امسال یكی از طلایی ترین سال های فعالیت ایران در یونسكو بود

میراث فرهنگی به آثار باقی ‌مانده از گذشتگان اعم از ملموس (مانند بناهای تاریخی) و ناملموس (مانند آداب و رسوم یك منطقه) گفته می‌ شود كه دارای ارزش معنوی و فرهنگی است؛ آثاری كه بی شك باید برای حفظ آنها برای آیندگان كوشید.
میراث فرهنگی، سرمایه ای منحصر به ‌فرد، بدون جایگزین و دارای ارزش فرانسلی است. میراث به جا مانده از گذشتگان افزون بر پشتوانه مطالعات تاریخی، سرچشمه عادات، هنجارها، ارزش ها، سبك زندگی و به عبارتی بسترساز حیات ذهنی فرد و جامعه است.
ایران كشوری با قدمت طولانی و میراث فرهنگی بسیار غنی است و از این رو در ایران نیاز بیشتری برای حفظ این میراث احساس می شود. ثبت آثار ملی و میراث فرهنگی ایران در سازمان جهانی یونسكو (سازمان علمی، فرهنگی و تربیتی ملل متحد)، یكی از مهم ترین گام ها در این مسیر است. ثبت آیین نوروز در روز دهم آذرماه جاری در یونسكو، اقدام مهمی بود كه در راستای پاسداری از این سرمایه ملی به همت سازمان میراث فرهنگی صورت پذیرفت.
نظری مدیركل دفتر ثبت آثار و حفظ و احیاء میراث معنوی و طبیعیِ سازمان میراث فرهنگی، در گفت وگوی اختصاصی با ایرنا، به توضیح روند ثبت آثار فرهنگی ملموس و ناملموس در سازمان یونسكو و تازه ترین دستاوردهای كشور در این زمینه پرداخت و بر اهمیت حفظ و احیای میراث فرهنگی و سپردن این امانت به آیندگان تاكید كرد.
در ادامه، متن كامل گفت وگو با نظری آمده است:

*** ایرنا: آیین نوروز چگونه و طی چه روندی در فهرست میراث فرهنگی ناملموس سازمان یونسكو به ثبت رسید؟
** نظری: در اجلاس جهانی میراث فرهنگی ناملموس كه هر ساله در یك كشور برگزار می شود و امسال نیز از هفتم تا دوازدهم آذرماه در «آدیسابابا» پایتخت «اتیوپی» بر گزار شد، از ایران 2 پرونده مورد داوری قرار گرفت. این اجلاس در اجرای كنوانسیون سال 2003 میلادی سازمان جهانی یونسكو برگزار می شود؛ كنوانسیونی كه هدف آن پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس جهان است. 2 پرونده ای كه از ایران در اجلاس یاد شده مورد بررسی و داوری قرار گرفت عبارت بودند از پرونده نوروز و پرونده فرهنگ پخت نان های نازك چون لواش، فطیر، تیری و دیگر نان های نازك محلی.
پرونده نوروز چندین سال است كه مطرح است و برای ثبت آن در یونسكو تلاش می شود. پیش تر در سال 2009 میلادی این پرونده در یونسكو به مدیریت ایران و با مشاركت 6 كشور دیگر ثبت شده بود. در سال 2014، سه كشور افغانستان، تاجیكستان و قزاقستان كه قبلا عضو پرونده نوروز نبودند نیز متقاضی الحاق به آن شدند. قاعده این است كه اگر عضو جدیدی بخواهد به پرونده اضافه شود باید همه اعضا دور هم جمع شوند و پرونده را از نو بنویسند و عكس ها، اسناد و رضایت نامه ها دوباره جمع آوری شوند. در سال 2015 هم 2 كشور عراق و تركمنستان متقاضی مشاركت در پرونده شدند و ایران به عنوان متولی پرونده نوروز، جلسات مستمر و كارشناسی را با حضور نمایندگان تام الاختیار و كارشناسانِ پنج عضو جدید و هفت عضو قدیم این پرونده، در تهران برگزار كرد. سپس پرونده نهایی نوشته شد و برای بررسی به سازمان یونسكو فرستاده شد. یونسكو هم پس از 18 ماه بررسی، در اجلاس اخیر یعنی در روز دهم آذرماه نوروز را در فهرست میراث ناملموس جهانی به ثبت رساند. این اتفاق مایه مباهات و افتخار ما ایرانی هاست و دامنه و گستره نفوذ آیین نوروز را نشان می دهد. البته چند كشور دیگر از جمله مغولستان و چین هم متقاضی پیوستن به این پرونده شده اند كه باید مذاكراتش انجام شود.

*** ایرنا: آیا امسال پرونده فرهنگ پخت نان های نازك چون لواش، فطیر و تیری كه پیش تر از آن یاد كردید نیز در یونسكو به ثبت رسید؟
** نظری: بله بعد از ظهر دهم آذرماه، یعنی همان روزی كه نوروز به ثبت رسید پرونده فرهنگ پخت نان های نازك هم در یونسكو ثبت شد. این پرونده نیز پرونده ای چندملیتی بود و با مشاركت پنج كشورِ ایران، آذربایجان، قزاقستان، قرقیزستان و تركیه به مدیریت جمهوری آذربایجان تهیه شده بود كه خوشبختانه به ثبت رسید.

*** ایرنا: كدامیك از میراث فرهنگی ملموس و ناملموس ایران تاكنون در یونسكو به ثبت رسیده است؟
** نظری: تاكنون 21 اثر در فهرست میراث ملموس و یازده اثر در فهرست میراث ناملموسِ جهانی به ثبت رسیده است. در میراث ناملموس، 2 اثر چندكشوری و بقیه ملی هستند. چندكشوری ها همان نوروز و فرهنگ پخت نان لواش است و مابقی آنها عبارتند از قالی بافی فارس، قالی بافی كاشان، ورزش زورخانه ‌ای، تعزیه، دانش ساخت لنج، نقالی ایرانی، موسیقی سنتی ایرانی، موسیقی بخشی‌ های خراسان، قالی‌ شویان مشهد اردهال.
از آثار به ثبت رسیده در فهرست میراث ملموس یونسكو نیز می توان به میدان نقش جهان اصفهان، بازار سنتی تبریز، چغازنبیل، تخت جمشید، تخت سلیمان، پاسارگاد، بم، سنگ نوشته های بیستون، مجموعه كلیساهای آذربایجان، آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی، باغ ایرانی و ... اشاره كرد.

*** ایرنا: سازمان میراث فرهنگی در سال های اخیر چه راهبرد، برنامه و فعالیت هایی برای پاسداری و ثبت میراث فرهنگی ایران داشته است؟
** نظری: در سال 2011، نقالی یا هنر قصه خوانی و مهارت سنتی لنج سازی به عنوان 2 میراث در خطر در یونسكو ثبت شدند. این آثار از آن جهت به عنوان میراث در خطر به ثبت یونسكو رسیدند كه در معرض كمرنگ شدن قرار داشتند. اما در طول چهار سال یعنی از سال 2011 تا سال 2016 اقدام هایی را در جهت پاسداری از این میراث انجام دادیم و در سال 2016 گزارش اقدام های پاسدارانه جمهوری اسلامی ایران را در قالبی كه یونسكو از ما خواسته بود تدوین كردیم و برای این سازمان ارسال كردیم. سازمان یونسكو پس از بررسی این گزارش، در نشستی اقدامات پاسدارانه ایران را در جهت حفظ 2 میراث یاد شده تایید كرد و از جمهوری اسلامی برای این اقدامات مثبت تقدیر كرد.
این اقدام ها با هدف رونق، حفظ، ترویج و احیای 2 میراث نقالی و لنج سازی و با همكاری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان بنادر و دریانوردی و دیگر سازمان ها و نهادها انجام گرفته است. به طور كلی سال جاری یكی از درخشان ترین سال ها به جهت ثبت میراث فرهنگی ایران و معرفی آثار ایرانی به جهان بود. سازمان میراث فرهنگی در سال جاری پنج اثر را به ثبت جهانی رساند. اولین اثری كه ثبت شد كتاب «عرفات العاشقین و عرصات العارفین» بود كه در فهرست منطقه ‌اي برنامه «حافظه جهاني» یونسكو در خرداد ماه به ثبت رسید. این كتاب هم اكنون در موزه «مَلِك» تهران نگهداری می شود و كتابی تاریخی برای دوره صفویه است.

*** ایرنا: آیا سازمان میراث فرهنگی دستاوردی نیز در زمینه ثبت میراث طبیعی كشور داشته است؟
** نظری: بیابان لوت و قنات های ایرانی آثار مهمی بود امسال به ثبت تاریخی رسید. بیابان لوت اولین اثر میراث طبیعی ایران است كه به ثبت رسید و جزو بزرگترین پهنه های طبیعی كشور به شمار می رود. پرونده قنات های ایرانی هم شامل 11 قنات مهم ایران بود كه به ثبت رسید و مفهوم قنات به عنوان مفهومی ایرانی در این پرونده ثبت شد. از این رو، امسال به ویژه با ثبت آیین نوروز، یكی از طلایی ترین سال ها برای ایران در یونسكو بود. میراث فرهنگی جایگزینی ندارند پس باید برای حفظ، احیا و ثبت آنها برای آیندگان كوشید.

*** ایرنا: ثبت میراث فرهنگی در یونسكو چه چالش ها و مشكلاتی پیش رو دارد؟
** نظری: سهمیه بندی یونسكو برای ثبت میراث فرهنگی كشورها، یكی از مهمترین موانع پیش روی ثبت آثار ملی و فرهنگی است. یونسكو برای كشورها در زمینه ثبت آثارشان محدودیت هایی را قایل است. به عنوان مثال كشورها فقط هر 2 سال یك بار می توانند یك پرونده به یونسكو معرفی كنند و در آنجا به ثبت برسانند. امسال طبق سهمیه بندی یونسكو، ایران برای ثبت آثار فرهنگی سهمیه ای نداشت اما چون هر 2 پرونده نوروز و فرهنگ پخت نان های نازك پرونده های چند كشوری و چند ملیتی بودند در یونسكو به ثبت رسیدند. لازم به ذكر است كه پرونده های چندكشوری مشمول قاعده سهمیه بندی نیست و خوشبختانه ما در سالی كه سهمیه ای در یونسكو نداشتیم توانستیم دو پرونده بسیار عظیم و مهم را به ثبت برسانیم.

*** ایرنا: اكنون كدامیك از میراث فرهنگی ایران در دست بررسی برای ثبت در یونسكو است؟
** نظری : ما برای سال آینده پرونده چوگان را در دست بررسی داریم. پیش تر كشور آذربایجان یك گونه خاص از چوگان را در یونسكو ثبت كرده است اما در پرونده ای كه ما می كوشیم در یونسكو به ثبت برسانیم، چوگان به مفهوم عام آن مطرح است و پیش بینی می شود كشورهای زیادی به آن بپیوندند. همچنین پرونده هنر نواختن و ساختن كمانچه را با جمهوری آذربایجان به طور مشترك تدوین كرده و به یونسكو فرستاده ایم و انتظار می رود سال بعد این پرونده ها بررسی و داوری شوند.

*** ایرنا: آیا همانند نوروز اراده ای برای ثبت دیگر آیین های باستانی ایران وجود دارد؟
** نظری: بله. ما درخواست ثبت آیین یلدا را به یونسكو اعلام كرده ایم و اگر كشورهای دیگر بخواهند كه به این پرونده ملحق شوند، ما حاضریم با مشاركت آنها و با مدیریت خودمان پرونده یلدا را تدوین كنیم و به یونسكو ارسال كنیم. یونسكو صفحه فراخوانی را تعریف كرده كه ما در آن صفحه پرونده خود را برای ثبت یلدا قرار داده ایم و اگر كشوری تمایل داشته باشد می تواند به این پرونده پیوسته و اعلام آمادگی كند. آیین های مختلف برای ارسال به یونسكو جهت ثبت، باید در كمیته های مربوطه بررسی شوند و تایید شوند زیرا یونسكو محدودیت هایی دارد و نمی توان هر پرونده ای را برای ثبت به این سازمان ارسال كرد.
**گروه پژوهش و تحلیل خبری
خبرنگار:مهتاب افشین نسب** انتشاردهنده: سیدمحمد موسی كاظمی **پژوهشم**9282** 9279