شهروند در ادامه اين گزارش افزوده است: در آن سوي مرزها و برخي كشورهاي خاص، مي‌گويند ايراني‌ها كالاهايشان را در گوني‌هاي كهنه و كارتون‌هاي پاره به مشتريان مي‌فروشند. همين موضوع هم وجهه كالاي ايراني را در بازارهاي بين‌المللي خراب كرده است. اما روي ديگر سكه حرف‌هاي تاجران ايراني است. آنها مي‌گويند صادرات فله هرگز ترجيح آنها نبوده است اما مشتريان خارجي به دنبال جذب ارزش افزوده كالاهاي ايراني براي خود هستند. آنها براي واردات كالاي بسته‌بندي شده تعرفه‌هاي سنگين در نظر گرفته‌اند در عين اين‌كه هايپرماركت‌هاي خارجي نيز به دليل تحريم‌ها حاضر به خريد مستقيم كالاي بسته‌بندي شده ايراني‌ها نيستند. حالا توليدكنندگان داخلي در كنار هفت‌خوان مشكلات توليد، از چالش‌هايشان در بازارهاي جهاني مي‌گويند. از چالش‌هايي كه سود هنگفت فروش كالاي ايراني را به جيب بازرگانان خارجي مي‌ريزد.
* بازرگانان ايراني چه مي‌كنند
كيسه‌هاي كهنه و چرك‌مرده پر از سيب كه با طناب‌هاي رنگي محكم شده‌اند ساعت‌ها زير نور آفتاب و در صفي طولاني قرار گرفته‌اند. ته بعضي از كيسه‌ها لكه‌هاي بزرگ به چشم مي‌خورد. جابه‌جايي متعدد بارها، بخشي از محصول را از بين برده است. كاميون‌دارها مي‌گويند تا رسيدن ميوه به عراق حدود يك سوم از حجم بار فاسد مي‌شود و به‌عنوان ضايعات به دامداري‌ها مي‌رود. اين‌جا مرز پرويزخان كرمانشاه است و بارهاي بزرگ ميوه در انتظار ترخيص از گمرك و ورود به دروازه‌هاي عراق به سر مي‌برند.
«هادي حنايي» مديرعامل اتحاديه محصولات كشاورزي استان فارس با انتقاد از شيوه نامناسب صادرات ميوه به خبرگزاري كشاورزي ايران مي‌گويد كافي است يك‌بار تا نزديكي مرزها برويد و ببينيد كه انواع مرغوب ميوه ايراني با چه وضعيتي صادر مي‌شود. كيسه‌هاي كهنه و دست دوم، كارتون‌هاي پاره و بسته‌هاي بي‌هويت و بي‌نام و نشان كه آبروي تجارت ايراني را برده است.
اين در شرايطي است كه «محمد اسماعيل‌نيا» نايب‌رئيس كميسيون كشاورزي مجلس نيز به صادرات كشمش مرغوب كاشمر در جعبه‌هاي موز اشاره مي‌كند و اين موضوع را آبروريزي تجاري ايران لقب مي‌دهد. اسماعيل‌نيا به مهر گفته است كه كشمش صادراتي ايران نه‌تنها بسته‌بندي مناسب ندارد كه حتي شسته و خشك نمي‌شود و با درصد بالاي سولفور به اروپا و كشورهاي خارجي صادر مي‌شود كه اين موضوع اعتبار محصول ايراني را زير سوال برده است.
* صادرات خرماي ايران با برند امارات
روي ديگر تجارت فله‌اي ايران، كشورهاي خريدار هستند. حالا زعفران فله ما به اسپانيا مي‌رود و در آن‌جا با بسته‌بندي‌هاي شكيل و زيبا با ٨ تا ١٠ برابر سود به ساير كشورها صادر مي‌شود. خرماي مرغوب ايراني به امارات مي‌رود و با برند عربي دوباره به كشورهاي ديگر فروخته مي‌شود و سيب باغستان‌هاي دماوند دستچين شده و به صورت عددي در بازارهاي تركيه به فروش مي‌رسد.
براساس اعلام فائو (سازمان خواروبار و كشاورزي) مساحت زير كشت خرما در جهان حدود ٩٥٠هزار هكتار است كه ٢٥٠هزار هكتار آن در ايران واقع شده است. همين گزارش، ايران را با توليد حدود يك‌ميليون تن محصول، بزرگترين توليد‌كننده خرما در جهان معرفي مي‌كند. اين در شرايطي است كه نرخ هر كيلوگرم خرماي مرغوب اما فله ايران در بازار جهاني كمتر از يك دلار است و هر كيلوگرم خرماي عربستان، مصر و الجزاير با بسته‌بندي تا ٥ دلار نيز خريد و فروش مي‌شود. همين موضوع باعث شده است كه امارات يكي از بزرگترين مشتريان خرماي ايران باشد. «احمد ميرهاشمي» عضو هيأت‌مديره اتحاديه توليدكنندگان و صادركنندگان خشكبار خوزستان به ايسنا گفته است خرماي صادراتي ايران به صورت فله به دوبي و تركيه فروخته شده و اين كشورها با بسته‌بندي خرماي ايران، آن را با برند خود به ساير كشورها نظير فرانسه و انگلستان عرضه مي‌كنند.
* واگذاري بازار پسته به دليل ضعف بسته‌بندي
ماجراي غم‌انگيز اين‌جاست كه داستان بسته‌بندي بي‌كيفيت براي امپراتور صادرات غيرنفتي ايران نيز تكرار مي‌شود. پسته ايران كه تا دو‌سال گذشته پرچمدار صادرات غيرنفتي ايران به شمار مي‌آمد و در تمام كشورهاي دنيا شناخته شده بود، حالا توسط رقيب نوظهوري مثل آمريكا پس زده شده است و گفته مي‌شود كه چين نيز درحال آماده‌سازي خود براي ورود گسترده به اين بازار است. آمريكا كه با شم تجاري نهال پسته ايران را به اقليم خود برده و پرورش داده است در سال ٢٠٠٨ براي اولين‌بار به‌عنوان يكي از توليدكنندگان بزرگ پسته در جهان معرفي شد. ايالات متحده آمريكا از حدود دو‌سال پيش توانست با توليد پسته ارزان‌تر و به كمك غول تبليغات و بسته‌بندي خود، رقيب يكه‌تاز بازار پسته را كنار زده و به رتبه نخست صادرات پسته جهان برسد. حالا پسته ارگانيك و مرغوب ايراني در گوني‌هاي بزرگ و بسته‌بندي غيراستاندارد از مرزها خارج شده و به دليل نداشتن پوشش و بسته‌بندي مناسب به قارچ سمي آفلاتوكسين آلوده مي‌شود. همين موضوع بارها محموله‌هاي تجاري پسته را به كشور بازگردانده است. اين در شرايطي است كه بسته‌بندي استاندارد و وكيوم چند لايه مي‌تواند پسته را تا ٢سال به صورت كاملا سالم و باكيفيت نگهداري كند. «محمد عبداللهي» رئيس موسسه تحقيقات پسته با تأييد اين موضوع به سايت خبري صنعت غذا و كشاورزي مي‌گويد خريداران پسته فله ايران، با بسته‌بندي و صدور مجدد آن حداقل ٢ برابر قيمت فروش تاجران ايراني سود به جيب مي‌زنند.
* رقيب تازه ايران، زعفران افغاني با بسته‌بندي آمريكايي
زعفران، ديگر قرباني بزرگ فقر بسته‌بندي صادراتي است. ايران با صادرات ٧٥درصد از توليد سالانه خود به ٥ قاره جهان بزرگترين صادر‌كننده زعفران در جهان به شمار مي‌آيد. اين در شرايطي است كه بنا به اعلام صندوق توسعه صادرات زعفران ايران، حدود ٧٠درصد از زعفران كشور به صورت فله صادر مي‌شود كه در اين ميان بزرگترين مشتريان زعفران ايران يعني اسپانيا و امارات، پس از بسته‌بندي محصول ايراني آن را با نام و برند خود به ساير كشورهاي جهان عرضه مي‌كنند. اين در شرايطي است كه حالا زعفران ايران رقيب تازه ديگري نيز پيدا كرده است. اين رقيب كسي نيست جز افغانستان، كه حالا با توسعه كشت زعفران خود و حمايت شركت‌هاي آمريكايي به‌عنوان يكي از تهديدهاي جدي تجارت ايران مطرح شده است. «فرهاد سحرخيز» عضو هيأت‌مديره صندوق توسعه صادرات زعفران، از شكل‌گيري شركت‌هاي بسته‌بندي آمريكايي در افغانستان خبر مي‌دهد و به اقتصادنيوز مي‌گويد اين كشور با توسعه كشت زعفران و سپس بسته‌بندي استاندارد توسط شركت‌هاي آمريكايي يكي از رقباي بزرگ ايران در بازار بين‌المللي خواهد بود.
* تجارت خارجي در دست غيرمتخصصان
موضوع فروش فله، تنها به همين چند قلم كالاي عمده صادراتي محدود نمي‌شود و طيف گسترده‌اي از كالاهاي ايراني را در برمي‌گيرد. «مبينا محمدي» مديرفروش و كارشناس تبليغات يك شركت تجاري دراين‌باره به «شهروند» مي‌گويد: يك علت مهم صادرات فله محصولات ايراني، تخصصي نبودن تجارت خارجي ايران است. بسياري از تجار ايراني با الفباي رقابت در بازارهاي بين‌المللي آشنا نيستند و نهاد خاصي ساماندهي جدي اين موضوع را برعهده نگرفته است. اين مسأله درحالي رخ مي‌دهد كه بسياري از تاجران ايراني حتي زمينه تخصصي براي فعاليت تجاري خود ندارند و ديده مي‌شود كه فردي يك‌سال ميوه و خشكبار صادر مي‌كند و سال ديگر به تجارت قير و سنگ مي‌پردازد. همين ديدگاه غيرتخصصي به تجارت خارجي، سبب مي‌شود اعتبار كالاي ايراني در بازار جهاني مخدوش شود و ساير تجار نتوانند به‌راحتي اعتماد طرفين خارجي خود را به دست آورند.
او همچنين ادامه مي‌دهد: بسته‌بندي حدود ١٠ تا ١٥درصد از هزينه تمام شده كالا را در برمي‌گيرد اما قادر است تا چند برابر اين رقم ارزش افزوده ايجاد كند. جالب است كه نتايج يك پژوهش در آمريكا نشان مي‌دهد كه ٧٠درصد مشتريان براي خريد يك كالا، در فروشگاه تصميم‌گيري مي‌كنند. اين پژوهش به نقش بسته‌بندي و اطلاعات درج شده روي پوشش كالاها تأكيد مي‌كند و مي‌گويد بسته‌بندي‌هاي استاندارد و جذاب مي‌تواند تأثير يك تيزر تلويزيوني ٥ ثانيه‌اي را براي مشتريان ايجاد كند.
محمدي به چالش‌هاي صنعت بسته‌بندي در كشور نيز اشاره مي‌كند و مي‌گويد: در كشور ما عمده واحدهاي بسته‌بندي به كارگاه‌هاي كوچك و كارگران آموزش نديده خلاصه مي‌شوند و اهميت اين موضوع در تجارت ناديده گرفته شده است. علاوه بر اين بسياري از فناوري‌ها و ماشين‌آلات چاپ و بسته‌بندي در كشور ما وجود ندارد كه نيازمند سرمايه‌گذاري كلان در اين حوزه است.
* صادرات فله ترجيح تاجران نيست، مجبوريم!
موضوع صادرات فله كالاهاي ايراني به ضعف صنعت بسته‌بندي منحصر نمي‌شود. عده‌اي از تاجران ايراني به روي ديگر اين سكه اشاره مي‌كنند. چالشي كه خود را در زمان وضع برخي قوانين منع صدور فله به رخ كشيده است. دولت در تيرماه امسال دوباره صادرات زعفران فله را آزاد كرد. براساس قوانين لغو شده، صادركنندگان موظف بودند براي بسته‌هاي بيشتر از ٣٠ گرم عوارض صادراتي پرداخت كنند. اين قوانين از سوي «محسن احتشام» نايب‌رئيس شوراي ملي زعفران غيركارشناسي توصيف شده است. او دراين‌باره به «اقتصادنيوز» گفته است قوانين منع صدور فله زعفران، نه‌تنها باعث افزايش كيفيت بازار صادراتي اين محصول نشد كه وضع سياست‌هاي كارشناسي نشده و عوارض صدور فله باعث شد كه بازار كشورهاي صنعتي از دست صادركنندگان زعفران خارج شود.
* تحريم و بهانه‌هاي خارجي‌ها
«بهرام گماري» تاجر زعفران نيز با تأكيد بر اين‌كه صادرات فله ترجيح تجار ايراني نيست، به «شهروند» مي‌گويد: يكي از علل مهم صادرات فله اين است كه كشورهاي وارد‌كننده با وضع تعرفه‌هاي بالا براي واردات محصول بسته‌بندي شده، تلاش مي‌كنند ارزش افزوده كالاي بسته‌بندي شده را از آن خود كنند. اين در شرايطي است كه آنها اين تعرفه‌ها را براي واردات كالاي فله اعمال نمي‌كنند يا ارقام بسيار پايين‌تري در نظر مي‌گيرند. همين موضوع باعث مي‌شود تجار خارجي براي خريد محصول فله اشتياق بيشتري نشان دهند.
او ادامه مي‌دهد: علت مهم ديگر موضوع تحريم و موانع نقل و انتقال پول است. تجار ايراني به دليل تحريم‌ها نمي‌توانند با‌هايپر ماركت‌ها و فروشگاه‌هاي بزرگ جهان به صورت مستقيم مبادله داشته باشند. اين در شرايطي است كه ساير كشورها با سهولت بيشتري محصولات بسته‌بندي خود را به هايپرماركت‌هاي جهان مي‌فروشند اما ايراني‌ها ناچارند با تاجران عمده وارد معامله شوند و تاجران عمده به خاطر برخورداري از سود بيشتر تنها به خريد فله كالاي ايراني رضايت مي‌دهند.
* اعتبار بيشتركالاي ايراني با بسته‌بندي عربي
گماري به ساير موانع توسعه بسته‌بندي محصولات صادراتي اشاره و تأكيد مي‌كند: يك موضوع مهم ديگر در بحث صادرات اين است كه مشتريان خارجي به محصول بسته‌بندي شده ايران اعتماد ندارند. آنها تصور مي‌كنند كالاي بسته‌بندي شده ايراني خلوص و كيفيت لازم را ندارد يا ميزان تقلب در آن زياد است. همين موضوع باعث مي‌شود كه در بازار جهاني به زعفران ايراني كه توسط امارات بسته‌بندي شده است اعتماد بيشتري وجود
داشته باشد.
اين تاجر درباره راهكارهاي پيشنهادي خود براي حل اين معضلات نيز مي‌گويد: بخش مهمي از اين مشكل با سياست‌گذاري‌هاي كلان در حوزه روابط و تجارت خارجي حل مي‌شود و از عهده تاجران خرد خارج است اما بخش قابل‌توجهي نيز به مسأله تبليغات كالاي ايراني برمي‌گردد كه دولت بايد در اين زمينه گام‌هاي اساسي بردارد. متاسفانه كالاي ايراني در نمايشگاه‌هاي خارجي حضور پررنگي ندارد و همين مسأله باعث مي‌شود كه كيفيت محصول ايراني براي مشتريان خارجي ناشناخته بماند. اين در شرايطي است كه اگر كالاي مرغوب ايراني در نمايشگاه‌هاي خارجي ديده شود بسياري از مشتريان به راحتي كالاي ايراني را با بسته‌بندي كشور مبدا يعني ايران خريداري مي‌كنند. گماري در پايان تأكيد مي‌كند: درحالي‌كه بسياري از كشورهاي جهان ازجمله تركيه و امارات براي حضور توليدكنندگان خود در نمايشگاه‌هاي خارجي به آنها يارانه ويژه اختصاص مي‌دهند متاسفانه در كشور ما تجار با‌هزار و يك مانع و سنگ‌اندازي و بروكراسي اداري درگيرند و همين مسأله گاهي باعث مي‌شود توليدكنندگان و تجار ايراني فرصت حضور در نمايشگاه‌هاي خارجي را از دست بدهند.
يكي ديگر از راهكارهاي كارشناسان براي حل مشكل صادرات فله كالاي ايراني، ايجاد شركت‌هاي بسته‌بندي خارجي در ايران است. اين كارشناسان مي‌گويند چنانچه كشورهاي خارجي را به احداث واحد بسته‌بندي در ايران ترغيب كنيم علاوه بر آن‌كه مي‌توان با سهولت بيشتري براي محصولات ايراني مشتري جذب كنيم، قادر خواهيم بود از خروج بخش قابل توجهي از ارزش افزوده كالاهاي ايراني جلوگيري كنيم.
منبع: شهروند
اول**1368**
تهران- ايرنا- روزنامه «شهروند» امروز -چهارشنبه- از صادرات فله‌اي محصولات ايراني گزارش داده و با عنوان «سود تجارت خارجي از رنج ايراني» نوشته است: زعفران، پسته و خرماي ايران با بسته‌بندي خارجي پرفروش است. برخي تاجران ايران در آن سوي مرزها با روش‌هاي نادرست تجارت، آبروي كالاي ايراني را به خطر مي‌اندازند و اين موضوع آن‌قدر ادامه يافته كه حالا موضوع صادرات فله و بي‌كيفيت كالاهاي ايراني انتقاد خيلي‌ها را به دنبال داشته است.