آیت الله سید محمدحسین طباطبایی مشهور به علامه طباطبایی در خانواده ای فرهیخته و علاقه مند به علم و دانش دیده به جهان گشود. سیدمحمدحسین در 5 سالگی، مادر و در 9 سالگی پدرش را از دست داد. او با هدایت و كمك های برادرش سید محمدحسن الهی طباطبایی، قرآن و ادبیات فارسی را در مكتب خانه آموخت.
**دوره تحصیل و دانش اندوزی
سیدمحمد حسین طباطبایی تا شش سالگی به آموزش قرآن و آثاری چون گلستان و بوستان همت گماشت و علاوه بر آموختن ادبیات، فنون خوشنویسی را نزد میرزا علی نقی خطاط فراگرفت. پس از آن به مدرسه طالبیه تبریز رفت و به فراگیری ادبیات عرب، علوم نقلی، فقه و اصول پرداخت و سپس مشغول فراگیری دانش‌های مختلف اسلامی شد.
این اندیشمند بزرگ برای كامل كردن آموخته هایش به همراه برادرش به نجف رفت و در آنجا علومی همچون ریاضی، فقه و اصول، معارف الهیه، اخلاق و فقه الحدیث را نزد استادان بنام فراگرفت. در 1314 خورشیدی به زادگاهش بازگشت و به تالیف و تحقیق پرداخت و در این دوره به نگارش اثر گرانبهای «تفسیرالمیزان» به زبان عربی در 20 جلد همت گماشت. او در 1325 خورشیدی به قم مهاجرت كرد و تا پایان عمر در آن شهر به تدریس، تحقیق و تالیف مشغول شد.
**استادان و شاگردان علامه طباطبایی
علامه طباطبایی از محضر استادانی فرهیخته همچون سید علی قاضی طباطبایی، سید ابوالحسن اصفهانی، سید حسین بادكوبه‌ای، سید ابوالقاسم خوانساری، محمد حسین غروی اصفهانی، میرزا حسین نائینی، مرتضی طالقانی و حجت كوه كمری كسب فیض كرد و بر آموخته هایش افزود.
دانش پژوهان بی شماری نیز توانستند تا از اندوخته ها و آموخته های این فیلسوف بهره ببرند كه از آن جمله می توان به سید عزالدین حسینی زنجانی، مرتضی مطهری، عبدالله جوادی آملی، محمد فاضل لنكرانی، حسینعلی منتظری، سید موسی شبیری زنجانی، محمد تقی مصباح یزدی، جعفر سبحانی، غلامحسین ابراهیمی دینانی، حسن حسن زاده آملی، سید محمد حسین حسینی تهرانی، ابراهیم امینی، سید جلال الدین آشتیانی، ناصر مكارم شیرازی، احمد احمدی، سید حسن طاهری خرم‌آبادی، علی قدوسی، محمد محمدی گیلانی، یحیی انصاری شیرازی، سید محمد حسینی بهشتی، محمد مفتح، محمد جواد باهنر، سید عبدالكریم موسوی اردبیلی، حسین نوری همدانی، ابوطالب تجلیل و سید موسی صدر اشاره كرد.
**آثار و تالیف های علامه طباطبایی
این فقیه اندیشمند با نگارش یافته های علمی خویش كه با تحقیق و ممارست فراوان به دست آورده بود، بر لوح سفید كاغذ، آثار و كتاب های ارزشمندی را برای دانش پژوهان و مشتاقان علم و معرفت به یادگار گذاشت كه برخی از این تالیف ها عبارتند از: تفسیر المیزان، اصول فلسفه و روش رئالیسم، حاشیه بر اسفار صدرالدین شیرازی، سنن النبی (ص)، مصاحبات با استاد كربن، شیعه در اسلام، حاشیه بر كفایه الاصول، رساله در قوه و فعل، رساله در اثبات ذات، رساله در صفات، رساله در افعال، رساله در وسائط، الانسان قبل الدنیا، الانسان فی الدنیا، الانسان بعد الدنیا، رساله در نبوت، رساله در ولایت و رساله در مشتقات.
نوشته های دیگری چون رساله در برهان، رساله در مغالطه، رساله در تحلیل، رساله در تركیب، رساله در اعتبارات، رساله در نبوت و مقامات، منظومه در رسم خط نستعلیق، علی والفلسفة الالهیه، قرآن در اسلام و رساله در حكومت اسلامی از این عالم فرزانه به یادگار مانده است.
یكی از ارزشمندترین نوشته های علامه طباطبایی «تفسیر المیزان» به شمار می رود، او این كتاب را در 20 جلد به زبان عربی نگاشت و علاوه بر تفسیر آیه ها و بحث‌های لغوی در بخش هایی جداگانه با توجه به موضوع آیه ها بحث های روایی، تاریخی، كلامی، فلسفی، علمی و اجتماعی را نیز پیگیری كرد. این اثر به وسیله سید محمد باقر موسوی همدانی به فارسی ترجمه شده است.
**درگذشت
علامه سید محمدحسین طباطبایی سرانجام پس از عمری پژوهش و خدمت به علم فلسفه و حكمت در ساعت 9 صبح روز یكشنبه 24 آبان 1360 خورشیدی چشم از جهان فروبست و پیكرش فردای آن روز از مسجد امام حسن عسكری(ع) تا صحن حضرت معصومه(ع) تشییع شد. آیت الله سید محمد رضا گلپایگانی بر پیكرش نماز خواند و او را در حرم حضرت معصومه(س) به خاك سپردند.
**علامه طباطبایی از نگاه اندیشمندان و فرهیختگان
- امام خمینی(ره): «آقای طباطبایی مرد بزرگی است و حفظ ایشان با این مقام علمی لازم است.» همچنین ایشان در اوایل انقلاب خطاب به علامه طباطبایی فرموده بودند: «همجواری شما برای ما مغتنم است.»
- آیت الله خامنه ای مقام معظم رهبری: «او مجموعه ای از معارف و فرهنگ اسلام بود؛ فقیه بود؛ حكیم بود؛ آگاه از اندوخته های فلسفی شرق و غرب بود؛ مفسر قرآن بود؛ از علوم اسلامی، یعنی علومی كه از اسلام نشات گرفته یا از آن تغذیه كرده است، مطلع بود: از اصول، از كلام، ادبیات، از نجوم و هیات و ریاضیات و از برخی علوم بی نام و نشان دیگر. شخصیت او در لابه لای این دانستنی های بسیار، به كمك ریاضتی مداوم و درازمدت پرورده، صیقل یافته و پرداخته شده بود...این چشمه جوشان و فیاض دانش و عرفان و تقوای اسلامی، در راه تعلیم و تربیت شاگردانی كه هر یك در عالم اسلام دانشمندی برجسته اند، توفیقی كم مانند داشته است...»
-آیت الله ابوالقاسم خویی مرجع تقلید و مفسر قرآن: «او (علامه طباطبایی) یك مغز متفكر و انسان فوق العاده قوی و نیرومندی است. ...علامه طباطبایی، خویشتن را قربانی قرآن نمود.»
آیت الله سید محمد هادی میلانی مرجع تقلید: «در عالم تشیّع، كسی به جامعیت آیت الله طباطبائی، یا بی نظیر است یا كم نظیر.»
-محمد جواد مغنیه نویسنده معروف لبنان: «...از وقتی كه المیزان بدست من رسیده است، كتابخانه من تعطیل شده و پیوسته روی میز مطالعه من كتاب المیزان «علامه طباطبایی» قرار دارد.»
- آیت اللّه ابراهیم امینی نجف آبادی عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم: علامه طباطبایی(رحمت الله علیه) چشمه جوشانی بود كه در صحنه روحانیت شیعه جاری شد و تشنگان حقیقت را سیراب كرد. او آفتاب درخشانی بود كه در آسمان اسلام طلوع كرد و تیرگی‌های شُبَهات و اوهام را برطرف كرد و به حق باید ایشان را بزرگترین افتخار حوزه علمیه قم، بلكه بزرگترین شخصیت علمی جهان اسلام در این عصر شمرد كه در احیای تفكر اسلامی صحیح و مبارزه با انحرافات و بدعت‌ها و شناساندن اسلام راستین كه در مكتب اهل بیت(ع) تبلور یافته است، تأثیر فوق‌العاده داشت. همین بس كه اغلب رجال سیاسی، علمی و روحانی امروز كشور و گردانندگان چرخ انقلاب اسلامی از شاگردان بی واسطه یا با واسطه اویند.
- آیت الله سیدمحمدحسین طهرانی شاگرد علامه طباطبایی: آیت الله حجت تصمیم به توسعه مدرسه حجتیه قم گرفت. زمین‌هایی را خرید و در پی آن بود كه نقشه مناسبی برای مدرسه تهیّه كند تا طرح جامع‌اش را اجرا كند. مهندسان نقشه‌های متعددی كشیدند ولی ایشان نپسندید. سرانجام شنیدیم سیدی از تبریز آمده و نقشه‌ای رسم كرده كه مورد پسند آیت الله حجت واقع شده است. همچنین شنیدیم این سید در ریاضیات و فلسفه استاد است و درس فلسفه‌ای شروع كرده است. بسیار مشتاق زیارت ایشان بودیم تا اینكه روزی یكی از دوستان آمد و گفت آقای قاضی از زیارت مشهد برگشته، بیاید به دیدنش برویم. چون به منزل‌شان وارد شدیم، متوجه شدیم آن مرد معروف و آن فیلسوف و ریاضی‌دان همان سیدی است كه ما هر روز او را در كوچه می‌دیدیدم و از بس ساده زیست و بی‌آلایش بود، حتی احتمال نمی‌دادیم اهل علم باشد، چه رسد به اینكه فیلسوف و دانشمند باشد.
- آیت اللّه مرتضی مطهری شاگرد علامه: علامه طباطبایی، چند نظریه در فلسفه دارند؛ نظریاتی در سطح جهانی كه شاید 50 تا 60 سال دیگر ارزش اینها روشن بشود ولی خود ما قدر خودمان را نمی‌دانیم. ایشان در وصف تفسیر المیزان می‌گوید: تفسیر المیزان همه‌اش با فكر نوشته نشد، من معتقدم كه بسیاری از این مطالب از الهامات غیبی است. كمتر مشكلی در مسائل اسلامی و دینی برایم پیش آمده كه كلید حل آن را در المیزان نیابم.
خبرنگار: مهسا شریفی**انتشاردهنده: شهربانو جمعه
پژوهشم**2059**9131
*ایرنا مقاله كانالی برای انعكاس مقاله های اندیشكده ها - پژوهشكده ها - دانشكده ها - مراكز تحقیقاتی و رسانه های ایران و جهان*
Irnaarticle@
تهران- ایرنا- بیست و چهارم آبان سالروز درگذشت آیت الله سید محمدحسین طباطبایی مفسر، فیلسوف، متكلم و فقیه بنام در عرصه علم و معرفت است، این اندیشمند با سیرت و رفتاری شایسته كه از روحیه والایش نشات می گرفت به شاگردپروری و كادرسازی در حوزه علمیه پرداخت و مفاهیم اجتماعی اسلام را از آیه های قرآن استخراج كرد و به احیای حكمت اسلامی همت گماشت.