مناسبات ایران و آمریكا ، بنیان های ثابت و روش های متغیر

به گزارش گروه پژوهش و تحلیل خبری ایرنا ، پنجاه و هشتمین انتخابات ریاست جمهوری ایالات متحده آمریكا، از عجیب‌ ترین دوره های انتخاباتی این كشور طی یك قرن گذشته بود. انتخاباتی كه با نامزدی «هیلاری كلینتون» وزیرامور خارجه پیشین آمریكا و نامزد جریان دموكرات آغاز شد و سرانجام با پیروزی «دونالد ترامپ» تاجر ساختارشكن آمریكایی پایان یافت.
پیروزی ترامپ بسیاری از معادلات آمریكا و جهان را بهم ریخت. تاثیر پیروزی ترامپ بر منافع ایران و آینده توافق های انجام شده در قالب برجام، از محورهای تحلیلی كارشناسان روابط بین الملل در دوران انتخابات ریاست جمهوری آمریكا و پس از پیروزی ترامپ بود.
در این میان برخی كارشناسان داخلی، در مقایسه سیاست ها و برنامه های ترامپ و كلینتون، حضور ترامپ در كاخ سفید را به نفع ایران ارزیابی كردند.
پس از گذشت نزدیك به یك ماه از روی كار آمدن رییس جمهوری جدید آمریكا به منظور بررسی سیاست های ترامپ در خاورمیانه، آینده برجام و قانون منع ورود شهروندان ایرانی به آمریكا، گروه پژوهش و تحلیل خبری ایرنا با «فواد ایزدی» و«مهدی مطهرنیا» كارشناسان مسائل بین الملل وآمریكا گفت و گو كرده است.

**ناكامی ترامپ در ایجاد اجماع جهانی علیه ایران
به باور بسیاری از صاحبنظران سیاست های بنیادین آمریكا علیه ایران با تغییر روسای جمهوری این كشور تغییری نخواهد كرد. تنها روش های اجرایی متفاوت خواهد بود.
فواد ایزدی در این باره معتقد است: روسای جمهوری آمریكا در هر دوره و با هر تفكری همگی برای ایران خطرناك هستند، اما نكته ای كه بسیاری از كارشناسان مسائل بین الملل پیش از پیروزی ترامپ بر آن تاكید می كردند، كم خطر بودن او برای ایران در مقایسه با كلینتون بود.
«تاكید من در آن دوران بر این بود كه ترامپ برای ایجاد اجماع جهانی علیه ایران ناتوان تر از كلینتون خواهد بود. در حال حاضر هم بر این موضوع تاكید دارم كه اگر كلینتون رییس جمهور بود، راحت تر می توانست جهان را علیه ایران متحد كند. »
این كارشناس مسائل بین المللی افزود: در بسیاری از نقاط جهان نسبت به ترامپ و سیاست هایش حساسیت وجود دارد. بیشتر كشورهای اروپایی ترامپ را به عنوان یك تهدید می نگرند. به همین دلیل معتقدم خانم كلینتون با توجه به دیپلماسی گسترده و نزدیكی به دولت های اروپایی، می توانست راحت تر علیه جمهوری اسلامی دشمنی كند.
وی گفت : موضوع اجماع جهانی علیه ایران از آن جهت اهمیت دارد كه اگر ترامپ نتواند جهان و به ویژه اروپا را علیه ایران متحد كند، كاری از پیش نخواهد بود. زیرا ایران رابطه سیاسی یا اقتصادی خاصی با آمریكا ندارد كه ترامپ با قطع آن آسیبی به ایران وارد كند.
« بنابراین تنها حربه ترامپ تلاش برای ایجاد اجماع جهانی خواهد بود. اگر ترامپ در این حوزه موفقیتی كسب كند برای ایران خوب نخواهد بود. اما ترامپ در این حوزه ضعیف است.»

**آینده برجام در دوران ترامپ
با توجه به اظهارات متناقض ترامپ در دوران تبلیغات انتخاباتی، درباره سند برجام، آینده توافق ایران و كشورهای 1+5 با ابهاماتی روبرو شده است.
ایزدی درباره آینده توافق برجام در دوران ترامپ معتقد است: ترامپ برجام را پاره نخواهد كرد چون برجام توافق خوبی برای آمریكایی ها است.
روزنامه واشنگتن پست چند روز پیش در مقاله ای نوشت كه اسراییل و عربستان از ترامپ خواسته اند كه به برجام متحد بماند و آن را پاره نكند. یعنی نتانیاهو و عربستان نگران پاره شدن برجام از سوی ترامپ هستند. اما كاری كه ترامپ خواهد كرد این است كه از ظرفیت های برجام به ویژه ظرفیت های نظارتی و بحث احكام دوگانه برای فشار بیشتر به ایران استفاده خواهد كرد.
«از سوی دیگر ترامپ یا خود تحریم ها علیه ایران را افزایش خواهد داد یا كنگره را برای تصویب تحریم های جدید ترغیب خواهد كرد. این اقدامات در صورت روی كار آمدن خانم كلینتون هم انجام می شد، اما او برای ایجاد این تحریم ها نظر مثبت اروپایی ها را هم جلب می كرد. »

مهدی مطهرنیا نیز به اشاره به اینكه روی كار آمدن ترامپ یا كلینتون در مواضع بنیادین آمریكا علیه ایران تغییری به وجود نخواهد آورد، به پژوهشگر ایرنا گفت: روی كار آمدن ترامپ در ماه های آخر منتهی به انتخابات ریاست جمهوری ایالات متحده آمریكا، یك شگفتی محسوب می شد.
وی ادامه داد : اما حدود بیست روز قبل از انتخابات ریاست جمهوری چهار نوامبر(14 آبان ) ، آرام آرام این معنا پدید آمد كه امكان پیروزی ترامپ وجود دارد. بنابراین مسئله ترامپ و آینده ایران وآمریكا در این برهه مهم شد.
«من در همان زمان معتقد بودم كه چه ترامپ سر كار باشد چه كلینتون، دكترین آمریكایی ها علیه جمهوری اسلامی ایران، بعد از ماجرای پرونده هسته ای، متوجه محدودسازی همكاری های بین المللی با ایران در قالب بحران درون برجامی و محاصره تهران در منطقه است. از این رو هر كدام از دو رقیب رییس جمهوری آمریكا می شد، تفاوتی دراین دكترین ایجاد نمی شد .
** چرخش سیاست های آمریكا در خاورمیانه
تغییر سیاست های خاورمیانه ای آمریكا در طول سه هفته گذشته هرچند نامحسوس اما آغاز شده است.
به باور كارشناسان ترامپ بار فرماندهی در منطقه را بر دوش رژیم صهیونیستی خواهد گذاشت، هرچند از جلب حمایت های عربستان نیز غافل نخواهد شد.
مطهرنیا درباره آینده خاورمیانه و موقعیت ایران در این منطقه آشوب زده معتقد است: در صورت پیروزی كلینتون در انتخابات ، او سیاست كلان و دیپلماسی خود را مبتنی بر استفاده از كشورهای عربی با فرماندهی عربستان علیه ایران قرار می داد. اما ترامپ چون نماینده تراست های تسلیحاتی است، بنابراین رهبری محاصره منطقه ای علیه ایران را به اسرائیل خواهد سپرد.
« ترامپ تلاش دارد در دو لایه علیه ایران وارد عمل شود. لایه نخست لایه بین المللی و فرا منطقه ای است، سیاست ترامپ همگرایی با دولت روسیه به عنوان حامی اصلی تهران در مناقشه سوریه و دیگر بحران های منطقه ای، همگرایی با انگلستان به دلیل نفوذ تاریخی در منطقه به ویژه در تهران سال های پیش از انقلاب و فرانسه به عنوان یك كشور مطرح در حوزه ناتوی جنوبی، است تا از این طریق بتواند خطی از محاصره بین المللی علیه تهران به وجود آورد.»
وی تصریح كرد : از طرف دیگر ترامپ در منطقه تلاش دارد كه اسراییل را بر اساس انگیزه هایی كه همواره پس از انقلاب وجود داشته، به عنوان فرمانده منطقه ای معرفی كند. و تلاش دارد با استفاده از تئوری ایران هراسی و جنگ های نامتعادل، عربستان را به عنوان حامی و پشتیبان اسراییل در محدود سازی قدرت ایران حفظ كند.
مطهرنیا می گوید : در مجموع باید گفت ترامپ استراتژی و هدف خود در دوره نخست ریاست جمهوری، را ایران قرار داده است، تا اگر در این زمینه موفق باشد بتواند برگ برنده ای برای دوره دوم ریاست جمهوری رو كند. بنابراین تهران یا باید یك نه بزرگ به ترامپ بگوید یا یك بله بزرگ، و وارد معامله بد با ترامپ شود.

**ابهامات توفیق ترامپ در تحریم ایران
رییس جمهوری تازه آمریكا تنها چند روز پس از ورود به كاخ سفید، با اعلام قانونی جنجالی ورود شهروندان هفت كشور از جمله ایران را به خاك آمریكا ممنوع كرد. هرچند این قانون با اعتراض آمریكایی ها به مرحله اجرای كامل نرسید، اما نگرانی هایی را برانگیخت.
مطهرنیا گفت: در موضوع منع ورود شهروندان ایرانی به آمریكا، قطعا شهروندان ایرانی اذیت خواهند شد و حتی ممكن است به دلیل فشارهای موجود، دوباره به ایران بازگردند. اما این موضوع در مقایسه با مشكلاتی كه كلینتون می توانست با اجماع جهانی علیه ایران به وجود آورد، ناچیز است.
«اقدامات ترامپ طی این مدت زمان كوتاه چهره واقعی آمریكا را هم به نمایش گذاشت و آمریكا را آن طور كه هست به جهان نشان داد. كلینتون در این حوزه ها دقیق تر عمل می كرد. یعنی فشارهای كنونی اعمال می شد اما با پنهان كاری. ترامپ چهره بدون روتوش آمریكا را نمایان ساخت.»
وی با اشاره به ناتوانی آمریكا در تفكیك حكومت و ملت ایران از یكدیگر به پژوهشگر ایرنا گفت: مردم، دولت و حكومت ایران را نمی توان از هم جدا كرد. اندیشكده های سیاسی در آمریكا به این نتیجه رسیده اند كه اگر بخواهند مردم ایران را از دولت و حكومت در ایران جدا كرده و زمینه های برخورد و تحریم حكومت (از دیدگاه آمریكا) را به صورت مجزا انجام دهند، موفق نخواهند شد.
در اقتصاد نفتی كه 98 درصد درآمد كشور از آن تامین می شود و نیز در كشوری كه اقتصاد و جامعه خصوصی وجود ندارد، نمی توان چنین تفكیكی قائل شد و تحریمی اعمال كرد. هرگونه تحریم و برخورد با دولت و حكومت در ایران به دلیل اقتصاد وابسته به نفت ایران بر مردم فشار وارد خواهد كرد. تحریم منع ورود شهروندان نیز از این قاعده جدا نیست.
مطهرنیا معتقد است: ترامپ یك «اكتور» و «اكتیویزم» است. او طراحی نمی كند و رهبری كار را برعهده ندارد. رهبری كار در اندیشكده های نوپدیدِ تراست های تسلیحاتی، صورت می پذیرد. ترامپ نقش هایی كه به او سپرده شده است را به خوبی بازی می كند. او در قالب یك شومن وارد بازی شده است و همان نقشی را دارد كه ریگان در فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی بازی كرد، ترامپ در ارتباط با تهران می خواهد بازی كند. هرچند این اكتور اكتیویزیوم كه قائل به اقدام قاطع است، اما برجام را پاره نخواهد كرد.
وی گفت : ترامپ تا جایی كه ممكن است برجام را به صورت مضیق و محدود تفسیر خواهد كرد تا بند بند برجام با نگرشی بسیار محدود كننده اجرا شود. بنابراین هرگونه تندروی تهران چه در مسائل داخلی و چه در مسائل بین المللی، اجماعی جهانی علیه ایران را شكل خواهد داد. و به عبارت دیگر تمام سعی ترامپ بر این است كه ننگ پاره كردن برجام بر پیشانی تهران بنشیند.
روابط ایران و آمریكا در سی و هشت سال پس از پیروزی انقلاب اسلامی همواره بر بستری از بی اعتمادی قرار داشته است. در این سال ها سیاست های آمریكا در قبال ایران با تغییر دولت یا رییس جمهوری، تغییر خاصی نداشته و بر همان روال خصمانه پیشین بوده است. روالی كه با روی كار آمدن ترامپ، پیش بینی آینده همین سطح از روابط هم دیگر ساده نخواهد بود.
ترامپ از همان ساعت های نخست حضور در كاخ سفید، با امضای فرمانی تحریم های تازه ای را علیه ایران آغاز كرد و نشان داد كه سیاست های بنیادی آمریكا در قبال ایران با تغییر رییس جمهوری تغییر نخواهد كرد و تنها ممكن است روش های تحریم و دشمنی دچار تغییرات نا محسوسی شود.
هرچند نگرانی هایی از آینده توافق برجام و مناسبات ایران و آمریكا در دوران ترامپ وجود دارد اما به باور صاحبنظران ترامپ در مسیردشمنی با ایران نخواهد توانست جهان را با خود متحد كند و این در درازمدت به نفع ایران خواهد بود. از سوی دیگر ترامپ به توافق برجام متعهد باقی خواهد ماند اما این احتمال وجود دارد كه شرایط اجرای آن را دشوارتر كند.
پژوهشم **9402***1601* خبرنگار: لیلا واحدی ** انتشاردهنده: شهناز حسنی