باشد، ارائه کند و این نتایج رابه متخصصان و محققان نیز ارائه دهد و اگر اطمینان خطرساز نبودن این محصول در آینده تایید شد به مرحله بازار و تجارت برود." موسوی تصحیح کرد: مسلما تا امروز روی این محصول زحمات زیادی کشیده شده و نتایجی بدست آمده، اما نباید عجله کرد زیرا این راه هنوز کامل طی نشده و جامعه در حال شک و تردید نسبت به این محصول قرار دارد از این جهت باید این محصول مرحله بررسی مخاطرات را طی کرده و نتایج آن به جامعه و متخصصان اطلاع رسانی شود. رییس پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک و زیست فناوری، نیز گفت: محصول برنج تراریخته (طارم مولایی ) باید قبل از بهره برداری به FDA در WHO ارسال و در صورت کسب مجوز و همچنین دریافت مجوز بهره برداری از وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی (که ماموریت نظارت برسلامت محصولات غذایی ودارویی را دارد) و سازمان حفاظت محیط زیست را کسب کرده و پس از آن کشت شده و مصرف شود. "محمد حسین صنعتی" تاکید کرد: برنج تراریخته طارم مولایی باید تمامی آزمایش های استاندارد و ارزیابی مخاطرات را طی کرده و تا زمانی که مجوز رسمی از وزارت بهداشت (معاونت دارو و غذا دروزارت بهداشت ) را برای استفاده غذایی از برنج را نگرفته، نباید مصرف شده و به مرحله بازار و تجارت وارد شود. وی افزود: تا سازمان محیط زیست نیز مجوز سلامت این محصول را از نظر خطرات برای تنوع زیستی و سلامت محیط زیست، کتبا اعلام نکرده باشد باید از کشت انبوه آن برای بهره برداری غذایی جلوگیری کرد. به گفته وی، هر محصول غذایی تولید شده در سطح جهان قبل از آنکه به مصرف غذا و دارو برسد ارزیابی خطرات روی آن انجام می شود و در صورت مثبت بودن آزمایش ها و کنترل کیفی، مجوز بهره برداری غذایی و یا دارویی می گیرد، و آنچه به عنوان روغن یا ذرت تراریخته در کشورهای دیگر تولید می شود و در برخی موارد صادر هم می شود و مورد مصرف غذایی انسان، طیور یا آبزیان است مراحل گفته شده را گذرانده است . "اگر به گفته برخی، محصولات تراریخته ای وجود دارد که بدون کسب مجوز مورد مصرف بوده و یا به شکل غیرقانونی وارد شده باشد باز هم دلیلی برای مجوز نگرفتن برنج تراریخته طارم مولایی و کاشت و مصرف غذایی آن نیست." این در حالی است که مدیر هماهنگی پروژه ملی توانمندسازی ایمنی زیستی سازمان محیط زیست مدتی پیش خواستار توقف سریع تولید ژن دستکاری شده برنج تراریخته شد. "دکتر مظاهری " چندی پیش گفت: برنج تراریخته سمی بیولوژیک تولید می کند و کاشت این برنج از سوی پژوهشکده بیوتکنولوژی جهادکشاورزی بدون مجوز است.
وی بااشاره به اینکه محصولات دستکاری شده ژنتیکی باید برابری بنیادین شوند، گفته است: نوع ژن این گونه محصولات و احتمال انتقال آن پیش از کاشت در مزرعه باید مشخص شود که متاسفانه هیچ گونه ارزیابی خطر برروی این برنج انجام نشده است. "ژن دستکاری شده cry1ab که تولید سم توکسین کرده و کرم ساقه خوار را از بین می برد نوعی سمی بیولوژیک است که احتمال دارد علاوه برظاهرشدن در بافت ساقه، دیگر قسمتهای برنج را تحت تاثیر قرار داده و جزو بافت های اصلی دانه برنج شود." وی با اشاره به اثرات سوء بهداشتی محصولات دستکاری شده ژنتیکی بر روی سلامت انسان گفت: علاوه بر این اثرات، باید اثرات این محصولات بر روی تنوع زیستی انتقال ژن به موجودات غیر هدف نیز بررسی شود. این درحالی است که طبق گفته رییس پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی، برنج تراریخته طارم مولایی، یکی از کیفی ترین برنج های معطر ایرانی بوده و بازدهی رقم برنج طارم مولایی که به روش تراریخته تغییر ژن یافته، بین 2 تا 5/2 تن در هکتار افزایش دارد. "بهزاد قره یاضی"، با اشاره به اینکه این رقم از برنج اکنون در اختیار شالیکاران قرار دارد، گفت: طرح تولید برنج تراریخته از 12 سال پیش در کشور آغاز شد و تحقیقات گسترده در مورد آن نشان می دهد که هیچ خطری برای مصرف کنندگان ندارد. وی تصریح کرد: با توجه به اینکه اکنون 500 نوع حشره در دنیا نسبت به سم ها وآفت کش های کشاورزی مقاوم شده اند بنابراین حرکت به سمت استفاده از گیاهان تراریخته اجتناب ناپذیراست . وی تصریح کرد: برنج تراریخته به عنوان یک محصول با عملکرد تولید بالا و مفید برای سلامتی انسان، حاصل مدتها تلاش پژوهشگران ایرانی است . قره یاضی ادامه داد: دو هزار هکتار از اراضی شالیکاری شمال کشور برای کشت این نوع برنج درنظر گرفته شده که درسال آینده کشت آنها آغازمی شود . وی، با بیان آنکه، ایران به دلیل واردات 90 درصدی روغن خوراکی، از سال ها پیش به عنوان مصرف کننده محصول های تراریخته محسوب می شود، با انتقاد از سازمان حفاظت محیط زیست به دلیل مخالفت با کشت محصولات تراریخته بدون ارایه هیچ گونه دلیل و مدرک، گفت، اگر بپذیریم که این گونه محصولات از نظر سلامتی برای انسان زیان آور است، باید جلوی واردات روغن خام و خوراک دام نیز گرفته شود. در همین حال "معصومه ابتکار" رییس سازمان حفاظت محیط زیست طی سخنانی در شهریورماه اعلام کرده بود که انجام فعالیتهای دست ورزی ژنتیکی بر روی گونه های مختلف جانداران تنها باید در چارچوب یک قانون ملی صورت گیرد. به نقل از مجله "دام کشت و صنعت" شماره 57، ابتکار گفته بود، دستکاری ژنتیکی بر روی یک رقم بومی، آن هم در استانی که بخش عمده برنج کشور در آنجا تولید می شود به هیچ عنوان توصیه نمی شود و این کار به هیچ عنوان با نظر، توصیه و مجوز ما نبوده و ما هم نگرانی های خود را اعلام کرده ایم و معتقدیم این محصول در چارچوب ضوابط و قوانین ملی ما تولید نشده هر چند که متاسفانه ما هنوز چهارچوب ملی یا قانون ملی برای ایمنی زیستی نداریم. "کشورهای دیگر در این زمینه بسیار با احتیاط عمل می کنند و به ندرت در مواردی که مربوط به عناصر اصلی چرخه غذایی انسانی می شود، وارد می شوند." وی نگرانی خود را از ورود برنج تراریخته پژوهشکده بیوتکنولوژی جهاد کشاورزی به بازار اعلام کرد و گفت، برنج از غذاهای اصلی مردم ایران به شمار می رود و در انجام فعالیت دستکاری ژنتیکی روی این گونه گیاهی که بومی منطقه نیز است، باید تمام جوانب بسیار دقیق احتیاط رعایت شود. "تا زمانی که قانونی در این زمینه نداریم نباید فعالیتهایی در این وسعت انجام شود و کشورهایی که به سلامت شهروندانشان بسیار اهمیت می دهند، مانند کشورهای عضو اتحادیه اروپا، به هیچ عنوان اجازه واردات این محصولات را به کشورهایشان نمی دهند." "مهناز مظاهری اسدی" مشاور رییس سازمان حفاظت محیط زیست نیز معتقد است که باید برنج تراریخته طارم مولایی مورد ارزیابی خطر قرار گیرد تا مردم اطمینان یابند که برنجی که می خورند یک وقت برایشان ضرر نداشته باشد زیرا ممکن است برنجی که ژنش دستکاری شده است باعث جهش ژنتیکی در موجودات زنده از جمله انسان ایجاد کند. وی تاکید کرد: بهترین مرجع، پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک و فناوری زیستی است. آنجا 40 تا PhD در زمینه های مختلف بیوتکنولوژی دارند. وی گفت، حتما باید ارزیابی خطر برای این برنج صورت گیرد چرا که ممکن است این برنج دیگر آن پروتئینی که مد نظر ما باشد تولید نکند و یک