در بحثِ...

** معنای واژه بحث در عربی و فارسی

'بحث' واژه ای در فارسی امروز است كه ریشه در زبان عربی دارد. عرب زبانان از این واژه به معنای 'جست و جو' و تفتیش و تحقیق استفاده می كنند؛ مانند زمانی كه می گویند 'كل انسان یبحث عن الحب' (هر انسانی به دنبال محبت است).

همین واژه در عربی به معنای 'گفت و گو' نیز به كار می رود؛ مانند زمانی كه می گویند 'تباحث الجانبان حول العلاقات الثنائیة ' (دو طرف درباره روابط دوجانبه گفت و گو كردند).

اما در فارسی، 'بحث' به سه معنای 'مشاجره'، 'جدالِ منطقی' و 'سخن' به كار رفته است. مشاجره زمانی است كه مثلا گفته می شود 'با دوستم بحثم شد'.

همچنین معنای دوم بحث، یعنی جدال منطقی را در این شعر از مولوی می بینیم:

درسی كه عشق داد، فراموش كی شود؟

از بحث و از جدال و ز تكرار فارغیم

زمانی كه مدیرانِ یك سازمان، مشكلات فراروی سازمان را بحث می كنند نیز در واقع دارند از معنای دوم (جدال منطقی) استفاده می كنند.

اما زمانی كه سخنران می گوید 'بحث را با یك پیشگفتار آغاز می كنیم'، منظورش معنای سوم بحث، یعنی سخن، است.



** معناهای نو و شگفت انگیز برای 'بحث'

در چند سال اخیر، واژه 'بحث' در ادبیات رسمی و مطبوعاتی با معناهایی به كار رفته است كه در زبان فارسی سابقه ندارد و می توان گفت نوعی بدعتِ زبانی به شمار می آید. از جمله، برخی گویشوران 'بحث' را به جای 'رده'، 'بخش'، 'زمینه'، 'درباره' و حتی به صورت كاملا بی معنی و حشو به كار می برند!

در زیر به نمونه هایی از این نوآوری ها اشاره می شود:

1 – بحث به جای 'رده'

«آقایانی كه در فدراسیون هستند كسانی را به عنوان سرمربی و مربی انتخاب می‌كنند كه با آن‌ها ارتباط خوبی دارند. در بحث ملی و قهرمانی كه برای من آن اتفاق افتاد. در بحث باشگاهی و مربی‌گری نیز فرصت نیست در ایران كار كنم وگرنه دلم می‌خواهد تجربه‌ای را كه كسب كرده‌ام را در اختیار جوانان ایرانی بگذارم.» (1)

در این متن، منظور از 'در بحث ملی' در رده ملی و منظور از 'در بحث باشگاهی'، در رده باشگاهی است.



2 - بحث به جای 'بخش'

«با توجه به اینكه دانشگاه صنعت نفت در پذیرش دانشجو در تمام مقاطع حساسیت سخت‌گیری‌های بسیار دارد و از رتبه‌های نخست آزمون‌های كشور نخبگان علمی را گل‌چین می‌كند این توان را به دانشگاه می‌دهد كه در بحث آموزش با دشواری‌های زیاد برای پرورش متخصصان كارآمد روبرو نباشد. » (2)

به نظر می رسد منظور از بحث آموزش، 'بخش آموزش' باشد. همچنین پاراگراف بالا، سرشار از اشتباه های دستوری و نگارشی دیگر است كه موضوع مقاله ما نیست.



3 - بحث به جای 'زمینه'

«دكتر بهرامی نیز با اشاره به اینكه استان سابقه طولانی در بحث مدیریت بهینه مصرف آب را دارد گفت مردم استان یزد به خاطر بعد اعتقادی كه دارند هدر دادن آب را اسراف می دانند و به همین خاطر در زمینه مصرف بهینه آب در كشور الگو هستند.» (3)

بدون توجه به اشكال های نگارشی، مانند اضافی بودن 'را' در پایانِ نخستین جمله، به نظر می رسد منظور از 'سابقه طولانی در بحث مدیریت بهینه مصرف آب'، همان 'سابقه طولانی در زمینه مدیریت بهینه مصرف آب' باشد. ضمن آنكه اگر این واژه به كلی حذف و گفته می شد 'سابقه طولانی در مدیریت بهینه مصرف آب' هیچ اشكالی پیش نمی آمد.



4 - بحث به جای 'باره'

« (آقای ...) ضمن تقدیر و تشكر از حضور مدعوین در این جلسه شرایط اعضای هیات امنا را توضیح و سپس سخنانی در بحث وقف ایراد نمودند.» (4)

در اینجا نیز به نظر می رسد منظور از 'سخنانی در بحث وقف'، 'سخنانی درباره وقف' باشد. همچنین فعل 'دادند' در جمله نخست، بدون قرینه حذف شده است.



5 - بحث به صورت 'حشو و اضافی'

«در ادامه فرماندار شهرستان ارزوئیه طی سخنانی ضمن تشكر از اقدامات دستگاه ها و سازمان های عضو ستاد هماهنگی مدیریت بحران گفت: در بحث مدیریت بحران، پیشگیری از بحران و آمادگی برای مقابله با بحران از اهمیت خاصی برخوردار است.» (5)

در اینجا اصلا نیازی نبود گفته شود 'در بحث مدیریت بحران' و عبارت 'در مدیریت بحران' كفایت می كرد.

نمونه ای دیگر از 'بحث' اضافی و حشو:

«پس از اكتشاف نفت در ایران و ایجاد بزرگ‌ترین پالایشگاه جهان در آبادان و بهره‌برداری از صنایع بالادستی و پایین‌دستی، همواره بومی كردن مهندسی این صنعت مورد دغدغه برنامه مدیران بود به همین دلیل دانشكده نفت آبادان ابتدا در سال 1318 به نام انستیتو نفت آبادان به عنوان اولین واحد آكادمیك تخصصی و فنی در بحث صنعت نفت با هدف تامین نیروی فنی و انسانی متخصص صنعت نفت ایران آغاز به كار كرد. پس از آن به عنوان دانشكده نفت آبادان فعالیت داشت.» (2)



** گسترش معنایی خوب و گسترش معنایی بد

از نظر زبانشناسی، بسط یا گسترش معنایی (extension) یكی از فرآیندهای طبیعی در زبان است. واژه 'holiday' (تعطیلات)، نمونه ای جالب از گسترش معنایی در زبان انگلیسی به شمار می آید. 'holiday' در اصل، به معنای 'روز مقدس' بود و به هفتمین روز هفته كه در مذاهب ابراهیمی ویژه استراحت و انجام فرایض دینی است، گفته می شد. اما كم كم معنای نخستینِ این واژه بسط پیدا كرد تا آنكه از اواسط قرن نوزدهم، شهروندان بریتانیایی، از همین واژه برای اشاره به تعطیلات تابستانی مدارس نیز استفاده كردند. و بالاخره در سال 1937، عبارت Happy Holiday (تعطیلات مبارك) برای اشاره به تعطیلات كریسمس روی بسته های سیگارِ 'كَمِل' در ایالات متحده نقش بست. امروزه holiday به هر تعطیل رسمی در زبان انگلیسی گفته می شود.

زیراكس (xerox) و كلینكس (kleenex) كه در اصل نام تجاری دو كالا است، زمانی كه به معنای كپی گرفتن یا دستمال كاغذی به كار رود، نمونه هایی از گسترش معنایی در زبان انگلیسی خواهد بود.

بنابراین، گسترش معنایی به خودیِ خود، طبیعی است؛ مشروط برآنكه واژه ای معادل آن معنای نو در زبان وجود نداشته باشد. یعنی زبان انگلیسی چون هیچ واژه ای برای تعطیلات نداشت، 'روز مقدس' را بسط داد. وضعیت برای زیراكس و كلینكس هم كمابیش همین گونه است. نكته ظریف اینجاست: امروز كه واژه های photocopy برای فتوكپی و tissue برای دستمال كاغذی رواج پیدا كرده است، كمتر كسی در كشورهای انگلیسی زبان از واژه های زیراكس و كلینكس با معنای بسط داده شده اش استفاده می كند.



** آسیب های گسترش معناییِ افسارگسیخته

گسترش معنایی اگر در هر 'جامعه ای از گویشوران' به یك عادت تبدیل شود، دو آسیبِ بزرگ را برای آن جامعه به همراه خواهد داشت:

1- گسستِ زبانیِ میان نسلی: چنانكه در متن بالا دیدیم، واژه 'بحث' به سادگی می تواند چهار واژه زبان فارسی را نابود كند. اگر قرار باشد گسترش معنایی به عادتی افسارگسیخته تبدیل شود، دیری نخواهد پایید كه نسل های آینده ایران، نتوانند كتاب ها و رسانه های نسل ما را بخوانند و تماشا كنند و با آنها ارتباط برقرار كنند. به زبان دیگر، همان احساسی را كه ما امروز از خواندن مثلا 'كلیله و دمنه' داریم، تا چند دهه دیگر، ایرانیان از خواندن مقاله های ما خواهند داشت.

2 - ضعف آموزش زبان فارسی به غیرفارسی زبانان: سخت ترین كار برای زبان آموز این است كه واژه ای بیاموزد كه چندین معنا دارد و همزمان، همه معناهای آن كاربردی و عام هستند. برای مثال كاربرد واژه های take و make را در نظر بگیرید. به جرات می توان گفت بسیاری از دانش آموختگانِ ایرانیِ زبانِ انگلیسی در مقطع دكترا هم در كاربرد این دو واژه گاه دچار مشكل می شوند.

همین وضعیت در زبان فارسی نیز وجود دارد. شما ناچارید هنگام تدریسِ روشِ 'جمع بستن اسم' به یك غیرفارسی زبان، یا از او بخواهید كه همه اسم ها را تنها با دو نشانه فارسی (-ها و -ان) جمع ببندد كه كار خوبی هم هست؛ و یا از او بخواهید كه یكی از این دو كار را انجام دهد:

الف- روش جمع بستن همه اسم های فارسی را تك تك حفظ كند.

ب - ریشه شناسی بخواند. سپس واژه هایی كه ریشه فارسی دارند را به روش فارسی جمع ببندد و واژه هایی كه ریشه عربی دارند را حفظ كند كه به كدام روشِ جمعِ عربی در فارسی مصطلح شده اند.

حال اگر قرار باشد یك واژه مانند 'بحث'، 5 یا 6 معنای كاربردی و مهم داشته باشد، همین مشكل را برای آموزش زبان فارسی به غیرفارسی زبانان ایجاد خواهد كرد و هرچه تعداد اینگونه واژه ها بیشتر باشد، كار دشوارتر خواهد شد.

از: زمان رضاخانی

فراهنگ**9163**1601**

منابع:

(1):

http://isna.ir/fa/news/93092615303/%DA%A9%D9%88%DA%86-%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%AF%D9%87-%D9%86%D8%A7%DA%A9%D8%A7%D9%85-%D9%88%D8%B2%D9%86%D9%87-%D8%A8%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D8%A2%D8%B0%D8%B1%D8%A8%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D9%86

(2):

http://www.put.ac.ir/DesktopModules/News/NewsView.aspx?TabID=1&Site=PUT&Lang=fa-IR&ItemID=4034&mid=16149&wVersion=Staging

(3):

http://ystp.ac.ir/-/%D9%BE%D9%86%D9%84-%DA%86%D9%87%D8%A7%D8%B1%D9%85-%D9%86%D9%82%D8%B4-%D9%BE%DA%98%D9%88%D9%87%D8%B4-%D9%88-%D9%81%D9%86%D8%A7%D9%88%D8%B1%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D8%AF%DB%8C%D8%B1%DB%8C%D8%AA-%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9-%D8%A7%D8%A8

4:

http://asredena.com/fa/news/5628/%D8%AF%D8%B1-%D8%AC%D9%84%D8%B3%D9%87-%D8%AA%D8%B9%D9%8A%D9%8A%D9%86-%D9%87%DB%8C%D9%90%D8%A3%D8%AA-%D8%A7%D9%85%D9%86%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85%D8%B2%D8%A7%D8%AF%D9%87-%D9%85%DB%8C%D8%B1-%D8%B3%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%B1%DA%86%D9%87-%DA%AF%D8%B0%D8%B4%D8%AA

(5):

http://www.orzueeyeh.kr.ir/index.php?option=com_content&view=article&id=202:1393-07-16-09-05-03&catid=2:1392-07-11-13-03-21&Itemid=2