مروری بر روابط و چشم انداز همكاری ایران و آذربایجان در بخش انرژی

در زمان اتحاد جماهیر شوروی سابق، میان ایران و جمهوری آذربایجان روابط اقتصادی مستقیم وجود نداشت و شرایط لازم برای تعامل و همكاری های دو كشور در حوزه های مختلف اقتصادی از جمله در بخش انرژی پس از فروپاشی شوروی فراهم شد . جمهوری آذربایجان در بدو استقلال خود با مناقشه تحمیلی قره باغ روبرو شد و این مناقشه مشكلات فراوانی در همه حوزه ها برای این كشور ایجاد كرد. ایران در چنین شرایط سختی كمك های خود برای حل مشكلات اقتصادی آذربایجان و بخصوص آوارگان جنگی كه بر اثر مناقشه قره باغ از خانه و كاشانه خود رانده شده بودند، هرگز دریغ نكرد .
این مناقشه همچنین مشكلی جهت برقراری ارتباط میان مناطق مختلف جمهوری آذربایجان ایجاد كرده بود و در چنین شرایطی حیدر علی اف رییس جمهوری سابق آذربایجان برای حل مشكلات انرژی جمهوری خودمختار نخجوان در سال 1992 میلادی به ایران سفر كرد .
در این سفر مساله سوآپ گاز طبیعی جمهوری آذربایجان از طریق ایران به جمهوری خودمختار نخجوان مورد بررسی قرار گرفت و در این ارتباط تفاهمنامه ساخت خط لوله خوی – جلفا برای تامین نخجوان با گاز طبیعی مورد نیاز امضا شده بود كه این تفاهمنامه را می توان اولین سند امضا شده میان ایران و جمهوری آذربایجان در بخش انرژی عنوان كرد .
ولی انتقال سوآپ گاز آذربایجان از طریق جمهوری اسلامی ایران به نخجوان پس 13 سال فاصله و در پی قرارداد 5 ماه اوت سال 2004 میلادی میان شركت آذری گاز جمهوری آذربایجان و شركت ملی صادرات گاز ایران تحقق یافت .
بر اساس این قراداد 25 ساله مقرر شد روزانه حدود یك میلیون متر مكعب گاز طبیعی آذربایجان از مسیر ایران به جمهوری نخجوان تحویل داده شود.
سواپ گاز جمهوری آذربایجان از طریق ایران به نخجوان 20 دسامبر سال 2005 میلادی طی مراسمی با حضور روسای جمهوری آذربایجان و ایران آغاز شد .
الهام علی اف رییس جمهوری آذربایجان انتقال گاز طبیعی از طریق ایرن به نخجوان را اقدامی مهم خوانده و گفت : این گامی نهایی نبوده و دو كشور در آینده نیز طرح های مشترك بزرگ را اجرا خواهند كرد .
گفتنی است در جریان این مراسم توافقنامه همكاری میان آذربایجان و ایران در بخش انرژی نیز امضا شده بود .
مذاكرات میان ایران و جمهوری آذربایجان در راستای همكاری در بخش انرژی و بخصوص در زمینه گسترش مبادلات گازی در سالهای بعدی نیز ادامه داشته و دو كشور در زمستان سال 1389 یك تفاهمنامه جدید گازی با هدف افزایش واردات گاز طبیعی ایران از جمهوری آذربایجان تا سقف 2 میلیون متر مكعب در روز امضا كردند كه تاكنون این تفاهم‌نامه اجرایی و عملیاتی و تبدیل به قرارداد رسمی بین دو كشور نشده است.
گفتنی است ، پس استقلال ملی جمهوری آذربایجان ، این جمهوری نفت خیز تازه استقلال یافته از شوروی سابق ، توجه كشورهای غربی و اغلب شركتهای نفتی معروف جهان را به خود جلب كرده بود .
در ماه سپتامبر سال 1994 میلادی اولین قرارداد نفتی جمهوری آذربایجان موسوم به قرارداد قرن با كنسریوم شركت های نفتی غربی برای توسعه میادین نفتی آذری - چراغ و گونشلی واقع در دریای خزر به امضا رسید .
جمهوری اسلامی ایران بر اثر مخالفت آمریكا كه نقش مهم در تاسیس این كنسرسیوم داشت ، نتوانست در اجرای این طرح انرژی بزرگ مشاركت كند .
ولی دومین طرح انرژی بزرگ جمهوری آذربایجان مربوط به توسعه بزرگترین میدان گازی شاه دنیز با حضور جمهوری اسلامی ایران اجرا شد .
شركت ملی نفت ایران در كنسرسیوم توسعه این میدان گازی واقع در 75 كیلومتری جنوب شرق باكو در دریای خزر 10 درصد سهم را به خود اختصاص داد .
برخی كارشناسان اقتصادی جمهوری آذربایجان تحریم های اعمالی غرب علیه جمهوری اسلامی ایران را مانعی اصلی در راه توسعه مطلوب روابط و همكاری دو كشور در حوزه های مختلف اقتصادی از جمله در صنعت نفت و گاز عنوان كردند .
در این ارتباط توافق اخیر وین در باره برنامه هسته ای ایران مورد استقبال جمهوری آذربایجان قرار گرفت .
گفتنی است ، جمهوری آذربایجان همواره در رابطه با برنامه هسته جمهوری اسلامی ایران موضع حمایتی از كشور همسایه خود جهت دست یابی به برنامه صلح آمیز هسته ای دنبال كرده و الهام علی اف رییس جمهوری آذربایجان این موضع باكو را بارها در سطوح بین المللی مختلف بیان كرده و تصاحب به برنامه هسته ای صلح آمیز را حقوق حقه ایران خوانده بود .
جمهوری آذربایجان از اولین كشورهای همسایه بود كه بلافاصله پس از حصول این توافق هیات اقتصادی خود به سرپرستی شاهن مصطفی اف وزیر اقتصاد و صنعت این كشور برای بررسی چشم انداز توسعه روابط اقتصادی دو كشور از جمله در بخش انرژی در دوره پسا تحریم ، به تهران اعزام كرد .
البته چهار دیدار حسن روحانی و الهام علی اف روسای جمهوری ایران و جمهوری آذربایجان ظرف دو سال اخیر از جمله سفرهای متقابل سران دو كشور و اسناد همكاری های دوجانبه امضا شده در جریان این سفرها نیزتحرك به گسترش تعامل فیمابین بخشید .
در این میان یكی از موضوعات عمده محافل اقتصادی و رسانه های جمهوری آذربایجان پس از توافق ایران با كشورهای غربی ، مربوط به چشم انداز انتقال گاز طبیعی ایران از طریق خطوط لوله گازی در دست اجرای ترانس آنادولی ( تاناپ ) و ترانس آدریاتیك ( تاپ ) با مشاركت فعال جمهوری آذربایجان می باشد .
طرحهای انتقال گاز تاناپ و تاپ شامل اانتقال گاز طبیعی فاز دوم توسعه میدان گازی شاه دنیز جمهوری آذربایجان از طریق خاك این كشور ، گرجستان و تركیه به بازارهای اروپا می باشد .
مقامات مربوطه ایران و جمهوری آذربایجان در بیانیه های اخیر اعلام كردند ، موضوع انتقال گاز طبیعی ایران از طریق خطوط لوله مذكور در دست بررسی می باشد .
چشم انداز همكاری ایران و جمهوری آذربایجان در صنعت نفت و گاز یكی از موضوعات مورد مذاكره در سفر اوایل ماه اوت گذشته هیات اقتصادی جمهوری آذربایجان به سرپرستی شاهن مصطفی اف وزیر اقتصاد و صنعت این كشور به ایران بود .
وزیر اقتصاد و صنعت جمهوری آذربایجان را در این سفر كه به دعوت محمود واعظی وزیر ارتباطات و ریسس ایرانی كمیسیون مشترك همكاری های اقتصادی دو كشور صورت گرفت ، مقامات شركت دولتی نفت آذربایجان ( سوكار ) ، شركت تولید انرژی برق آذرانرژی ، شركت دولتی انرژی تجدید پذیر و جایگزین نیز همراهی می كردند .
یكی از نتایج مهم این سفر توافق ایران و آذربایجان برای سرمایه گذاری متقابل در بخش انرژی و تشكیل گروه كاری مشترك در این ارتباط بود .
در دیدار شاهن مصطفی اف با بیژن نامدار زنگنه وزیر نفت ایران در باره علاقمندی شركت های نفتی ایران برای فعالیت در آذربایجان و نیز شركتهای انرژی آذربایجان در ایران ، مبادله گاز طبیعی ، امكانات استفاده از مخاذن زیر زمینی نگهداری گاز طبیعی ، همكاری ایران و جمهوری آذربایجان در راستای تولید مشترك تجهیزات و ماشین آلات نفت و گاز تبادل نظر شده است .
وزیر اقتصاد و صنعت جمهوری آذربایجان در این دیدار بار دیگر اعلام كرد ، ایران می تواند بخشی از گاز طبیعی خود را با استفاده از زیر ساختهای موجود جمهوری آذربایجان به بازارهای اروپای انتقال كند .
گفتنی است در دو سال اخیر میان شركت دولتی نفت اذربایجان ( سوكار ) و شركت ملی نفت ایران در راستای گسترش همكاری در حوزه های مختلف از جمله در امور اكشاف و توسعه میادین نفت و گاز در دریای خزر مذاكرات مرتب انجام می گیرد .
سفر سال گذشته هیات شركت دولتی تفت آذربایجان سوكار به سرپرستی خوشبخت یوسف زاده معاون اول این شركت به ایران و امضای تفاهنامه همكاری با شركت نفت خزر و نیز سفر اخیر هیات این شركت به باكو نیز بیانگر عزم دو كشور برای توسعه همكاری در بخش انرژی می باشد .
یكی از جوانب روابط ایران و جمهوری آذربایجان در بخش انرژی شامل همكاری دو كشور در بخش انرژی برق می باشد .
با وجود تحریمهای اعمالی غرب علیه ایرن ، دو كشور در سالهای گذشته توانستد همكاری دو جانبه و منطقه ای را در این حوزه با موفقیت ادامه دهند .
در حال حاضر مبادله برق میان جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان از طریق چند خط انتقال برق از جمله خطوط ایمیشلی – پارس آباد ، آستارا ، آراز ، جلفا انجام می گیرد و مجموع مبادله سالانه انرژی برق دو كشور نزدیك به 700 میلیون كیلو وات /ساعت می باشد .
همچنین در جریان سفر دو ماه اخیر هوشنگ فلاحتیان معاون وزیر نیرو در امور برق و انرژی ایران به باكو هماهنگ سازی سیستم های انرژی برق ایران و جمهوری آذربایجان بررسی شده بود .
هماهنگ سازی سیستم های انرژی برق میان ایران و جمهوری آذربایجان همچنین شرایط مناسبی برای مبادله انرژی با كشورهای ثالث از جمله فدراسیون روسیه فرام می كند .
گفتنی است در جریان سفر ماه آوریل سال 2014 میلادی الهام علی اف رییس جمهوری آذربایجان به ایران توافقنامه ساخت و بهره برداری از نیروگاه های برق آبی 'اردوباد ' و ' مارزاد ' امضا شده بود .
همچنین دو كشور همسایه در خصوص همكاری در حوزه انرژی تجدید پذیر و جایگزین ابراز علاقه كرده و در این ارتباط اخیرا یك تفاهمنامه بین شركت خدمات مهندسی مپنا ایران و مسوولان ذی ربط جمهوری آذربایجان در باره احداث مزرعه بادی در این كشور امضا شده است .
بر اساس این تفاهمنامه ، این مزرعه بادی كه در فاز اول 50 مگاوات خواهد بود تماما با توربین‌های 2.5 مگاواتی ساخت ایران تجهیز خواهد شد.
گفتنی است در جریان سفر حسن روحانی رییس جمهوری اسلامی ایران در ماه نوامبر سال 2014 میلادی به جمهوری آذربایجان توفقنامه همكاری میان وزارت نیرو ایران و موسسه دولتی انرژی جایگزین و تجدید پدیر جمهوری آذربایجان امضا شده بود .
بدین ترتیب همه شرایط برای توسعه روابط و همكاری های ایران و جمهوری آذربایجان دو كشور همسایه در بخش انرژی فراهم است و همان طوری كه خوشبخت یوسف زاده معاون اول شركت دولتی نفت آذربایجان سوكار اخیرا در دیدار با هیات شركت نفت خزر ایران در باكو اعلام كرد ، همكاری در بخش انرژی به توسعه اقتصادی دو كشور كمك خواهد كرد .
خوشبخت یوسف زاده كه یكی از پیشكسوتان صنعت نفت و گاز شوروی سابق و جمهوری آذربایجان به شمار می رود عقیده دارد ، پس از فاصله طولانی فرصت برای گسترش همكاری دو كشور در بخش انرژی ایجاد شده و باید از این فرصت به نحو احسن استفاده شود .
با توجه به گسترش همكاری ناتو با جمهوری آذربایجان در حوزه امنیت انرژی طی دو ماه اخیر و تلاش كشورهای غربی و اعضای ناتو برای احداث كریدور انرژی منهای روسیه و ایران ، جا دارد ایران برای بسط روابط خود با همسایگان شمالی از جمله آذربایجان از موقعیت ژئو اكو نومیك خود بهره مند شود و از موقعیت خود به عنوان پل ارتباطی بین این كشور و خلیج فارس و جنوب آسیا ایفای نقش كند.
خاورم ** 337**1579