زنان قربانی خشونت نمی شوند

فیلم سینمایی «ملی و راه های نرفته اش» ماجرای دختر جوانی بود كه در جریان یك ازدواج اشتباه زندگی پر از خشونت را تجربه كرد. ملی دختر جوان و شاداب با دنیایی از امید وارد خانه بخت شد اما زندگی اش با اتفاقات هولناكی همراه بود. او هربار به دلایل واهی از سوی همسرش ضرب و شتم می شد و با ازدواج اشتباهش قربانی خشونت شد. این درحالی بود كه خانواده ملی و حتی خانواده همسرش تماشاچی این خشونت بوده و حمایتی از وی نمی كردند و همه اینها دست به دست هم داد تا پایان این فیلم با اتفاقات تلخی برای ملی و همسرش همراه شود.
شاید عده ای پس از دیدن این نمایش ساخته تهمینه میلانی، معتقد بودند كه در شكل پرداختن به موضوع خشونت علیه زنان در این فیلم اغراق شده است اما ماجراهای این فیلم برای خیلی از فعالان حوزه حمایت از زنان و دختران، اتفاقات دور از ذهن و عجیبی نبود و نیست. چراكه آنها با زنان و دختران زیادی مشابه ملی روبرو می شوند كه در جامعه ما كم نیستند و ممكن است در نزدیكی ما زنی در سكوت قربانی خشونت شود و ما متوجه این موضوع نباشیم.
به همین دلیل تاریخ 25 نوامبر (روز جهانی منع خشونت علیه زنان) می تواند تلنگری باشد كه این روز و زنانی را كه قربانی خشونت هستند، نادیده نگیریم. سازمان ملل این روز را برای رفع خشونت علیه زنان انتخاب كرد و راه اندازی كمپین «نارنجی» و دیگر برنامه های سازمان ملل برای حساس و آگاه كردن افكار عمومی جهان نسبت به مساله خشونت علیه زنان در نظر گرفته شده است.
در این میان گروه هایی در قالب موسسات غیردولتی و سمن ها در این زمینه فعالیت كرده و از زنان و دختران خشونت دیده و آسیب پذیر حمایت می كنند. موسسه خیریه آتنا یكی از همین موسسات در كشورمان است كه جامعه هدف آنها زنان و دختران هستند. زنان و دخترانی كه اغلب درگیر و دچار خشونت شده و در این موسسه توانمند می شوند.
زهرا افتخارزاده مدیرعامل موسسه آتنا در گفت و گویی با ایرنا درباره خشونت علیه زنان می گوید كه همه مردم باید برای كاهش خشونت علیه زنان و دختران قدم بردارند و از كنار این موضوع بی تفاوت رد نشوند.
ایرنا: خشونت علیه زنان به چه معنی است و شامل چه خشونت هایی می شود؟
افتخارزاده: شكل عریانی از خشونت كه شاید در ذهن خیلی از ما باشد، ضرب و شتم همراه با آثار فیزیكی است اما خشونت علیه زنان به اشكال مختلف خود را نشان می دهد كه یكی از آنها فیزیكی است. مثل خشونت های روانی، عاطفی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی.
ایرنا: كمی راجع به انواع مختلف خشونت علیه زنان بگویید.
افتخارزاده: هر عملی كه به خاطر جنسیت، زنان را محدود كند، یا تحت فشار قرار دهد خشونت است. برای مثال «خشونت روانی» یكی دیگر از انواع خشونت علیه زنان است كه امكان دارد در محیط خانواده و از سوی همسر و پدر یا از طرف محیط های كاری و اجتماعی انجام شود.
«خشونت اقتصادی» نوع دیگری از خشونت است؛ شوهری كه اجازه كسب و كار به همسرش نمی دهد و از طرفی پول كمی در اختیارش قرار می دهد یا بابت خرج و مخارج از همسرش حساب پس می گیرد. اما این نوع خشونت را در محیط كار نیز می توان مشاهده كرد. برای مثال زن و مردی به صورت برابر با یكدیگر در یك محیط كار فعالیت می كنند اما به خاطر جنسیت حقوق زن كمتر از مرد است كه این خود خشونت محسوب می شود همچنین سوءاستفاده جنسی از زنان در محیط كار خشونت علیه آنان به شمار می آید.
«خشونت اجتماعی» هم می تواند با آزارهای خیابانی از سوی افراد ناشناس یا متلك گفتن نمایان شود. «خشونت سیاسی» نیز به این صورت است كه به خاطر شرایط و قوانین مشاركت زنان در پست های سیاسی محدود شود.
«خشونت فرهنگی» هم برگرفته از عقیده و فرهنگ های اشتباهی است كه در نتیجه آن زنان محدود یا به انجام كاری كه دوست ندارند مجبور می شوند. مانند ازدواج های اجباری كه گاهی به خاطر فرهنگ های اشتباه صورت می گیرد.
ایرنا: به نظرتان شایعترین نوع خشونت كدام است؟
افتخارزاده: خشونت در محیط كار از شایعترین خشونت ها علیه زنان است.
ایرنا: شما به عنوان موسسه غیردولتی در حوزه زنان و دختران چه فعالیت هایی در این زمینه داشته اید؟
افتخارزاده: گروه هدف ما بیشتر زنان و دختران هستند اما یكی از مهمترین فعالیت های آتنا مبارزه با خشونت علیه زنان در اشكال مختلف آن است. در همین راستا آگاهی و اطلاع رسانی از طریق فضای مجازی، كمپین ها، كارگاه های آموزشی و سمینارها یكی از فعالیت های موسسه آتنا است اما مداخله از دیگر وظایف آتنا است.
ایرنا: چه مداخله ای؟
در موسسه آتنا كمیته های مختلفی وجود دارد. یكی از آنها كمیته مددكاری اجتماعی است. در این میان افرادی كه به هر دلیلی قربانی خشونت هستند، می توانند با ما تماس گرفته و از این طریق گزارش بدهند. پس از آن، شرایط این زنان را مورد بررسی قرار می دهیم و به نسبت وضعیت شان به آنها خدمات ارائه می دهیم. مثلا یكی از خدماتمان مشاوره است. اگر زنی دچار خشونت شده باشد، به او مشاوره و راهكار می دهیم و حتی اگر لازم باشد با عامل یا عاملان خشونت تماس می گیریم یا در دیداری حضوری آنها را ملاقات كرده و تلاش می كنیم شرایط را برای فرد قربانی خشونت بهتر كنیم. این كار ما مداخله است.
وی می افزاید: اعتیاد و بیماری های روانی از عوامل مهم خشونت های فیزیكی هستند. مثلا اگر علت خشونت اعتیاد باشد، با عامل خشونت كه همسر یا پدر فرد است، ارتباط می گیریم و او را برای ترك اعتیاد تشویق می كنیم. حالا یا خودمان او را به كمپ معرفی و هزینه درمانش را می دهیم یا به سمن هایی كه در این زمینه فعالیت دارند، معرفی می كنیم. حتی یكسری از عاملان خشونت به خاطر مصرف محرك ها دچار بیماری روانی هستند و ما آنها را در بیمارستان روانی بستری كرده و تا بهبود حالشان هزینه های درمان را پرداخت می كنیم. البته عده ای از عاملان خشونت درگیر بیماری های روانی مثل اختلال دوقطبی هستند كه از آنها هم حمایت كرده و سعی می كنیم برای درمان و كاهش خشونت در خانواده هایشان قدم برداریم.
ایرنا: كمك به خانواده فرد قربانی چه تاثیری در كاهش خشونت علیه زنان دارد؟
همه تلاش ما این است كه شرایط را برای فرد قربانی بهتر كنیم. موسسه آتنا نگاه سیستمی به موضوع خشونت دارد و نیاز است همزمان با كمك به قربانیان خشونت به خانواده های آنها هم كمك كنیم. در واقع تا مشكلات خانواده های افراد قربانی خشونت حل نشود، كیفیت زندگی این افراد هم افزایش نمی یابد.
از طرفی عاملان خشونت خود قربانیان خشونت هستند. به طور حتم این افراد نیز در شرایط و فرهنگ مردسالارانه بزرگ شده یا از كودكی تجربه خشونت را داشته و قربانی بوده اند. مثل بچه ای كه شاهد ضرب و شتم مادر خود از سوی پدرش است در آینده فردی خشمگین خواهد بود. یا افسرده می شود یا خشونت را به اشكال مختلف بروز می دهد و در این میان ممكن است حتی به اطرافیانش آسیب برساند.
ایرنا: چرا از زنان و دختران خشونت دیده با عنوان قربانیان خشونت نام می برید؟
افتخارزاده: به این دلیل كه خیلی از آنها در ارتباط با خشونتی كه تحمل می كنند، نقشی ندارند و قربانی هستند. برای مثال بیشتر زنانی كه زیر سن قانونی 18 سال ازدواج می كنند درگیر خشونت شده و در واقع آنها نقشی در انتخاب شرایط نداشته اند. این افراد پس از ازدواج باید بدون اینكه مهارت های زندگی را یاد بگیرند وارد خانواده شده، از دسترسی های اجتماعی محروم و بچه دار شوند؛ حالا تصور كنید این افراد پس از سال ها تحمل زندگی مشترك پر از خشونت و بچه دار شدن در سن 30 سالگی به موسسه آتنا می آیند. در حالی كه یك یا چند بچه دارند، بدون مهارت هستند و قادر به درآمدزایی نیستند. شاید اگر قانونی وجود داشت كه اجازه ازدواج در سن كم را نمی داد یا فرهنگ ها پذیرای این مساله نبودند، ما به طور حتم شاهد خشونت های كمتری علیه زنان در جامعه بودیم. به همین دلیل این افراد نمی توانند از چرخه خشونتی كه درگیرش هستند، بیرون بیایند و ما به آنها قربانیان خشونت می گوییم؛ افرادی كه آگاهی لازم و امكانات در دسترس برای خارج شدن از وضعیت و شرایط بد را ندارند و مجبور هستند شرایط را تحمل كنند.
ایرنا: در مواجهه با عاملان بروز خشونت اگر قابل تغییر نباشند، چه رویكردی را دنبال می كنید؟
همه تلاش ما بر حفظ و بهبود كیفیت زندگی خانواده فرد قربانی است اما اگر به هر دلیلی تلاش های ما نتیجه ندهد، عامل خشونت حاضر به تغییر نباشد یا قربانی خشونت به این نتیجه برسد كه دیگر حاضر به زندگی با همسرش نیست، به نظر می رسد طلاق بهترین راه حل است. ما این فرد را كمك می كنیم تا از شرایط نامناسب و پر از خشونتی كه در آن قرار دارد، خارج شود و حمایتش می كنیم. مثلا در شرایط اضطراری، زنی كه همراه فرزندش پس از خشونت خانه را ترك كرده باشند، آنها را در خانه امن موسسه آتنا اسكان می دهیم. چون دلمان نمی خواهد این فرد با ترك منزل در جامعه آسیب بیشتری ببیند. او را در خانه امن اسكان و خدمات مشاوره می دهیم. در این میان اگر فرد قربانی خشونت بخواهد به زندگی قبلی اش برگردد، سعی می كنیم به همسرش مشاوره بدهیم و از شدت خشونت در خانه آنها كم كنیم اما اگر به هر دلیلی عامل خشونت حاضر به تغییر نباشد و فرد قربانی خشونت هم تصمیمش بر جدایی باشد، كمیته حقوقی ما وارد عمل شده و قبل از اینكه مشكل بزرگتری رخ بدهد برای جدایی فرد، او را حمایت می كنیم.
ایرنا: پس از جدایی فرد خشونت دیده چه حمایتی از او می كنید؟
افتخارزاده: اغلب این زن ها به خاطر تحمل سال ها خشونت، تحقیر، ضرب و شتم اعتماد به نفس خود را از دست داده و آسیب پذیر و حساس می شوند. پس از خدمات مشاوره و بالا بردن روحیه این زنان برای ادامه زندگی آنها در چرخه مهارت آموزی وارد می شوند تا اعتماد از دست رفته خود را بار دیگر به دست بیاورند. آموزش هایی مثل خیاطی، تولید موادغذایی و آرایشگری هم آنها را سرگرم كرده و هم مهارت یاد می گیرند و می توانند روی پای خود بایستند. درآمد داشته و زندگی شان را به شكل بهتری ادامه بدهند.
متاسفانه هیچ قانون مدونی برای حمایت از زنان در مقابل خشونت وجود ندارد. قوانین دیگر هم از زنان حمایت لازم را نمی كند و خیلی از اوقات زنی كه شوهرش اعتیاد به شیشه دارد، ممكن است سال ها طول بكشد تا طلاق و حق و حقوقش را بگیرد.
شاید لازم باشد كه مشكل این زنان را از نزدیك لمس كرد تا متوجه مسائل آنها شد. همیشه صحبت از خشونت علیه زنان مساله بی بندو باری و فروپاشی بنیان خانواه نیست. گاهی طلاق بهتری راه حل برای این افراد است. خشونت مستمر عواقب بدتری به همراه دارد. بچه هایی كه این صحنه ها را می بینند خشم در وجودشان شكل می گیرد و هر روز بزرگتر می شوند و ممكن است این خشونت بازتولید شود. شما اگر پرونده های قتل، تعرض و... را نگاه كنید، ردی از خشونت در این خانواده ها را خواهید دید. خشونت در خانواده مانع از آن می شود كه جامعه سالمی داشته باشیم. به همین دلیل هر كجا خشونت را قطع كنیم، در واقع به سلامت جامعه كمك كرده ایم و این به معنای فروپاشی بنیان خانواده نیست.
ایرنا: قربانیان خشونت یا مردمی كه شاهد این صحنه هستند، چطور می توانند به كاهش خشونت كمك كنند؟
افتخارزاده: اورژانس اجتماعی و شماره 123 یكی از راه های كمك رساندن به قربانیان خشونت و به ویژه موارد كودك آزاری است. اما چه فردی كه خودش در حال خشونت است یا دیگرانی كه شاهد این صحنه ها هستند، می توانند با سمن هایی كه در این زمینه فعالیت می كنند مثل موسسه آتنا یا با دیدن كودك آزاری با موسسات حمایت از حقوق كودكان تماس گرفته و موضوع را گزارش دهند. در بحث همسرآزاری ما از طریق مشاوره تلفنی یا از طریق پیامك و تلگرام (در مواقعی كه فرد قادر به صحبت تلفنی نیست) مشاوره می دهیم یا اگر لازم باشد حضوری به محل مراجعه می كنیم. همه ما موظفیم با دیدن صحنه خشونت وارد عمل شده و واكنش نشان دهیم اما لازم است كه خونسردی خود را حفظ كرده و با آرامش مداخله كنیم. به طور حتم عامل خشونت با دیدن واكنش مردم خود را كنترل خواهد كرد. در این میان مردم می توانند با مشاهده شرایط اضطراری با شماره های 123 و 110 همزمان تماس بگیرند یا شماره موسسات حمایت از زنان را به صورت نامحسوس به دست زنی كه در معرض خشونت است، برسانند.
گفت و گو از: فاطمه شیری
اجتمام*ف ش*1834